Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

1-12

Authors: JEAN DURING

This article is based on frequent attendance at Ehli Haq assemblies (cem) between the years 1972 and 1992, particularly among the communities of Sahne, Kermanshah and Tehran belonging to the Shah Hayasi and Ateş Begi families (khandan). The descriptions of how the rituals take place are informed by reference to the sacred texts Serencam or Daftar in order to bring out their deeper meanings. Overall, the cem is not only a devotional assembly which follows precise rules, but above all a way of attracting the presence of elevated souls, of essences (zat) which manifested themselves in a time that has become mythical: The Forty, the Seven, the theophanies (like Ali and Soltân). The cem are led by bards (kelamhan) who sing litanies (zikr, kelam) to the accompaniment of the tanbur lute which is highly respected. The repertoire includes makam which bear the name of the great saints Ehl-i Haq, and are rarely performed for a secular audience. In certain cems, music and songs induce ecstatic states and an atmosphere which gives full meaning to the notion of “sacred”.

43-55

Authors: SEVDA ORAK REŞİTOĞLU

The deep-rooted and extensive literature of the Yarsans can be assumed as the forerunner of Kurdish literature. This literature, which started orally, has been passed down from generation to generation for centuries. They are not well known outside of their own society as they forced to live their culture and beliefs in secret for social, political, ethnic and religious reasons. The poems called kalam in the Yarsans were written down in the 15th century and mainly focused on themes such as social life, belief and ritual. There are many poets who have words in Yarsan literature and women have an important place among these poets, at the same time the words of women are seen as sacred. Reincarnation (dûnadûn) is the basis of this belief, so there is equality between men and women since the gender of a person in the previous period is not known. These women not only speak words, they have a sitting place in Cem and they also have a share of food. Moreover, the tanbûr, which is considered sacred by the Yarsans, is also played by women and has an important place in this culture. Another important subject of the Yarsan tradition is the symbolic mothers of the Gods, in other words, women who gave birth to their children as virgins like Mary. The problems that these women experienced during pregnancy were expressed in the words and the dialogues they had with the angels who helped them form an important part of this literature.

75-110

Authors: ERDEM ŞİMŞEK

Bağlama performance practice has entered into an important process of change since the 1980s. In the same years, the change experienced by Alevi cultural identity and its important component Alevi music has been the most important dynamic of this change process. This multi-layered movement, referred as the Alevi Music Revival in many studies, has been guided by a core revivalist musicians who are bağlama performers. On the other hand, a folk music revival developed in the 1990s, the basis of which was the Alevi music revival. Therefore, as an intricate process Alevi/Folk music revival has led to the development of a modern/urban representation understanding and new aesthetic preferences in baglama performance. These new choices point to a new authenticity formation. This study focuses on this field of discourse and practice, which started to form in the 1980s in terms of the performance of bağlama, has expanded until today and differs from other authenticities (local / official / market) in Turkey. In conclusion, it was understood that the process of Alevi/Folk Music Revival points to a process of change and construction of an authenticity in terms of bağlama performance practice; and this construction of authenticity has been shaped on the axis of essentialist-innovative tendencies of the musicians. It has been revealed that the mentioned process of change proceeds in three main axes: 1- The revival of the short-necked bağlama and the bağlama tuning, 2- The revival of Şelpe, 3- The revival of the old instruments: Dede sazı, kopuz, iki telli. In addition, it was pointed that in the revival atmosphere the movements towards new authenticities began to take place.

115-178

Authors: FAHRİ MADEN - HÜMEYRA KARABIYIK

There are many Abdalan-ı Rum saints in Anatolia who came from Khorasan and played an important role in the conquest of the region. One of the saints who participated in the conquest of Bursa is Abdal Murad. After the conquest of the city, Abdal Murad established his lodge on the slopes of Uludag with the support of Orhan Gazi. Properties were donated to the lodge foundation, especially in Filidar Village. Sources do not give detailed information about the activities of Abdal Murad Lodge until the 17th century. The first detailed information about Abdal Murad Lodge belongs to Evliya Celebi. According to his testimony, Bektashi dervishes served the guests in the enormous kitchen of the lodge. The region where the lodge was located was a recreation area overlooking the city, where notables came and rested. Archive documents give little information about Bektashi officials who worked in the lodge in the 18th century. After Bektashism was banned in 1826, Abdal Murad Lodge was demolished, and the administration of the mausoleum, which was left, was handed over to the Nakshi sheiks. During the 19th century, the Bektashi-Nakshi struggle broke out in the Abdal Murad Lodge. With the efforts of Necib Baba, the furnishing of the Istanbul Karyagdi Baba Lodge, the dervish lodge was again taken under the Bektashi administration. Abdal Murad Lodge was left to its fate after 1925 and was neglected, and was demolished in 1933. The graves of Abdal Murad and his son Abdal Mehmed remained behind. A mosque was built in place of the destroyed dervish lodge during the Republican period. In this study, the historical adventure of Abdal Murad Lodge, Tomb and foundation, which has an important place in mystical life in Bursa, is illuminated in the light of main sources.

