Energija, ekonomija, ekologija

1-10

Authors: Nikola Rajaković

Prema gotovo svim procenama potrebna su značajna ulaganja u nove obnovljive izvore energije u Srbiji. Srbija ima ekonomski isplative potencijale obnovljivih izvora energije (OIE) (solarna energija, energija vetra, hidroenergija, energija biomase, geotermalna energije,…), tako da bi struktura proizvodnog miksa u elektroenergetskom sistemu trebalo sve više da se zasniva upravo na obnovljivim izvorima. U ovom radu urađen je pokušaj da se odgovori na sledeća pitanja: da li su Srbiji potrebni novi proizvodni kapaciteti, da li su Srbiji potrebni novi proizvodni kapaciteti iz OIE i na kraju, koji bi od OIE trenutno bio najpogodniji? U radu se vrši procena da li je ovo upravo pravi trenutak za ubrzanje procesa energetske tranzicije u Srbiji kao i procena prilike da se bržim prelazom na OIE obezbedi održiviji rast i razvoj. Polazi se od činjenice da je povećanje proizvodnje električne energije iz OIE, zajedno sa merama za povećanje energetske efikasnosti i dekarbonizaciju proizvodnje i potrošnje energije, okosnica energetske tranzicije i istovremeno suština obaveza koje je Srbija preuzela pristupanjem Energetskoj zajednici i prihvatanjem međunarodnih klimatskih sporazuma. U radu se pretpostavlja da se ciljanim povećanjem efikasnosti energetskog sektora i povećanom upotrebom OIE, ciljevi evropske politike mogu postići u Srbiji i da se energetika može pozicionirati kao motor stabilnosti i održivog ekonomskog razvoja. Sekundarni efekti dovešće do povećanja održivog zapošljavanja, smanjenja javnog duga i povećanja konkurentnosti sektora. Zbog toga na energetsku tranziciju treba gledati kao na razvojnu priliku. Izgradnja velikih elektrana na OIE, a posebno velikih solarnih elektrana u Srbiji i pridruživanje EU Green Deal-u, je svakako signal da je Srbija na dobrom putu da razvije savremeni, ekološki „čist“, konkurentan i regionalno integrisan energetski sistem. To će pokrenuti neophodna ulaganja u modernizaciju energetskog sektora i omogućiti privlačenje stranih direktnih investicija. Ostvarivanje ove vizije zahteva odlučnu političku akciju na nacionalnom i regionalnom nivou. Solarni projekti imaju najniže nivelisane troškove proizvedenog kWh električne energije, najbrži su za realizaciju i imaju najmanji ekološki i socijalni uticaj. Takođe, veliki instalisani kapacitet može se postići nizom velikih i srednjih projekata koji bi bili teritorijalno raspoređeni u cilju smanjenja jednovremenosti proizvodnje.

17-25

Authors: Željko V. Despotović, Ilija R. Stevanović

U radu je prikazana realizacija hibridnog besprekidnog sistema napajanja koji se koristi u sistemima navodnjavanja „kap po kap“ i „Agrokapilaris“, povrtarskih kultura na oglednoj parceli Srednje Tehničke Poljoprivredno-Hemijske škole iz Obrenovca, na lokaciji mesta Grabovac. Hibridni sistem napajanja je dominantno baziran na korišćenju obnovljivih izvora energije (vetar i sunce) uz upotrebu baterijske banke. Dodatno je realizovan elektronski kontrolisan brzi elektronski statički prekidač, kojim se obezbeđuje neprekidnost napajanja sistema za navodnjavanje. Tendencija je da sistem navodnjavanja prvenstveno radi u tzv. „režimu korišćenja zelene energije“, a samo u slučajevima nedostatka vetra i sunca, ili u slučaju ispražnjenosti baterijske banke, sistem se automatski i u veoma kratkom intervalu vremena, prebacuje na elektrodistributivnu mrežu 230 V, 50 Hz. U okviru realizovanog sistema su ugrađeni vetro-turbina snage od 500 W, sistem od četiri solarna panela ukupne snage 1100 W, baterijska banka 24 Vdc / 240 Ah i pripadajući uređaji energetske elektronike (MPPT punjači baterija i invertor izlazne snage 1600 W).

