Energija, ekonomija, ekologija

1-7

Authors: Jelena Stojković, Predrag Stefanov

Integracija obnovljivih izora energije (OIE) predstavlja važan korak u borbi protiv klimatskih promena i oni postaju sve više zastupljeni u proizvodnji električne energije. Sistemi sa velikim udelom OIE, obično povezanih za mrežu uređajima energetske elektronike, imaju smanjenu inerciju u odnosu na sisteme sa klasičnim sinhronim generatorima i zbog toga su naročito ugroženi u pogledu frekvencijske stabilnosti. S druge strane, uređaji energetske elektronike omogućavaju brzo upravljanje snagama na njihovim krajevima, sa vremenima stabilizacije od nekoliko milisekundi. Ovaj rad predlaže novi pristup primene ove brze regulacije u cilju sprečavanja pojave velikih dinamičkih odstupanja frekvencije pri velikim poremećajima u sistemu, uvođenjem višestepene brze regulaciju frekvencije (BRF) na svim uređajima kojima se može promeniti snaga injektiranja aktivne snage i koji mogu da nude usluge brze regulacije učestanosti. Pored obnovljivih izvora energije povezanih uređajima energetske elektronike, u potencijalne pružaoce usluge mogu se svrstati uređaji za skladištenje energije, upravljiva potrošnja ili HVDC konekcije. Svi oni imaju sposobnost da brzo promene izlaznu snagu i daju frekvencijsku podršku neposredno nakon poremećaja, u vremenskom periodu pre nego što frekvencija dostigne minimalnu vrednost. Predložena upravljačka strategija koristi samo vrednosti lokalne brzine promene frekvencije (RoCoF) i ne zahteva kompleksnu telekomunikacionu infrastrukturu. Postajanje više stepeni regulacije omogućava aktiviranje regulacione rezerve srazmerne poremećaju sa prostornom raspodelom kojom se obezbeđuje maksimalna aktivacija u delu sistema u kom se poremećaj desio. Posebno, definisana regulacija obezbeđuje da se pri poremećajima u delovima sistema sa manjom inercijom zahteva aktivacija srazmerno veća rezerva prostorno raspoređene tako da ne dovodi do promena tokova snaga i neželjenih oscilacija kojima bi se destabilizovao rad sistema. Predložena upravljačka strategija je prikazana na test sistemu sa 3 koherentne oblasti a rezultati simulacija na jednostavnom primeru prikazuju prednosti brze višestepene regulacije.

16-22

Authors: Vladimir Antonijević, Lazar Mlađenović, Goran Dobrić, Mileta Žarković

U radu je izvršena analiza formiranja mikromreže u Južnom Banatu. Rad sadrži tri scenarija vezana za određivanje veličine konzuma dela elektroenergetskog sistema Srbije koji se potencijalno može napajati samo iz obnovljivih izvora energije. Na osnovu realnih podataka o proizvodnji četiri vetroelektrane u Srbiji (Čibuk, Kovačica, Alibunar i Košava) za period januar – jun 2019. godine, kao i realnih podataka o potrošnji, formiran je prvi scenario koji se odnosi na određivanje dela konzuma koji se može pokriti iz postojećih vetroelektrana. U ovom scenariju je, uz poštovanje kriterijuma besprekidnosti napajanja, za različite veličine konzuma određivano procentualno učešće energije iz elektroenergetske mreže. Kako bi se smanjio udeo energije iz elektroenergetske mreže, razmatraran je novi scenario, koji se odnosi na dodavanje proizvodnih kapaciteta energije sunca. Analiza drugog scenarija pokazala je smanjenu zbirnu intermitentnost vetroelektrana i solarne elektrane u odnosu na prvi scenario. Komplementarna priroda sunca i vetra doprinosi boljoj korelisanosti potrošnje i proizvodnje. Treći scenario podrazumeva dodavanje skladišnog kapaciteta na drugi scenario. Primenjen je genetički algoritam za optimalno određivanje skladišnog kapaciteta za slučaj mikromreže u ostrvskom radu, kao i kada je priključena na elektroenergetsku mrežu. Za svaki scenario je formiran koeficijent korelacije proizvodnje i potrošnje. Kompletna analiza je izvršena u cilju sagledavanja mogućnosti formiranja mikromreže u delu elektroenergetskog sistema Srbije u blizini vetroelektrana. Ovakva analiza pokazuje smanjenje gubitaka u prenosu, smanjenje emisije CO2 i bolje naponske prilike.