193-211

Authors: MEHMET NECMEDDİN BARDAKÇI

Âşık Pasha explained his thoughts on sufism in his book Garib-nâme written in Turkish on the axis of the unity of God (tawhid). Âşık Pasha expressed his opinions on many subjects related to Sufism, especially God, the universe and human being. Emphasizing the importance of a correct vision of God, Âşık Pasha states that human mind becomes amazed when it realizes its helplessness before the greatness of God’s art. According to Âşık Pasha, the universe that was created as a result of Allah's love and within a certain order, rotates in an effort to reach God. The human beings whom Allah praises them in the Qur'an are the replicas of the universe. All features of the entities in this universe can be seen as hidden in them. For this reason, Âşık Pasha, like many Sufis, considers human being as a small universe (the microcosm). Since the human being is the essence of the universe, he looks like a great book whose contents were written in the hearts. Thus, he can reach God only by taking mystic education. However, in this process, a great struggle takes place between the spirit as the symbol of goodness and the soul as the symbol of evil. In this struggle, whichever seizes the heart, it dominates the human being. As every city or state has an administrator, the human organs also need a manager. According to Âşık Pasha, the ruler of the body city is the mind. Along with burdening the mind with responsibility, Allah has also given His mercy and made all creatures need it. In this study, Âşık Pasha's views on God, the universe and man will be revealed with a Garib-nâme focus. While doing this, his thoughts on the soul, spirit, heart and mind, which constitute the psychological aspect of man, will also be mentioned.

233-251

Authors: ABDÜLMECİT İSLAMOĞLU - MERVE GÜVEN

Hāşimī Emīr ʿOthmān, one of the Bayrami Melami sheiks of the 16th century, is the person who institutionalized the understanding of Melami theory with his dervish lodge in Kasımpaşa. One of the most famous works of the author is Ṭariqatname in which he presented his views on sufistic rules and conventions. He made important contributions to the religious-sufistic Turkish literature with his prose and verses. The rules and methods that the followers should obey while entering the order, rules that should be followed during seyr u suluk, behaviors and attitudes that should be obeyed concerning the religious guide and ikhwan are the issues that are mentioned in this important work. Hāşimī first initiated Alā’ al-Dīn from Vize, one of the followers of Bayrami Melami Qutb Sārbān Aḥmad. After that, he started following the orders of Gazanfer Efendī, who was in the same line as Alā’ al-Dīn. After the allegations about him, he initiated to Nūr al-Dīn-zāde, one of the Khalwatī sheiks. All these processes make it both attractive and difficult to analyze his work Ṭariqatname. In his work, there are information and presentations of his views. Our article is made of the introduction section and the three following sections. In the introduction part, the notion of melamet, which affected the sufistic life and understanding in the Ottoman period, is mentioned. The reflection of this understanding in the Bayramiyya sect, the original notions and practices of Bayrami Melami followers are also described in the work. In the first section of the study, information about the life of Hāşimī is presented and his works are introduced. The second section, eight copies that we could determine are introduced and the content of Ṭariqatname is analyzed. In the last section, the work is re-analyzed in the context of Melamiyya. Some findings and discussions about the work are presented to the readers.