31-34

Authors: Miloš Kuzman

Jedan od načina borbe protiv klimatskih promena je i trgovina prava na emisije ugljen dioksida, koji u praksi u značajnoj meri emituju energetske kompanije. Na globalnom nivou se ova trgovina odvija putem različitih globalnih, regionalnih i lokalnih mehanizama. U neke od navedenih mehanizama se Republika Srbija već uključila dok u druge tek treba da se uključi kao što je na primer sistem trgovine emisijama EU (EU ETS). Preduslov za uključivanje u navedene mehanizme je postojanje odgovarajućeg regulatornog okvira putem koga bi trgovina prava na emisije ugljen dioksida mogla nesmetano da se vrši u Republici Srbiji. Kako u Republici Srbiji ovakav regulatorni okvir još uvek nije uspostavljen, ovaj rad teži da prikaže referentne mehanizme u svetu sa posebnim osvrtom na EU, kao i da prikaže potencijalne izazove sa kojima se učesnici na energetskom tržištu potencijalno mogu suočiti ukoliko bi želeli da u okviru postojećeg zakonodavnog okvira trguju pravom na emisije ugljen dioksida u Republici Srbiji.

39-47

Authors: Petar Đukić, Slaviša Đukanović

Covid-19 pandemija uslovila je duboku recesiju u svetskoj privredi, pad dohotka i zaposlenosti, kao i mnoštvo prinudnih međusektorskih promena. Više od ostalih pogodila je sektor ličnih usluga (posebno turizam, ugostiteljstvo, saobraćaj) ali i veliki deo industrije. Energetski sektor oštećen je u većoj ili manjoj meri, u zavisnosti od grane i tehnologije, odnosno pada tražnje energenata. Svi su izgledi da će globalni oporavak, bez obzira da li će se desiti u 2021. ili nekoj od sledećih godina, izazvati visok rast tražnje za energijom. Svet će verovatno ponovo biti suočan sa izazovima održivog ili neodrživog (rizičnog) ekonomskog rasta. Postojeći dominantni model rasta zasniva se još uvek na intenzivnoj eksploataciji materijalnih resursa, rastućim negativnim eksternalijama – posebno posledicama zagađenja životne sredine i opasnim klimatskim promenama. Najveći “doprinos” klimatskim promenama i emisiji gasova staklene bašte (GSB) i dalje ostvaruje energetika. Ako bi dalji energetski razvoj podrazumevao kontinuitet u odnosu na prethodnu praksu, to bi značilo dodatno povećanje energetskog intenziteta. Alternativni model fundamentalnog restrukturiranja dosta je teže izvesti, ali bi on globalno bio daleko efikasniji u razvojnom (ekonomskom, ekološkom i socijalnom smislu). Srbija će, možda lakše sanirati kratkoročne posledice Covid krize koje se tiču recesije, jer beleži nešto niži pad ekonomske aktivnosti u odnosu na okruženje. Međutim, zvanična orijentacija na visoke stope rasta odmah nakon Covid-krize, zasnovane na prethodnoj privrednoj strukturi i strukturi energetike, mogla bi da bude veoma opasno, rizično i neprihvatljivo zavaravanje. Prilično neefikasan javni sektor, skupa i nedelotvorna javna administracija, u kombinaciji sa izrazito prljavom i neefikasnom energetikom, mogli bi da udalje Srbiju od procesa modernizacije i reformi, sa daljim pogoršanjem javnog zdravlja i ekološke bezbednosti. Sa druge strane, reforma energetike i duboke strukturne promene zasnovane na konceptu zelene i cirkularne ekonomije, dale bi priliku za kvalitetniji rast i (održivi) razvoj nakon Covid-krize. Sadašnja prekretnica ka normalizaciji ekonomskih tokova na bazi vakcinacije-imunizacije, kako u svetu, tako i u Srbiji, mogla bi da se iskoristi za dizajniranje neophodnih sistemskih strategija i strukturnih mera održive energetike za post Covid-ekonomski razvoj.