31-37

Authors: Igor Shesho, Risto Filkoski, Done Tashevski, Monika Uler-Zefikj

The decrease in conventional energy resources, environmental pollution issues and climate change are the leading factors inducing the increase of energy efficiency criteria. Trends to improve energy efficiency are mainly aimed at the construction sector as one of the leading sectors in energy consumption. In the paper, the performance of the decentralized solar assisted heating systems (SAHS) for climatic conditions in Macedonia was analysed in order to assess its possibility to be integrated as part of the district heating system. The analysis is based on a holistic approach, in which the performance of the SAHS is generally functionally dependent on four factors: (1) the characteristics of each component, (2) the system structure and mutual interactions of the components, (3) the management method and (4) specific energy consumption for heating of the building. The specific analysis is directed toward the assessment of the solar fraction of the SAHS as a function of the building energy performance and system heating temperature range. The numerical modelling of the processes occurring in systems was performed with the dynamic simulation software TRNSYS. Both dynamic models of the solar bivalent system and reference building were developed. The dynamic model contributes to the flexibility of conducting parametric analysis. The obtained results from the parametric analysis were condensed in a general table upon which the analysis of system performance was performed.

45-52

Authors: Branko Stojanović, Tomislav Rajić

U radu je prikazana rekonfiguracija distributivne mreže i otočna kompenzacija kada su prisutni vetro generatori metodom simuliranog kaljenja (SA). Mreža od interesa ima 69 čvorova i 73 grane koje su sve komutujuće. Potrošnja se menja po Gauss-ovoj raspodeli a snaga vetro generatora po Weibull-ovoj svaki sat. Postoje dva vetro generatora maksimalne snage od 200 kW (10% aktivne potrošnje) i na početku se mogu dodeliti svakom čvoru po uniformnoj raspodeli. Isto važi i za kondenzatorske baterije što je nerealistično. Monte Carlo grafičkom metodom biraju se najčešće posećeni čvorovi za permanentan rad vetro generatora i uključenje kondenzatorskih baterija. Ulazni faktor snage mreže je manji od 0.85 tako da su kondenzatorske baterije neophodne. Mreža ne sme biti ni prekompenzovana. Analiziraju se četiri scenarija, prvi kada postoje samo vetro generatori a zatim i sve moguće kombinacije regulacije. Izlaz iz programa su: cena konfiguracije i baterija kondenzatora kao i promena ušteda na časovnoj osnovi. Rezultati su prikazani krivama za period rada od 1000 sati. Oni pokazuju da se istovremenom rekonfiguracijom i otočnom kompenzacijom uz prisustvo vetro generatora mogu ostvariti znatne uštede.

59-63

Authors: Stanko Janković, Bojan Ivanović

U radu su autori dali osvrt na razvoj nekonvencionalnih jedinica za proizvodnju električne energije u Nemačkoj u poslednjih 10 godina sa pogledom na moguće scenarije u 2035. i 2040. godini. Dinamički razvoj proizvodnje iz obnovljivih izvora energije doveo je do toga da se u pojedinim delovima Nemačke plan za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora za 2025. dostigne još u 2011. godini. Imajući u vidu da je oko 97% svih proizvodnih jedinica na obnovljive izvore energije povezano na distributivne mreže, nameće se pitanje operativnog upravljanja proizvodnje. U radu su data tehnička rešenja za upravljanje proizvodnjom iz obnovljivih izvora kao i potrebni tehnički zahtevi za priključenja generatorskih jedinica koje su preko invertora povezane na mrežu u cilju očuvanja stabilnosti elektroenergetskog sistema.