267-284

Authors: MEHMET KILIÇ

Poetry magazines are very exceptional in our culture and literature history in that they contain the poems of any poet published in his own work or in different places, as well as unearth poems that are not found in any source. The missing parts of the poet's divan are completed by revealing his poems, which are not found in the divan he created while the poet was alive, or in the copies written in the following periods, through the journals and with the efforts of the researchers. Thanks to these poems in the magazines, the stages in the poet's art can also be followed. One of the poets whose poems have been reached in many magazines with the studies done is Yesârî from Batumi. In this study, poems with the pseudonym of Yesârî in the journal registered at number 171 of the Galata Mevlevihanesi Collection of the Süleymaniye Library are discussed. Although the first 232 pages of the journal, which has 348 pages, were studied, the last 116 pages were not studied. 99 of 124 poems with the pseudonym Yesârî in the journal have been published. It has been determined that 23 of the total 25 poems in the said mecmu are not included in any study conducted on behalf of Yesārī, and although 1 ghazal and 1 koumma are included in different sources, they have differences with the poems in the mecmua. These differences are disclosed in the footnote by way of comparison. Since there is more than one poet with the pseudonym Yesārī in our literature, although it is not certain to which Yesārī the poems belong, the translations of the poems are included in this study in order to contribute to new studies on Yesārī.

301-322

Authors: NEBAHAT SÜLÇEVSİ - İSA SÜLÇEVSİ

In this study, is given brief information about three of the oldest dervish lodges identified in Kosovo and their affiliations. These lodges are affiliated with Bektashi, Halveti and Qadiri orders. Other orders were specified only by their names and number of lodges affiliated to them. The backbone of the study is a notebook belonging to Sheikh Mehmed Sezâî. The notebook in question, which was opened vertically, was discovered by the authors of the study during a visit to the Kadirî Lodge of Pristina in 2013. The work, which was allowed to be scanned at the time of its detection, was transcribed a few years later. It was understood that it was a periodical containing verse text belonging to different poets. Determining that there was no criterion in the selection of the verse texts included in the notebook and noticing occasional spelling errors, it was concluded that this notebook was a poetry compilation book. Since some words unique to Old Anatolian Turkish were used in the poems written as Nazîre (parallel, imitation) although these poems belonging to Sezâî were written in the 20th century, the orthography was adhered to during transcription; therefore, no study was carried out to adapt it to the phonetic features of 20th century Turkey Turkish, especially in the field of derivational and inflectional affixes. In the analysis after transcription, we have given brief information about the form and content of the book, besides some linguistic and orthographic features of Sezâî's poems and emphasis on some concepts used. Only a few of his poems, which were determined to belong to Sezâî in this book, were selected and included in the study. Not all of the poems were included in the study as this would exceed the limits of this paper.

341-353

Authors: SEVİM YILMAZ ÖNDER

The Masnavi of Mihr u Vefâ, the work of Ummî Îsâ, was written in hijri 774 (1372-73). Mihr ü Vefâ masnavi, which is a work of love and adventure, is almost completely decorated with fairy tale motifs and elements. According to the plot of Mihr ü Vefâ masnavi, when a sultan named Filekavs in Anatolia passed away, his inheritance was divided among his three sons. The little prince Vefâ leaves the country when he finishes his gold. The fortune teller he consulted to, says that he will find a treasure with forty rooms and a beautiful girl. Vefâ finds Mihr and the treasure with forty rooms. But when he secretly opens the forbidden fortieth room, the wind blows one of the shirts of the talking trees off, then disasters begin. In this article, the resurrection motif of Mihr u Vefâ masnavi that is decorated with fairy tale motifs, the elements of resurrection and the contribution of Khidr on this subject, was examined. The resurrection motif is seen in two places in the story. Firstly, the leaves of the trees of the forbidden garden resurrect dead people. Secondly Khidr resurrect the main character. Khidr, who came to the aid of people in difficult situations and saved them from trouble, is seen in two places. Firstly, Khidr rescues Mihr and her nanny that were kidnapped by the enemies. Secondly, the witch who was sent to bring the owner of the shirt, comes to the palace of lovers and kills Vefâ by cutting her throat and takes Mihr and brings her to the sultan. The middle prince, comes to his palace and screams when he learns that his brother has been killed. At that time Khidr suddenly appears. Thanks to Khidr’s pray to Allah, Vefâ is resurrected.

381-390

Authors: DERYA COŞKUN

It is a known fact that Iran's geography hosted many dynasties in the 14th century. This period, when the influence of the Mongols gradually slowed down and was only seen as a threat in the regions they dominated, was the stage when popular movements against economic and social injustices began. The Serbedaris, who made a name for themselves as a Shia-based political organization in the city of Sebzevâr in Khorasan in the 14th century, also became the eponym of the new state to be established in the next period. This state, which was institutionalized under the name of Serbedârîs after a political recovery process, acted with a two-headed administrative mechanism: religious and political. Of course, it was the religious wing that played an active role in the uprising of the people and systematized the movement. What is meant by the religious wing was Sheikh Khalifa, who was claimed to be one of the sheikhs of the period. Sheikh Khalifa approached the people with his Shia-based teachings during the rebellion and identity search of the Sarbedaris, additionally systematically included them in the movement. Based on this information, the article deals with the identity and teachings of Sheikh Khalifa, who organized the Sarbedaris in the processes of their search for identity as well as their participation in the political arena.