57-63

Authors: Marija Lazarevikj, Valentino Stojkovski, Viktor Iliev

In technical practice, it is often necessary to measure or control the fluid flow rate in pipelines and channels. The velocity-area method requires a number of meters located at specified points in a suitable cross-section of closed conduits. Simultaneous measurements of local mean velocity with the meters are integrated over the gauging section to provide the discharge. In this paper, three approaches of this method are applied on a rectangular closed conduit to determine the air flow rate with integration techniques used to compute the discharge assume velocity distributions that closely approximate known laws, especially in the neighbourhood of solid boundaries. For this purpose, meters for velocity were 7 Pitot tubes placed vertically in predefined measurement points covering the conduit height and moved horizontally along the conduit width. The position of the Pitot tubes along the conduit width was monitored and controlled by a linear displacement transducer. Pressure is measured using digital sensors. The first technique for determination of air flow rate is on basis of fixed (stopping) measuring points across the conduit width as averaged values of local velocity, the second one is semi continual measurement of velocity profile by applying interpolation between the average local velocity on fixed (stopping) points and measured velocity in the movement between two positions, and the third is by continuously moving the Pitot tubes without stopping. The results of the three techniques are calculated and presented using different types of software. Considering the last technique, a comparison of results is made applying different movement speeds of the Pitot tubes in order to examine their influence on the velocity profile.

73-78

Authors: Đorđe Dukanac

Posebno razvijenim algoritmom korišćenim u programu MATLAB u pojednostavljenom modelu velikog energetskog transformatora utvrdiće se mesta parcijalnih pražnjenja pomoću četiri davača simulacijom deset stvarnih oblika signala iz izvora parcijalnih pražnjenja. Izvršiće se naknadna interpolacija snimljenih signala, radi dobijanja što je moguće bližih oblika stvarnim oblicima signala. Stvarni oblici signali dobijeni su ogledom pomoću jednog davača u stvarnom velikom energetskom transformatoru. Deset signala stvarnog oblika su međusobno različitih visina početnih nekoliko vrhova i različitih oblika, ali ipak imaju sličnu najveću amplitudu, spektar učestanosti i preovlađujuću učestanost najistaknutijih parcijalnih pražnjenja. Bilo je važno određivanje gde počinje stvarni signal, za šta je napravljen jedinstveni računski postupak, a kasnije da se tačno odrede razlike između nailazaka prvih (referentnih) vrhova stvarnih signala kod pojedinih davača. Uzeta je u obzir najpovoljnija vrednost praga pri određivanju razlika u vremenima pristizanja signala metodom prvog prihvatljivog vrha. Analiziraće se odstupanja u izračunatim položajima izvora parcijalnih pražnjenja dobijena za 120 slučajno odabranih tačaka u zapremini modela transformatorskog suda.

1-6

Authors: Iva Batić, Željko Đurišić, Miroljub Babić

Jedan od mogućih pravaca dekarbonizacije i elektrifikacije teretnog i putničkog transporta je upotreba gorivnih ćelija sa vodonikom kao pogonskim gorivom. S obzirom da je primena biomase za proizvodnju električne energije u velikoj meri nekonkurentna u odnosu na vetroelektrane i solarne elektrane, njena primena za dobijanje vodonika predstavlja jedan od mogućih pravaca razvoja ovog obnovljivog izvora energije. U ovom radu su analizirane tehnologije za proizvodnju vodonika iz biodizela. Izvršena je analiza strukture i ukupnih troškova proizvodnje vodonika iz biodizela, kao i energetski bilans ovog procesa. Sagledani su uslovi korišćenja vodonika za pogon gorivnih ćelija u električnim vozilima. Sprovedena je analiza efikasnosti energetskog ciklusa: biodizel – vodonik – električna energija – mehanička energija za pogon električnih vozila. Kao krajnji rezultat izvršena je procena troškova proizvodnje kWh električne energije iz biodizela i uporedna analiza sa vozilom koje je pogonjeno dizel motorom i električnim motorom napajanim iz baterija.

11-15

Authors: Dejan Ivezić, Marija Živković, Aleksandar Madžarević, Boban Pavlović

U narednom periodu se planira izgradnja nekoliko desetina sistema za prečišćavanje otpadnih voda u većim gradovima u Srbiji. Iskustva iz postrojenja koja su trenutno u radu, pokazuju da bi prečišćena otpadna voda, s obzirom na protok i temperaturu, mogla da predstavlja značajan izvor obnovljive energije. U radu su prikazani primeri dobre prakse korišćenja ove energije u sistemima daljinskog grejanja u zemljama Evropske unije. Analiziran je rad postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Šapcu i razmotrena je mogućnost njegovog korišćenja u sistemu daljinskog grejanja.