70-77

Authors: Dunja Mirjanić, Tihomir Dabović, Željko Marković

Tržišta električne energije u zemljama zapadnog Balkana i dalje nisu u potpunosti liberalizovana, pa se stoga mogu uočiti različiti stepeni otvorenosti tržišta električne energije od zemlje do zemlje, pa čak i unutar zemlje, za šta je Bosna i Hercegovina očigledan primjer. U Republici Srpskoj, formalno-pravni uslovi za otpočinjanje procesa otvaranja tržišta električne energije su se stekli stupanjem na snagu Zakona o električnoj energiji, krajem 2007. godine i Pravilnikom o snabdijevanju kvalifikovanih kupaca i postupku promjene snabdjevača, koji je stupio na snagu krajem 2014. godine. Ipak do otpočinjanja stvarnog procesa otvaranja tržišta električne energije nije došlo sve do stupanja na snagu Pravilnika o izmjenama i dopunama Pravilnika o snabdijevanju kvalifikovanih kupaca i postupku promjene snabdjevača, koji je stupio na snagu u martu 2019. godine. U radu se najprije ispituju i analiziraju do sada sprovedene aktivnosti na liberalizaciji tržišta električnom energijom, i daje ocjena u pogledu dosadašnjih rezultata. Dalje se analiziraju potrebni uslovi i pitanja koja se nameću pred sprovođenje daljeg otvaranja tržišta električne energije u Republici Srpskoj. Na kraju, u tekstu se analiziraju najvažnije aktivnosti koje očekuju sve relevantne činioce, u prvom redu Vladu RS, potom resorno ministarstvo i RERS, snabdjevače kao i privredne subjekte koji aktivno učestvuju u oblikovanju tržišta električne energije u cilju pripreme tržišta za dalje otvaranje i ostvarenja uslova za njeno uspješno okončanje.

1-9

Authors: Varvara Aleksić, Ilija Batas Bjelić

Renewable energy has been suggested as the primary approach for decarbonizing the energy system and decoupling energy consumption from greenhouse gas emissions, both in the energy literature and in practice. The European Union has acknowledged the challenge and put renewable energy transition high on the policy agenda with the latest ambition of being a carbon-neutral economy by 2050. On the other hand, Western Balkan countries are still dependent on fossil fuels as one of their primary energy mix sources. The pledge about the European future has mostly driven the renewable energy transition ambition in the Western Balkan countries, including Serbia. Moreover, signing the Energy Community Treaty provided institutional and legal tools to both Contracting Parties and the European Union to build the common energy market. These processes inspired many authors in the last two decades to analyse technical, economic, market and environmental aspects of renewables. However, the governance and planning, even though identified as challenging, have been side-lined from the analysis. This paper aims to overview the selected renewable energy transition literature and legislation to analyse the main legal and policy milestones reached so far, as well as ambition in Serbia. It also discusses the lessons learned from the related literature from energy governance and planning prism. To do so, it firstly provides a literature review of the main concepts of the renewable energy transition. Moreover, the historical analysis of renewable energy policy and legal developments in the European Union, the Energy Community and Serbia are in the second part's focus. Finally, the discussion part summarizes lessons learned from the literature for future energy governance and planning with the perspective of the energy planning process, policy evaluation, and education and administrative capacity. The article concludes by emphasizing the importance of taking the current literature findings as prospective steps to follow towards accelerated energy governance and planning.

18-25

Authors: Ivan Vujović, Darko Šošić, Željko Đurišić

Izgradnjom sve većih Data Centara (DC-a) povećava se i kompleksnost sistema koji ih sačinjavaju, što dovodi do zahtjeva da se nadgledanje rada i upravljanje funkcionalnostima pojedinačnih sistema vrši upotrebom jednog, zajedničkog sistema za monitoring i upravljanje. U radu je dat pregled i opisane uloge sistema koji se implementiraju u DC-ima nivoa 5. Poseban naglasak je na sopstvenim obnovljivim izvorima energije (OIE) i postrojenjima koja ih povezuju sa Elektroenergetskim sistemom (EES-om), odnosno objektom DC-a. Za kvalitetno praćenje vrijednosti parametara pojedinačnih elemenata sistema i sistema uopšte, kao i cijelog DC-a, potrebno je dizajnirati jedinstvenu centralizovanu bazu podataka koja će se popunjavati podacima o mjerenjima definisanih parametara. Da bi takva baza vršila svoju funkciju neophodna je implementacija hardvera sa serverskim elementima i sistemima za skladištenje podataka kao osnove na kojoj se instalira virtuelna platforma. Podaci se, iz svih bitnih elemenata sistema, šalju do centralizovane baze podataka upotrebom računarske mreže. Sami elementi sistema treba da sadrže mrežne kartice, odnosno kontrolere čija je uloga prosljeđivanje rezultata mjerenja vrijednosti definisanih veličina u Internet Protokol (IP) paketskom formatu do centralne lokacije. Podaci se, u pogodnom obliku, prikazuju na sistemu za monitoring rada sistema. Isti podaci se šalju i sistemu za upravljanje koji, na osnovu vrijednosti pojedinih parametara, vrši upravljanje elementima sistema. Rad sadrži predlog proširenja funkcionalnosti postojećih sistema za monitoring i upravljanje na elemente OIE, kao i elemente elektroenergetskih razvodnih postrojenja (RP-a). U radu su dati primjeri upotrebe jednog nekomercijalnog sistema za monitoring i upravljanje.