399-406

Authors: SİRDERYAHAN UTANOVA

This study, by Prof. Dr. İbrohim Haqqul and Prof. Dr. Nodirxon Hasan It is about Xoja Ahmad Yassaviy: Umrıng Yeldek O’taro, Hıkmatlar published. The study was published by Muharrir Publishing House in Tashkent in 2020. The book consists of two main parts, the Preface and the Wisdom. In the Preface, it has been evaluated under two main headings as Hodja Ahmet Yesevi and Wisdom tradition. Detailed information is given about Hodja Ahmet Yesevi's life, activities, area of influence and the importance of his Wisdom and the tradition of Wisdom. In addition to 142 Wisdom, the section of Wisdom in which Hoca Ahmet Yesevi takes place is included in 73 new Wisdoms, which were scanned from different manuscripts and included in this work for the first time.

413-417

Authors: SATI SARIASLAN ATLİ

In the study, Caner Işık's work titled "Alevi Erenler Tradition" was introduced. In the work, the data of both oral and written sources have been analyzed by considering the origins and mystical characteristics of dervishes, who have an important place in the tradition. The tradition of Alevi saints has been examined by classifying the saints and dervishes and explaining their functions. In addition, the concepts of poet, minstrel, saz poet, dervish minstrel, folk poet are discussed and their changes and transformations in the historical process are explained. The work is a guide in understanding Alevism in the example of Derviş Ruhan.

429-448

Authors: HABİB KARTALOĞLU

Shortly after the investiture of Shah Ismā’il (r. 907-30/1501-24) in Iran, Twelver Shi'ism was declared the official sect of the state. The Safavids, who identified Twelver Shi’ism as a super-identity in order to ensure internal integration in Iran, invited Shiite scholars from Iraq, Bahrain, and especially from the Jabal alAmil region to Iran to support them in this process. Research on the migration of scholars to Safavid Iran, which began in the West with the work of E. G. Browne, has recently been increasing. One of the studies on this subject is Rula Jurdi Abisaab’s article titled “The Ulama of Jabal ‘Amil in Safavid Iran, 1501-1736: Marginality, Migration and Social Change”. This is a translation of Abisaab’s article on the migration of ulema to Safavid Iran.

1-25

Authors: ERKAN ÇANAKÇI - MAHİR MAK

In this study, firstly, the journey of kopuz, which is accepted as the ancestor of the baglama family towards today's geography is mentioned. In addition to the change experienced by the kopuz, which has emerged in a rich range as baglama family in Anatolia, innovative initiatives applied in the baglama family are also included. Thus, we have tried to underline which baglama we should talk about. Then, the written methods on baglama and instruments with 6 and 7 strings, which are now described as "baglama" (short and long necked) and played in baglama and disordered tuning, were examined. The baglama, which was accepted to be played by hand (tapping or playing without a plectrum), began to be played with a plectrum over time, far ahead of its performance with tapping. The baglama performances with tapping, which were recalled after 1980s, have become much more developed and widespread today. The string separation technique, which has been taken into consideration since 2003, actually brought together the traditional performance form of tapping and plectrum technique. Erkan Çanakçı tried to find an answer to the need for harmony in folk music with traditional playing methods by blending these two techniques without disturbing the traditional structure of baglama. During the maturation process of the article, resources related to the field of study were accessed with the document analysis method, it has been applied to different age groups who have learned the strings separation technique since 2003, concerts and recordings have been made in various platforms and performance areas. In addition, a special transcription showing this technique was prepared and presented in the article.