22-28

Authors: Vladan Ristić, Nikola Rajaković, Dragana Vujanović

Intenzivna integracija obnovljivih izvora energije, poput, primera radi, vetroelektrana i solarnih elektrana, nametnula se kao jedini put prema uspešnoj dekarbonizaciji elektroenergetskog sektora. Međutim, sve veći udeo koji ovakvi izvori zauzimaju u proizvodnim kapacitetima sistema predstavlja izazov kako za operatore tih sistema, tako i za regulatore, pošto varijabilost njihove proizvodnje u značajnoj meri otežava postizanje ravnoteže između generisane i potrošene energije u sistemima. U nekim situacijama, nesmotrena integracija prevelikih količina varijabilnih izvora može, samim tim, dovesti i do ozbiljnih narušavanja kriterijuma pouzdanog i bezbednog rada sistema. Kako osetljivost potrošača na odstupanja u pokazateljima kvaliteta električne energije konstantno raste, to je jasno da neprekidno napajanje ovih potrošača ne sme biti dovedeno u pitanje ni u kom slučaju. Odatle se može steći utisak o važnosti hitnog rešavanja gorepomenutog problema za pravilno funkcionisanje elektroenergetskih sistema u budućnosti. Kao jedno od perspektivnijih rešenja, sve češće se pominju kapaciteti za skladištenje električne energije. U skladu sa time, ovaj rad se bavi predstavljanjem metodologije za određivanje skladišnog kapaciteta neophodnog za neometani ostrvski rad mikromreže. Za potrebe rada, smatrano je da se konzum mikromreže energijom snabdeva iz distribuiranih izvora energije, pri čemu su izvršeni proračuni obuhvatali jednogodišnji vremenski period. Dobijeni rezultati su prikazani u analitičkom i grafičkom obliku.

32-36

Authors: Jovana Petrović, Ivan Božić

Savremeni pristupi u prognoziranju i sprečavanju havarije, smanjenju broja i dužine trajanja zastoja, otkrivanju i praćenju otkaza u stvarnim višedecenijskim pogonskim uslovima hidroagregata, zasnivaju se na vibrodijagnostici. Multidisciplinarnost takvih pristupa ogleda se u identifikaciji pojedinih vibracija u hidroagregatima, primeni različitih vibrodijagnostičkih metoda, oceni kvaliteta izmerenih podataka, analizi i predikciji zasnovanih na veštačkoj inteligenciji. U radu je prikazan jedan od mogućih pristupa rešavanja kompleksne problematike predviđanja ponašanja jedne hidraulične turbine koja je u eksploataciji više od pola veka. Za kratkoročno predviđanje apsolutnih i relativnih vibracija razvijen je odgovarajući algoritam korišćenjem veštačkih neuronskih mreža. Dobijeni rezultati su prikazani u zavisnosti od različitih eksploatacionih uslova.

42-49

Authors: Marija Lazarevikj, Viktor Iliev, Valentino Stojkovski

Transient fluid flow and the occurrence of water hammer in their specifics include the conditions of the environment in which the flow takes place. The variety of pipeline construction materials (steel, polyethylene or other material) defines the conditions for the development of water hammer. The construction of parallel hydraulically connected pipelines from different materials and mutual influence in the conditions of transient fluid flow conditions of operation is the subject of research in this paper. The research was performed numerically on long (line) pipelines. The AFT-Impulse software package was used, which had already been tested with comparative experimentally measured values. The analysis model considers pipelines made of steel and polyethylene material in parallel hydraulic connection. The results of the simulation conditions are given through comparative diagrams, where the interactive influence is clearly and unambiguously revealed. The conditions of exploitation and interactive influence are given in the commentary and conclusion of this paper.