31-36

Authors: Filip Stojkovski, Zoran Markov

The design of radial blade cascades, with the intent to become turbine guide vanes, lies in the basis of satisfying turbine runner needs for a particular turbine design point of interest. For conventional turbine operation, the hydrodynamic parameters in the pre-runner space can be relatively easily estimated. For variable speed turbine operation at the constant head, these parameters change in a way that cannot be easily predicted using conventional techniques. In this paper, the guide vanes, as crucial turbine sub-system which needs to perform efficient runner flow feeding for these operating ranges, are numerically tested in various geometrical shapes and configurations, to observe the cascades behaviour, in a way of estimating which cascade configuration satisfies certain hydrodynamic and efficiency considerations of the operating points of interest. The criteria which the guide vanes need to meet are based on hydrodynamic parameters and expansion of the turbine operating range.

45-53

Authors: Nikola Krstić, Dardan Klimenta, Dragan Tasić, Dragana Radosavljević

U ovom radu se razmatra uticaj nagibnog ugla fotonaponskih (PV) panela na ukupnu količinu insolacije na površini panela na mesečnom i godišnjem nivou, sa i bez uticaja senki. Na osnovu dobijenih rezultata određeni su optimalni nagibni uglovi PV panela u cilju ostvarivanja maksimalne insolacije, kao i optimalni nagibni uglovi za generisanje maksimalne električne energije, uzimajući u obzir temperaturu panela. Posebna pažnja u radu je posvećena efektu senki koje stvaraju redovi panela unutar PV sistema i njegovo odražavanje na smanjenje direktne komponente iradijacije i optimalne nagibne uglove PV panela, za različita rastojanja između redova panela. U radu su razmatrana i detaljno opisana dva modela za izračunavanje insolacije PV panela, model vedrog dana i model realnih uslova oblačnosti. Za dobijanje srednje dnevne sunčeve iradijacije na površinu pod nekim nagibnim uglom, pored odgovarajućih ekstraterestričkih iradijacija korišćena su i raspoloživa merenja iradijacije na horizontalnu površinu u toku jedne godine.

61-65

Authors: Jasmina Imamović, Sanda Midžić Kurtagić, Esma Manić

The paper presents an analysis of the current situation regarding the development of an electricity distribution network and the potential for smart grid development in the selected pilot region of Bosnia and Herzegovina. Apart from the policy framework assessment, several indicator based criteria were included in the scope of analysis: share of renewable energy and renewable energy as a distributed energy resource, the total share of distributed energy resources, a number of installed smart meters for measuring electricity consumption, a number of charging stations for electric vehicles, energy storage capacities and technological development. The overall analysis of the assessment has been done by normalization of the calculated values of the indicators on a scale of 1-5. The indicators have shown that the smart grid sector in the Region is currently underdeveloped.

73-79

Authors: Jasmina Mandić Lukić, Đorđina Milovanović, Maja Stipić, Sanja Petrović Bećirović, Radoslav Raković, Brankica Popović Zdravković, Miodrag Životić

Faced with forthcoming international obligations related to climate change mitigation measures, primarily planned to be reflected through the Law and Action Plan on Low Carbon Development Strategy, as well as the Law on Climate Change, all of which are currently being defined and adopted, Serbia is increasingly facing a need to switch its coal-fired facilities to alternative, environmentally more acceptable options. The related measures will have to be implemented much sooner than initially planned. Knowing that 80% of national GHG emissions originate from the energy sector, as well as that the dominant portion of those emissions results from the use of locally available coal, it is clear that the most efficient climate change mitigation measure would be a switch to alternative fuel options. However, having in mind that such an energy transition process is coupled with significant technological, environmental, economic, social, and other difficulties, the EU has initiated several projects, and one of them is TRACER, launched under the Horizon 2020 program, that strives to shed light on the best research and innovation strategies facilitating easier transition to the sustainable, low carbon energy system. The project addresses actions across nine coal-intensive European regions, including Kolubara Region in Serbia. The paper presents technological, environmental, and social challenges in the transition process, with an emphasis on the Kolubara region, and a proposal for the energy transition in Serbia respecting R&I strategies and Smart Specialization.