43-63

Authors: ZUBAIDA SHADKAM - UMIT KYDYRBAYEVA - OMIR TUYAKBAYEV

It is of great importance for us to unearth and examine such Turkic texts, which are important both in terms of history and geography of Turkic world and shed light on a large part of it. Finding and examining historical texts written in Central Asia is one of the important steps to be taken, especially in Turkic medical history studies. One of these values is the reflection of Yesevilik and Sufism, which reflects the culture, Islamic understanding and philosophy of Turkiс tribes’ life, in prayers and virds, which are important actions for mental and physical health. The manuscript “Dastūr al-‘Ilāj” written in the Chagatai language by Sultan Ali Tabīb Khorasani, who was chief physician in palace of Kyoskunju Khan of 16th century, is discussed. In the text, various prayers and rituals are used in addition to the drugs and classical methods used in the treatment of various diseases. In this classical and traditional medicine book written in the 16th century Central Asia, the treatment methods of various diseases, its functions and reasons of prayers used with drugs will be explained with examples. In the study, the meaning and importance of prayer and its effect in traditional medicine, that is, in folk medicine, as well as the fact that it is a supportive and auxiliary power and method besides medical treatment on the basis of domestic and foreign sources compiled from various scientific publications, the importance of spiritual treatment used on the basis of prayer, its psychodynamics are still up-to-date in Turkic culture. It has been emphasized that our spiritual values and mystical views play an important role in not being forgotten.

81-108

Authors: AYGUN ALIZADE

Ali Ibn Tālib was an eminent personality for all times and was focused on by famous gnostic poets. This study focuses on the poetry of Nāsir-i Khusraw and Sanā'ī Ghaznavī among these poets. The main purpose of the article is a particular research of each couplet devoted to ʿAlī by Nāsir-i Khusraw and Sanā'ī Ghaznavi and detection of their sympathy for ʿAlī. One of the poems written by Sanā'ī Ghaznavī and praising ʿAlī is “Adoration for ʿAlī ibn Abi Tālib” in the 24th part of the 3rd Section of Hadigat al-Haqiqa va Shariʿat al-Tariqah (The Garden of Truth and the Path to Trek). The research includes study of Nāsir-i Khusraw’s couplets in his Diwan, while Sanā'ī’s mentioned poem was chosen as a basis for comparison. After a brief description of life and works of the Ismāʿīlī poet Nāsir-i Khusraw and the gnostic poet Sanā'ī Ghaznavī, historical personality and moral features of ʿAlī has been subject to research in the article. The two poets’ couplets introducing and praising ʿAlī ibn Abi Tālib based on Qur’ān verses and sayings of the Prophet have been subject to the study. It may be concluded that both Nāsir-i Khusraw and Sanā'ī Ghaznavī demonstrated ʿAlī’s virtues and magnificence as a person in all spheres and tried to assume that a close approach to ʿAlī was necessary to learn and know Islamic rules, religious law and interpretation of the Qur’ān. Nāsir-i Khusraw and Sanā'ī Ghaznavī actually desired that all people take this perfect person an example for themselves.

127-146

Authors: İHSAN KOLUAÇIK - AZİME CANTAŞ

Hacı Bektaş Veli is one of the most important names of Turkish Islam. Various sources and groups paint different and completely opposite Hacı Bektaş portraits. While some describe Hacı Bektaş as a Sunni mystic, others consider him a representative of heterodox Islam. In addition, there are those who turn Hacı Bektaş into a purely political figure and show him as a symbol of resistance that stands by the working people against injustices. It is possible to come across cultural references and representations of this belief in cinema as a mass art. In this direction, the study aims to reveal the reflections of Hacı Bektaş representations, which have a great importance in the beliefs and values of Turkish society, but have discussions between his real and hisopic personality, on the cinema. Through the descriptive analysis and discourse analysis included in the qualitative research methodology, how a tradition reflected in Turkish cinema is defined and how it is interpreted has been evaluated through sample films. In the applied descriptive analysis, instead of interviews, the thematic framework in the films was set up and how it was evaluated, while it was tried to reveal how filmmakers and directors with different ideas reflect these values in the social structure they are in and their views on Hacı Bektaş Veli. Only one Hacı Bektaş Veli movie has been shot since its inception. This film is Hacı Bektaş’ı Veli (Those who Turkified Anatolia), which was shot by T. Fikret Uçar in 1967 and tried to convey sections from the lives of religious figures called “hazli films” within the aesthetics of Yeşilçam. In addition to the movie Hacı Bektaş Veli, the characters of Hacı Bektaş Veli are also encountered in the movies where Yunus Emre's life story is told. In the study, it has been determined that the representations of Hacı Bektaş examined in Turkish cinema vary in relation to the ideological thoughts and beliefs of the directors or screenwriters.