56-60

Authors: Biljana Suslov, Miša Bulajić

Program energetske efikasnosti za HIP-Petrohemija a.d. Pančevo 2020-2022. godina je planski dokument koji izražava planiranje potrošnje energije i poboljšanja energetske efikasnosti sistema u periodu od naredne tri godine, kao sprovođenje obaveza koje proističu iz Zakona o efikasnom korišćenju energije (Sl. glasnik RS, br. 25/2013) i u skladu sa ciljevima Strategije razvoja energetike Republike Srbije. U periodu od 2013-2019. godine u HIPP su sprovedeni investicioni programi i realizovani planirani remonti svih postrojenja, pri čemu je realizovano više planiranih poslovnih projekata sa ciljem podizanja energetske efikasnosti. U kapitalne projekte i investiciono održavanje uloženo je oko 42 miliona evra, dok je za tekuće održavanje i remonte potrošeno oko 35 miliona evra, sve finansirano iz sopstvenih izvora. Skup mera i akcija upravljanja rizikom po opstanak i održivost petrohemijskih postrojenja su investiciona ulaganja u strateške projekte modernizacije i projekte povećavanja proizvodnih kapaciteta uz ugradnju energetski efikasne opreme. Program energetske efikasnosti referencira sprovedena energetska poboljšanja u prethodnom periodu i planirana poslovna poboljšanja u narednom periodu, a sve u cilju kontinualnog poboljšanja energetske efikasnosti postrojenja HIP- Petrohemije.

1-9

Authors: Milun J. Babić

Autor ovog rada je, oslanjajući se na savremenu backcasting methodology namenjenu planerima razvoja, izradio originalan softver Energovizija MB za istraživanje mogućih razvojnih scenarija u energetskom sektoru i održivom razvoju, i testirao ga na više primera dobre prakse. Uz pomoć tog softvera, autor je napravio tri moguća scenarija energetske budućnosti Republike Srbije, u zavisnosti od kvaliteta i masovnosti primene programa energetske efikasnosti. Dobijeni rezultati pokazuju da ako nadležne institucije Republika Srbija ne započnu sa ozbiljnom primenom postojećih razvojnih alata za unapređenje energetske efikasniosti u svim sektorima privrede i društva, Republika Srbija će se za 50-60 godina suočiti sa energetskim i ekološkim kolapsom.

16-20

Authors: Ilija Batas – Bjelić, Nikola Rajaković

Uprkos činjenici da se nalaze u neposrednom susedstvu Evropske Unije i da imaju otvoren pristup najnovijim tehnologijama i instrumentima za sprovođenje energetskih politika, zemlje Zapadnog balkana zaostaju u energetskoj tranziciji. Evropska Unija je aktivirala noviimpuls u sprovođenju energetske tranzicije kroz Evropski zeleni plan, čiji se uticaj na Zapadni Balkan prenosi u vidu nacionalnih energetsko-klimatskih planova čija je izrada u toku. Doprinosi najnovijih dostignuća u Republici Srbiji (npr. nedavno predstavljena Niskougljenična strategija Republike Srbije sa akcionim planom) i Bosni i Hercegovini (aukcije za fotonaponske elektrane) energetskoj tranziciji, biće analizirani korišćenjem tehnike optimizacije na bazi simulacija i pristupom koji se bazira na integraciji sektora. Dodatno, predstaviće se metode modeliranja koje polaze odintegralne procenekojom se obuhvataju međusobni uticaji sistema klima – energija. Osnovna svrha ovih istraživanja je da se donosiocima odluka na Zapadnom balkanu omogući pristup najnovijim znanjima iz održivih energetskih sistema, a građanima više koristi od usvajanja strateških dokumenatai pravednije energetske tranzicije.

29-35

Authors: Miloš Banjac, Marija Orlović

U vremenu kada se svakodnevno suočavamo sa različitim klimatskim nepogodama i kada njihovo dejstvo već primetno utiče na ekonomski i privredni razvoj, borba za njihovo ublažavanje postaje glavna tema i okosnica strateškog planiranja mnogih zemalja. Kako u ovoj borbi povećanje korišćenja obnovljivih izvora energije predstavlja jedan od glavnih mehanizama, analize mogućnosti primene raspoloživih tehničkih dostignuća, koje bi mogle da dodatno povećaju iskoristiv potencijal ovih izvora energije, predstavljaju ne samo potrebu, nego i profesionalnu dužnost. Zbog toga, a budući da Srbija raspolaže velikim količinama tzv. niskotemperaturne termičke energije, koja se klasičnim načinom, pomoću postrojenja koja rade sa vodom-vodenom parom po Rankin-Klauzijusovom ciklusu ne mogu pretvoriti u električnu energiju, u ovom radu pažnja je posvećena radu postrojenja koja to mogu, a koja rade po tzv. organskom Rankinovom i Kalina ciklusu. Pored predstavljanja načina rada, izvršena je termodinamička analiza njihovog rada i kroz prikaz promene stepena korisnosti upoređen i analiziran njihov potencijal za primenu.