1-10

Authors: Nikola Rajaković

Prema gotovo svim procenama potrebna su značajna ulaganja u nove obnovljive izvore energije u Srbiji. Srbija ima ekonomski isplative potencijale obnovljivih izvora energije (OIE) (solarna energija, energija vetra, hidroenergija, energija biomase, geotermalna energije,…), tako da bi struktura proizvodnog miksa u elektroenergetskom sistemu trebalo sve više da se zasniva upravo na obnovljivim izvorima. U ovom radu urađen je pokušaj da se odgovori na sledeća pitanja: da li su Srbiji potrebni novi proizvodni kapaciteti, da li su Srbiji potrebni novi proizvodni kapaciteti iz OIE i na kraju, koji bi od OIE trenutno bio najpogodniji? U radu se vrši procena da li je ovo upravo pravi trenutak za ubrzanje procesa energetske tranzicije u Srbiji kao i procena prilike da se bržim prelazom na OIE obezbedi održiviji rast i razvoj. Polazi se od činjenice da je povećanje proizvodnje električne energije iz OIE, zajedno sa merama za povećanje energetske efikasnosti i dekarbonizaciju proizvodnje i potrošnje energije, okosnica energetske tranzicije i istovremeno suština obaveza koje je Srbija preuzela pristupanjem Energetskoj zajednici i prihvatanjem međunarodnih klimatskih sporazuma. U radu se pretpostavlja da se ciljanim povećanjem efikasnosti energetskog sektora i povećanom upotrebom OIE, ciljevi evropske politike mogu postići u Srbiji i da se energetika može pozicionirati kao motor stabilnosti i održivog ekonomskog razvoja. Sekundarni efekti dovešće do povećanja održivog zapošljavanja, smanjenja javnog duga i povećanja konkurentnosti sektora. Zbog toga na energetsku tranziciju treba gledati kao na razvojnu priliku. Izgradnja velikih elektrana na OIE, a posebno velikih solarnih elektrana u Srbiji i pridruživanje EU Green Deal-u, je svakako signal da je Srbija na dobrom putu da razvije savremeni, ekološki „čist“, konkurentan i regionalno integrisan energetski sistem. To će pokrenuti neophodna ulaganja u modernizaciju energetskog sektora i omogućiti privlačenje stranih direktnih investicija. Ostvarivanje ove vizije zahteva odlučnu političku akciju na nacionalnom i regionalnom nivou. Solarni projekti imaju najniže nivelisane troškove proizvedenog kWh električne energije, najbrži su za realizaciju i imaju najmanji ekološki i socijalni uticaj. Takođe, veliki instalisani kapacitet može se postići nizom velikih i srednjih projekata koji bi bili teritorijalno raspoređeni u cilju smanjenja jednovremenosti proizvodnje.

17-25

Authors: Željko V. Despotović, Ilija R. Stevanović

U radu je prikazana realizacija hibridnog besprekidnog sistema napajanja koji se koristi u sistemima navodnjavanja „kap po kap“ i „Agrokapilaris“, povrtarskih kultura na oglednoj parceli Srednje Tehničke Poljoprivredno-Hemijske škole iz Obrenovca, na lokaciji mesta Grabovac. Hibridni sistem napajanja je dominantno baziran na korišćenju obnovljivih izvora energije (vetar i sunce) uz upotrebu baterijske banke. Dodatno je realizovan elektronski kontrolisan brzi elektronski statički prekidač, kojim se obezbeđuje neprekidnost napajanja sistema za navodnjavanje. Tendencija je da sistem navodnjavanja prvenstveno radi u tzv. „režimu korišćenja zelene energije“, a samo u slučajevima nedostatka vetra i sunca, ili u slučaju ispražnjenosti baterijske banke, sistem se automatski i u veoma kratkom intervalu vremena, prebacuje na elektrodistributivnu mrežu 230 V, 50 Hz. U okviru realizovanog sistema su ugrađeni vetro-turbina snage od 500 W, sistem od četiri solarna panela ukupne snage 1100 W, baterijska banka 24 Vdc / 240 Ah i pripadajući uređaji energetske elektronike (MPPT punjači baterija i invertor izlazne snage 1600 W).