185-210

Authors: UFUK ALİ KAFTANLI

This article focuses on a semi-nomadic Kizilbash-Alevi Tahtacı tribe that lived in the Kaza of Alaşehir in the Eyalet of Aidin (Aydın) in the first half of the 19th century. In the analysis, which approaches the topic of the examination with a micro-historical viewpoint, the tribal population register numbered 2973 was used to reveal the socio-economic structure of the Tahtacı tribe. The study is made up of three substantial parts. In the first part, in the light of relevant journey notes and archive documents, three villages (Tahtacı, Tahtacı Bektaşlar, Tahtacı Alandız) where Tahtacı communities were located in Alaşehir in the first phase of the 20th centurywas identified. Then, the liaisons of these settlement centers with the Tahtacıs of Kızılçukur and Karacaali, who were inscribed in the aforesaid register in the first half of the 19th century, were questioned. In the second part, two separate communities of the Tahtacı tribe, encountered in the periphery of Kızılçukur and Karacaali villages, were evaluated by demographic and socio-economic criteria within the possibilities of the population register numbered 2973. In the third chapter, the symbiotic ligament established between the extensions of the Tahtacı tribe in two different places that are close to each other is demonstrated, and their semi-nomadic idiosyncrasy is interpreted from a comparative aspect. In the conclusion part, the raw data of the related population register for Tahtacıs in the region are presented by socio-demographic and economic factors. As a result, for the first time, a local example of the micro-historical “from below” historiography method was created for the Alaşehir Tahtacıs.

253-264

Authors: MAHMUT DEMİRDİL - MUHAMMED ALİ YILDIZ

A person can be in some states during his worship or dhikr due to the situation he is in. Those who witness these behaviors may perceive the situation as exaggeration and showing off. It is seen that especially those who are in such situations are given adjectives such as murai (hypocrite) and mutazehhid (non ascetic) as a religious concept. The subject of hypocrisy has a wide scope in terms of its different reflections. For this reason, our study is limited to the approaches to murailik (hypocrisy) in particular dhikr. Scholars have expressed their views in detail in their works so that people can get rid of this disease. In particular, the danger of this thought or intention has been mentioned as well as a share of realization. The aim of our research is to examine the perception of hypocrisy/müraism that may occur in humans in the face of a number of cases during dhikr. Of course, there are studies on the details of the hypocrisy issue. However, a detached study could not be seen in which the issue we examined was examined through the relevant hadiths. Therefore, it is aimed to draw attention to new research. In our study, the subject resources were combined with the scanning model using qualitative research method. It has been seen that the hadiths that constitute the framework of our research have a mixed health status. However, the weakness of these narrations in the category of weak hadith is not advanced; It was thought that it should be addressed in the study because it encourages goodness.

277-297

Authors: MEHMET DUGAN - ALİ KÜRŞAT TURGUT

This study aims to briefly introduce Mübahat Türker Küyel, who was one of the few people who did academic studies in the early years of the Republic of Turkey, and to reveal her contributions to the history of Turkic-Islamic thought. Mübahat Türker Küyel made important contributions in the field of philosophy in Turkey. One of the main reasons for presenting the study is that there are almost no studies on Küyel. As an example of these few studies, the master's thesis on his life, works and basic views can be given. In addition, there are several book chapters written about Küyel. However, although this article gives brief information about Küyel’s life and academic works, our study essentially differs from other studies in terms of identifying her contributions to Turkish thought through her writings. When the works of Küyel are examined carefully, It will be seen that she has various works on Turkish philosophers and thinkers such as al-Fārābī, Khawārizmī, al-Bīrūnī, Ibn al-Sīnā, Yusuf Has Hājib, Ahmad al-Yasawī and Yunus Emre. Küyel's doctoral dissertation titled Üç Tehâfüt Bakımından Felsefe ve Din Münasebeti, which covers the important issues of Islamic philosophy, still maintains its importance. It also should be said that her both translations and publications about al-Fārābī have a very important and original position in terms of Islamic Philosophy studies conducted in Turkey. As well as These studies she wrote about Pre-Islamic Turkish president such as Bilge Qaghan and Tonyukuk. When her works are examined in a holistic way, Küyel's contributions to Turkish culture and thought will be seen more clearly. In this study, which indicates the characteristics of a monograph, the literature was searched, and the descriptive method was used.