44-49

Authors: Saša Zdravković, Milan Blažić, Branko Šumonja, Marija Đorđević, Julijana Vićovac, Nebojša Đurin

U 2018. i 2019. godini realizovana su prva priključenja vetroparkova na prenosnu mrežu EMS AD. U kratkom vremenskom periodu 4 vetroelektrane su ušle u pogon i bilo je neophodno, uz veliko angažovanje zaposlenih, prilagoditi niz procedura i pravilnika kako bi se zaključili Ugovori o eksploataciji vetroelektrana. Zbog stohastičnosti pojave vetra posebno će biti obrađena prognoza proizvodnje vetroelektrana i njen odnos prema ostvarenoj proizvodnji. Kako se zaposleni unutar EMS AD prvi put susreću sa ovakvim vidom proizvodnih kapaciteta rad sadrži realne podatke o meteorološkim parametrima koji utiču na proizvodnju električne energije iz vetroelektrana. Pošto su sve 4 vetroelektrane na bliskoj geografskoj lokaciji takođe će biti analiziran i uticaj na tokove snaga, planiranje rada i balansiranje elektroenergetskog sistema.

58-64

Authors: Teodora Gavrilov, Karolina Kasaš-Lažetić, Kristian Haška, Miroslav Prša

U radu je izvršena analiza raspodele magnetskog polja sistema mešovitog nadzemnog voda (20 kV/0,4 kV), postavljenog na armirano betonske stubove tipa MNL-12. Ispitan je uticaj prisustva feromagnetskih, provodnih delova stuba (armaturnih šipki, uzengija kao i konzola za prihvat provodnika) na raspodelu magnetskog polja. Ceo proračun je izveden numerički, pomoću COMSOL Multiphysics računarskog programskog paketa na pojednostavljenom 2D modelu, sa ciljem da se utvrdi uticaj vrtložnih struja, indukovanih u feromagnetskim, provodnim delovima na magnetsko polje koje stvaraju struje u provodnicima sistema. Rezultati proračuna su prikazani grafički, pomoću dijagrama zavisnosti intenziteta vektora magnetske indukcije u ravni koja sadrži stub i normalna je na pravac prostiranja vodova. Rezultati su pokazali, da magnetsko polje indukovanih struja smanjuje magnetsko polje struja nadzemnog voda.

72-78

Authors: Dejvid Anastasovski, Emil Zaev, Darko Babunski, Gerhard Rath, Laze Trajkovski

The main goal of the research done in this paper is to examine possible improvements in energy efficiency of the hydraulic power systems and with this lower gas emission from working machinery. It is here given a brief explanation of the existing hydraulic systems putting special attention on a hydraulic system with separate meter-in and separate meter-out (SMISMO). While the aim of this research is to improve the hydraulic energy efficiency mainly using the SMISMO system, additional research on using those systems for simultaneous speed and pressure control of the cylinders is also observed. The results obtained through experimental studies will be used to further improve the hydraulic system. Further upgrade of this system is to design an automated SCADA system for improved data acquisition and control of the valves in servo systems.