31-34

Authors: Miloš Kuzman

Jedan od načina borbe protiv klimatskih promena je i trgovina prava na emisije ugljen dioksida, koji u praksi u značajnoj meri emituju energetske kompanije. Na globalnom nivou se ova trgovina odvija putem različitih globalnih, regionalnih i lokalnih mehanizama. U neke od navedenih mehanizama se Republika Srbija već uključila dok u druge tek treba da se uključi kao što je na primer sistem trgovine emisijama EU (EU ETS). Preduslov za uključivanje u navedene mehanizme je postojanje odgovarajućeg regulatornog okvira putem koga bi trgovina prava na emisije ugljen dioksida mogla nesmetano da se vrši u Republici Srbiji. Kako u Republici Srbiji ovakav regulatorni okvir još uvek nije uspostavljen, ovaj rad teži da prikaže referentne mehanizme u svetu sa posebnim osvrtom na EU, kao i da prikaže potencijalne izazove sa kojima se učesnici na energetskom tržištu potencijalno mogu suočiti ukoliko bi želeli da u okviru postojećeg zakonodavnog okvira trguju pravom na emisije ugljen dioksida u Republici Srbiji.

39-47

Authors: Petar Đukić, Slaviša Đukanović

Covid-19 pandemija uslovila je duboku recesiju u svetskoj privredi, pad dohotka i zaposlenosti, kao i mnoštvo prinudnih međusektorskih promena. Više od ostalih pogodila je sektor ličnih usluga (posebno turizam, ugostiteljstvo, saobraćaj) ali i veliki deo industrije. Energetski sektor oštećen je u većoj ili manjoj meri, u zavisnosti od grane i tehnologije, odnosno pada tražnje energenata. Svi su izgledi da će globalni oporavak, bez obzira da li će se desiti u 2021. ili nekoj od sledećih godina, izazvati visok rast tražnje za energijom. Svet će verovatno ponovo biti suočan sa izazovima održivog ili neodrživog (rizičnog) ekonomskog rasta. Postojeći dominantni model rasta zasniva se još uvek na intenzivnoj eksploataciji materijalnih resursa, rastućim negativnim eksternalijama – posebno posledicama zagađenja životne sredine i opasnim klimatskim promenama. Najveći “doprinos” klimatskim promenama i emisiji gasova staklene bašte (GSB) i dalje ostvaruje energetika. Ako bi dalji energetski razvoj podrazumevao kontinuitet u odnosu na prethodnu praksu, to bi značilo dodatno povećanje energetskog intenziteta. Alternativni model fundamentalnog restrukturiranja dosta je teže izvesti, ali bi on globalno bio daleko efikasniji u razvojnom (ekonomskom, ekološkom i socijalnom smislu). Srbija će, možda lakše sanirati kratkoročne posledice Covid krize koje se tiču recesije, jer beleži nešto niži pad ekonomske aktivnosti u odnosu na okruženje. Međutim, zvanična orijentacija na visoke stope rasta odmah nakon Covid-krize, zasnovane na prethodnoj privrednoj strukturi i strukturi energetike, mogla bi da bude veoma opasno, rizično i neprihvatljivo zavaravanje. Prilično neefikasan javni sektor, skupa i nedelotvorna javna administracija, u kombinaciji sa izrazito prljavom i neefikasnom energetikom, mogli bi da udalje Srbiju od procesa modernizacije i reformi, sa daljim pogoršanjem javnog zdravlja i ekološke bezbednosti. Sa druge strane, reforma energetike i duboke strukturne promene zasnovane na konceptu zelene i cirkularne ekonomije, dale bi priliku za kvalitetniji rast i (održivi) razvoj nakon Covid-krize. Sadašnja prekretnica ka normalizaciji ekonomskih tokova na bazi vakcinacije-imunizacije, kako u svetu, tako i u Srbiji, mogla bi da se iskoristi za dizajniranje neophodnih sistemskih strategija i strukturnih mera održive energetike za post Covid-ekonomski razvoj.

57-63

Authors: Marija Lazarevikj, Valentino Stojkovski, Viktor Iliev

In technical practice, it is often necessary to measure or control the fluid flow rate in pipelines and channels. The velocity-area method requires a number of meters located at specified points in a suitable cross-section of closed conduits. Simultaneous measurements of local mean velocity with the meters are integrated over the gauging section to provide the discharge. In this paper, three approaches of this method are applied on a rectangular closed conduit to determine the air flow rate with integration techniques used to compute the discharge assume velocity distributions that closely approximate known laws, especially in the neighbourhood of solid boundaries. For this purpose, meters for velocity were 7 Pitot tubes placed vertically in predefined measurement points covering the conduit height and moved horizontally along the conduit width. The position of the Pitot tubes along the conduit width was monitored and controlled by a linear displacement transducer. Pressure is measured using digital sensors. The first technique for determination of air flow rate is on basis of fixed (stopping) measuring points across the conduit width as averaged values of local velocity, the second one is semi continual measurement of velocity profile by applying interpolation between the average local velocity on fixed (stopping) points and measured velocity in the movement between two positions, and the third is by continuously moving the Pitot tubes without stopping. The results of the three techniques are calculated and presented using different types of software. Considering the last technique, a comparison of results is made applying different movement speeds of the Pitot tubes in order to examine their influence on the velocity profile.