89-95

Authors: Nihad Hodžić, Anes Kazagić, Kenan Kadić

Generalno, kvalitet miješanja reaktanata je od su-štinskog značaja za proces i brzinu sagorijevanja svakog goriva, naročito čvrstog niskovrijednog i slaboreaktivnog uglja. Pri tome su odgovarajući koeficijent viška vazduha za sagorijevanje kao i mjesto i način uvođenja pojedinih porcija ukupnog vazduha u ložište jedni od ključnih uticajnih faktora na miješanje odnosno efikasnost procesa sagorijevanja i nivo emisije zagađujućih komponenti dimnih gasova u okolinu. Primjena zonskog ili stepe-novanog privoda vazduha za sagorijevanje u ložište (primarni, sekundarni, tercijarni i OFA – Over Fire Air) danas je praktično nezaobilazna pri projektovanju novih industrijskih i energetskih kotlova ali se, prilikom rekonstrukcije, dominantno uvodi i primjenjuje i na postojećim ložištima velikih kotlova. Primjena ove primarne mjere u ložištu ne iziskuje značajnija finansijska ulaganja – troškovi investicije u uvođenje stepenovanog privoda va-zduha za sagorijevanje u ložište u redovan pogon kotla su pra-ktično zanemarivi u odnosu na višestruke pozitivne efekte i benefite primjene ovakvog sistema, od kojih se naročito izdvaja niža emisija NOx u okolinu. Međutim, preduslov za ispravno i pou-zdano projektovanje sistema za stepenovani privod vazduha u ložištu nekog kotla, jeste izbor optimalnog mjesta za uvođenje OFA vazduha u ložište. Određivanje i izbor tog mjesta zavisi od niza faktora, prije svega od vrste i karakteristika goriva, kvaliteta meljave, tehnologije sagorijevanja, konstrukcije ložišta, tipa, broja i rasporeda gorionika i slično. Na ovu temu su na Mašinskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu u sklopu Laboratorije za sagorijevanje uglja i biomase obavljena obimna istraživanja karakteristika sagorijevanja mješavina ugljeva srednjobosanskog rudar-skog bazena u sprašenom stanju, uključujući i kosagorijevanje ovih ugljeva sa otpadnom drvnom biomasom (piljevina bukve i smrče). Ovdje je predstavljen dio rezultata tih istraživanja koji se odnose na emisiju NOx i to za različita goriva i temperature sagorijevanja u zavisnosti od načina privoda i mjesta uvođenja vazduha za sagorijevanje u ložište.

102-111

Authors: Željko Despotović, Marko Tajdić, Jovan Kon

U radu će biti prikazana realizacija hibridnog sistema za napajanje telekomunikacione i merne opreme daljinskih mernih stanica, koje su integralni deo sistema za zaštitu od poplava. Napajanje je bazirano na korišćenju solarne energije u kombinaciji sa mrežnim napajanjem. Solarno napajanje je primarni izvor napajanja tokom dana, dok se u noćnim uslovima kao napajanje koristi distributivna mreža koja napaja uličnu rasvetu. Sistem napajanja je realizovan sa dva kontrolisana MPPT punjača (mrežni i solarni), baterijskom bankom 12V/110Ah i pripadajućim sistemom za njen monitoring. U radu će biti prikazani ključni eksperimentalni rezultati dobijeni tokom puštanja konkretno realizovane merne stanice nivoa i pripadajuće komunikacione opreme, na reci Ub, opština Ub.

119-125

Authors: Davor Jovanović, Dušan Gordić, Jelena Nikolić, Nebojša Jurišević, Mladen Josijević

U radu je izvršeno toplotno bilansiranje vrtića „Zeka“, koji se nalazi na teritoriji grada Kragujevca. Prikazani su osnovni podaci o objektu, uz osvrt na sistem grejanja, kao i klimatski uslovi lokacije na kojoj se objekat nalazi. Analizom potrošnje toplotne energije, izvršene primenom softverskog paketa „URSA – Građevinska fizika 2“, utvrđeno je da objekat pripada energetskom razredu „G“, što ukazuje da koeficijenti prelaza toplote ne zadovoljavaju opsege propisane Pravilikom o energetskoj efikasnosti zgrada. Shodno tome, predložene su mere za povećanje efikasnosti korišćenja toplotne energije u posmatranom objektu. Pored toga, za svaku od predloženih mera izvršena je tehno-ekonomska analiza, koja uključuje određivanje početne investicije za svaku predloženu meru, kao i prost period otplate. Primenom odgovarajućih mera na posmatrani objekat zaključeno je da se može ostvariti ušteda potrošnje toplotne energije od gotovo 79%.