73-78

Authors: Đorđe Dukanac

Posebno razvijenim algoritmom korišćenim u programu MATLAB u pojednostavljenom modelu velikog energetskog transformatora utvrdiće se mesta parcijalnih pražnjenja pomoću četiri davača simulacijom deset stvarnih oblika signala iz izvora parcijalnih pražnjenja. Izvršiće se naknadna interpolacija snimljenih signala, radi dobijanja što je moguće bližih oblika stvarnim oblicima signala. Stvarni oblici signali dobijeni su ogledom pomoću jednog davača u stvarnom velikom energetskom transformatoru. Deset signala stvarnog oblika su međusobno različitih visina početnih nekoliko vrhova i različitih oblika, ali ipak imaju sličnu najveću amplitudu, spektar učestanosti i preovlađujuću učestanost najistaknutijih parcijalnih pražnjenja. Bilo je važno određivanje gde počinje stvarni signal, za šta je napravljen jedinstveni računski postupak, a kasnije da se tačno odrede razlike između nailazaka prvih (referentnih) vrhova stvarnih signala kod pojedinih davača. Uzeta je u obzir najpovoljnija vrednost praga pri određivanju razlika u vremenima pristizanja signala metodom prvog prihvatljivog vrha. Analiziraće se odstupanja u izračunatim položajima izvora parcijalnih pražnjenja dobijena za 120 slučajno odabranih tačaka u zapremini modela transformatorskog suda.

1-6

Authors: Iva Batić, Željko Đurišić, Miroljub Babić

Jedan od mogućih pravaca dekarbonizacije i elektrifikacije teretnog i putničkog transporta je upotreba gorivnih ćelija sa vodonikom kao pogonskim gorivom. S obzirom da je primena biomase za proizvodnju električne energije u velikoj meri nekonkurentna u odnosu na vetroelektrane i solarne elektrane, njena primena za dobijanje vodonika predstavlja jedan od mogućih pravaca razvoja ovog obnovljivog izvora energije. U ovom radu su analizirane tehnologije za proizvodnju vodonika iz biodizela. Izvršena je analiza strukture i ukupnih troškova proizvodnje vodonika iz biodizela, kao i energetski bilans ovog procesa. Sagledani su uslovi korišćenja vodonika za pogon gorivnih ćelija u električnim vozilima. Sprovedena je analiza efikasnosti energetskog ciklusa: biodizel – vodonik – električna energija – mehanička energija za pogon električnih vozila. Kao krajnji rezultat izvršena je procena troškova proizvodnje kWh električne energije iz biodizela i uporedna analiza sa vozilom koje je pogonjeno dizel motorom i električnim motorom napajanim iz baterija.

11-15

Authors: Dejan Ivezić, Marija Živković, Aleksandar Madžarević, Boban Pavlović

U narednom periodu se planira izgradnja nekoliko desetina sistema za prečišćavanje otpadnih voda u većim gradovima u Srbiji. Iskustva iz postrojenja koja su trenutno u radu, pokazuju da bi prečišćena otpadna voda, s obzirom na protok i temperaturu, mogla da predstavlja značajan izvor obnovljive energije. U radu su prikazani primeri dobre prakse korišćenja ove energije u sistemima daljinskog grejanja u zemljama Evropske unije. Analiziran je rad postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Šapcu i razmotrena je mogućnost njegovog korišćenja u sistemu daljinskog grejanja.