131-136

Authors: Srđan Bošković

Cilj ovog rada je predstavljanje alata za tržišno modelovanje Antares i ukazivanje na mogucnosti njegovog korišcenja pri tehno-ekonomskim analizama energetskih projekata. Tržišno modelovanje elekroenergetskog sistema predstavlja dedaljno modelovanje generatorskih jedinica, potrošnje kao i interkonektivnih veza sa susedima u cilju izracunavanja ekonomski optimalnog dispečinga elektrana pri kome će ukupna potrošnja biti zadovoljena. U ovom radu će biti modelovana dva elektroenergetska sistema (u jednom postoji velika kolicina instalisanog kapaciteta obnovljivih izvora energije) povezana interkonektivnim dalekovodom. Biće analizirani benefiti ojačanja interkonekcije koji se oličavaju u mogućnosti povećanja iskorišćenja raspoložive obnovljive energije usled niske vrednosti potrošnje i nepostojanja sistema za skladištenje energije, kao i benefiti smanjenja emisije CO2 usled mogućnosti plasiranja ekološki čiste energije u susedni elektroenergetski sistem preko povećanog interkonektivnog kapaciteta.

145-152

Authors: Vladan Ristić, Nikola Rajaković

U skladu sa primetnim povećanjem ekološke svesti čovečanstva u poslednjoj deceniji, javila se i potreba za prilagođenjem brojnih aspekata svakodnevnog ljudskog života tendencijama naklonjenim očuvanju životne sredine. Jedna od oblasti na koje se ova potreba odrazila u najvećoj meri jeste elektroenergetika, pri čemu se, pre svega, mogu istaći aktuelne modifikacije sagledavanja proizvodnih sistema, kod kojih se primećuje sve veće udaljavanje od konvencionalnih izvora i okretanje prema prihvatljivijim obnovljivim izvorima energije. Međutim, pored nesumnjive ekološke održivosti ovih izvora, mora se razmatrati i njihova finansijska održivost, odnosno ekonomičnost proizvodnje električne energije iz njih, zbog čega temu ovog rada predstavlja minimizacija troškova generisanja energije pomoću ovakvih kapaciteta prilikom napajanja fiktivnog konzumnog područja. Za potrebe rada, prihvaćena je hipotetička situacija u kojoj je to područje odvojeno od prenosne i distributivne mreže, gde se njegovo napajanje može obaviti isključivo iz odgovarajućih kapaciteta u vidu vetroelektrane, solarne elektrane i hidroelektrane, lociranih u neposrednoj blizini razmatrane oblasti. Kao zadatak optimizacije, koja je obavljena korišćenjem Lagranžove optimizacione tehnike, odabrana je pravilna raspodela snaga proizvodnje navedenih elektrana u svakom satu u toku godine, tako da ukupni godišnji troškovi napajanja ovog područja budu svedeni na najmanju moguću meru, pri čemu su, uz razumevanje trenutno aktuelnih podsticajnih mera kojima se potencijalni investitori u obnovljive izvore energije motivišu da ulažu u ovakav vid projekata, obrađeni slučajevi pri kojima su povlašćenom feed-in tarifom obuhvaćeni različiti procenti instalisanih kapaciteta vetroelektrane i solarne elektrane. Na kraju rada je, u cilju pružanja kompletnog uvida u sprovedeni optimizacioni postupak, za nasumično odabran set ulaznih pretpostavki vezanih za razmatrani sat u toku godine i udeo feed-in tarife u proizvodnim kapacitetima, prikazan proces određivanja optimalnih snaga proizvodnje iz analiziranih generatora i koeficijenata propisanih pravilima iskorišćene optimizacione tehnike.

160-166

Authors: Vladimir Antonijević, Željko Đurišić

Rad se bavi modelovanjem i analizom efekata integracije fotonaponskih sistema u elemente karoserije električnih vozila. Cilj rada je bio da se sagledaju kapaciteti, mogućnosti i efekti lokalne proizvodnje električne energije kod realnih električnih automobila. S obzirom na složenu geometriju vozila i njegovu mobilnost, ovaj zadatak je predstavljao relativno kompleksan inženjerski izazov. Razvijen je matematički model u softveru MATLAB koji omogućava procenu vremenskog dijagrama proizvodnje fotonaponskih panela integrisanih u pokretne objekte složene geometrije. Na osnovu realnih mernih podataka o iradijaciji za više lokacija u Srbiji izvršene su analize i proračunati energetski bilansi električnih vozila sa i bez integrisanih fotonaponskih panela u karoseriju automobila. Rezultati rada pokazuju ekonomsku opravdanost primene ovog rešenja u automobilskoj industriji. Osim lokalne proizvodnje čiste energije, postižu se i efekti povećane autonomije vozila i veći domet, ređe posećivanje stanice za punjenje, manja zavisnost i manji uticaj vozila na EES.