22-28

Authors: Vladan Ristić, Nikola Rajaković, Dragana Vujanović

Intenzivna integracija obnovljivih izvora energije, poput, primera radi, vetroelektrana i solarnih elektrana, nametnula se kao jedini put prema uspešnoj dekarbonizaciji elektroenergetskog sektora. Međutim, sve veći udeo koji ovakvi izvori zauzimaju u proizvodnim kapacitetima sistema predstavlja izazov kako za operatore tih sistema, tako i za regulatore, pošto varijabilost njihove proizvodnje u značajnoj meri otežava postizanje ravnoteže između generisane i potrošene energije u sistemima. U nekim situacijama, nesmotrena integracija prevelikih količina varijabilnih izvora može, samim tim, dovesti i do ozbiljnih narušavanja kriterijuma pouzdanog i bezbednog rada sistema. Kako osetljivost potrošača na odstupanja u pokazateljima kvaliteta električne energije konstantno raste, to je jasno da neprekidno napajanje ovih potrošača ne sme biti dovedeno u pitanje ni u kom slučaju. Odatle se može steći utisak o važnosti hitnog rešavanja gorepomenutog problema za pravilno funkcionisanje elektroenergetskih sistema u budućnosti. Kao jedno od perspektivnijih rešenja, sve češće se pominju kapaciteti za skladištenje električne energije. U skladu sa time, ovaj rad se bavi predstavljanjem metodologije za određivanje skladišnog kapaciteta neophodnog za neometani ostrvski rad mikromreže. Za potrebe rada, smatrano je da se konzum mikromreže energijom snabdeva iz distribuiranih izvora energije, pri čemu su izvršeni proračuni obuhvatali jednogodišnji vremenski period. Dobijeni rezultati su prikazani u analitičkom i grafičkom obliku.

32-36

Authors: Jovana Petrović, Ivan Božić

Savremeni pristupi u prognoziranju i sprečavanju havarije, smanjenju broja i dužine trajanja zastoja, otkrivanju i praćenju otkaza u stvarnim višedecenijskim pogonskim uslovima hidroagregata, zasnivaju se na vibrodijagnostici. Multidisciplinarnost takvih pristupa ogleda se u identifikaciji pojedinih vibracija u hidroagregatima, primeni različitih vibrodijagnostičkih metoda, oceni kvaliteta izmerenih podataka, analizi i predikciji zasnovanih na veštačkoj inteligenciji. U radu je prikazan jedan od mogućih pristupa rešavanja kompleksne problematike predviđanja ponašanja jedne hidraulične turbine koja je u eksploataciji više od pola veka. Za kratkoročno predviđanje apsolutnih i relativnih vibracija razvijen je odgovarajući algoritam korišćenjem veštačkih neuronskih mreža. Dobijeni rezultati su prikazani u zavisnosti od različitih eksploatacionih uslova.

42-49

Authors: Marija Lazarevikj, Viktor Iliev, Valentino Stojkovski

Transient fluid flow and the occurrence of water hammer in their specifics include the conditions of the environment in which the flow takes place. The variety of pipeline construction materials (steel, polyethylene or other material) defines the conditions for the development of water hammer. The construction of parallel hydraulically connected pipelines from different materials and mutual influence in the conditions of transient fluid flow conditions of operation is the subject of research in this paper. The research was performed numerically on long (line) pipelines. The AFT-Impulse software package was used, which had already been tested with comparative experimentally measured values. The analysis model considers pipelines made of steel and polyethylene material in parallel hydraulic connection. The results of the simulation conditions are given through comparative diagrams, where the interactive influence is clearly and unambiguously revealed. The conditions of exploitation and interactive influence are given in the commentary and conclusion of this paper.

56-60

Authors: Biljana Suslov, Miša Bulajić

Program energetske efikasnosti za HIP-Petrohemija a.d. Pančevo 2020-2022. godina je planski dokument koji izražava planiranje potrošnje energije i poboljšanja energetske efikasnosti sistema u periodu od naredne tri godine, kao sprovođenje obaveza koje proističu iz Zakona o efikasnom korišćenju energije (Sl. glasnik RS, br. 25/2013) i u skladu sa ciljevima Strategije razvoja energetike Republike Srbije. U periodu od 2013-2019. godine u HIPP su sprovedeni investicioni programi i realizovani planirani remonti svih postrojenja, pri čemu je realizovano više planiranih poslovnih projekata sa ciljem podizanja energetske efikasnosti. U kapitalne projekte i investiciono održavanje uloženo je oko 42 miliona evra, dok je za tekuće održavanje i remonte potrošeno oko 35 miliona evra, sve finansirano iz sopstvenih izvora. Skup mera i akcija upravljanja rizikom po opstanak i održivost petrohemijskih postrojenja su investiciona ulaganja u strateške projekte modernizacije i projekte povećavanja proizvodnih kapaciteta uz ugradnju energetski efikasne opreme. Program energetske efikasnosti referencira sprovedena energetska poboljšanja u prethodnom periodu i planirana poslovna poboljšanja u narednom periodu, a sve u cilju kontinualnog poboljšanja energetske efikasnosti postrojenja HIP- Petrohemije.