319-336

Authors: MUHARREM FERATAN - ERHAN SOLMAZ

Dance, which emerged as an entertainment element today, was seen as an element of worship in primitive times. The dances, which were performed to please the gods or to protect them from their wrath in the first years, aimed to reach the god and become one with him in the following years. In order to achieve this goal, people imitated nature and animals in their religious dances. People observing the behavior of animals sometimes felt fear and sometimes admiration for them. This feeling of fear and admiration has revealed the human effort to identify with the animal and acquire its virtues. They believed that acquiring these features could only be achieved by imitating animal movements. This situation is also supported by the figures and hymns of the religious dances exhibited today and the words these hymns contain. For this reason, this study aimed to find answers to questions such as which Turkish religious dances in the Anatolian area are, the animals symbolized in these dances and what these animals mean in Turkish-Islamic culture. In order to achieve this aim, document analysis and critical discourse analysis techniques, which include the examination and analysis of written and visual materials related to the subject, were used by applying the qualitative research method. In addition, the images of the religious dances in question were added to the study with the QR code system. In our study, Turkish religious dances in the Anatolian area and the animal symbolism seen in these dances were discussed.

353-370

Authors: CİHAD CİHAN

In different regions of Anatolia, in both Sunni and Alevi Turk communities, an animal is sacrificed under the name of sin sacrifice, on the day of death and in different periods after death. The subject of this article is the origin of the sin sacrifice, which is slaughtered for the deceased in some regions of Anatolia today. The thesis of the study argues that the origin of the sin sacrifice slaughtered for the deceased by Muslim Turk communities in Anatolia is related to the belief in the spirit and death in pre-Islamic Turks. The common practice of this sacrifice, which has no place in the Islamic religion, despite sectarian differences, indicates that it is related to pre-Islamic beliefs. Based on this finding, the study applied the method of induction, that is, the method of going back to cultural origins. While taking this method as a basis, the cultural connection between the soul, death, grave, tombstone and sacrifice was taken into consideration. According to the interpretation made on the basis of etymological information, the word sin may be related to the spirits believed to be present in human beings - namely sün-süne, sür. Based on the deductions, the origin of this sacrifice is based on the ancestor cult in old Turks. According to this cult, the spirit of the deceased continues its relationship with this world for a certain period of time. Therefore, the sacrifices made during yog and commemoration ceremonies when death occurs are linked to this conception of the spirit and death. As a result, the tradition of offering sacrifices to the souls of the deceased, which was already present among the Turks in the pre-Islamic period, continued its existence by gaining Islamic motifs after the change of religion.

387-409

Authors: BEDRİ ÖZÇELİK

Ahmet Çıtak (1893 – 1963) one of the most important but one of those whom hadn’t been studied enough minstrels of 20th century. He was born to a wealthy family in Elbistan, Kahramanmaraş, located on the course of Archaic Silk-Road and Spice-Road. His mother named him Şeyh Hamit, but after being asked by two saintly looking sages to name his son Ahmet in a dream, his father changed his name into Ahmet. His family strived for him to receive a good education and sent him to Ottoman Junior School of Kayseri. Yet, he could not complete his education there. He earned his life as a farmhand. It stands out that just like in his naming, his being a poet was inspired by a dream. Çıtak saw a dream when he was 8 and this dream was interpreted by his mother as he would be a poet. Known for his lyrics in praise and lampoonery, Çıtak also read and composed didactic poems dealing with religious matters. His Karbala themed poems were affected, again, by a dream. At an ill fallen night, he saw Hazrat Ali in his dream. As he woke up, he started to write the poems themed on Karbala. By looking at this fact, it can be deducted that the turning points of the poet’s life had been impacted by his own and his family’s dreams. The aim of the study is to detect the contexts in which Karbala themed poems were written by Ahmet Çıtak, to introduce the poems made by the impact of this context, carry out the evaluation about the aforementioned poems, to interpret the love of Ahl Bayt reflected on these poems and to inform the science world about the texts that has not been studied on yet.

421-426

Authors: CEYLAN ERZİNCAN

This study consists of the evaluation of Fuat Bozkurt's work called Çağdaşlaşma Sürecinde Alevilik-Alevism in the Process of Modernization-, which is about the experience in the urbanization process. Fuat Bozkurt conveyed the problems faced by the Alevi communities who migrated from the countryside to the cities in the 1990s and the solutions they produced for these people in a fluent and understandable way.

437-443

Authors: DİLARA AYDIN

This study is about Cemalettin Yavuz's published master's thesis, titled Duvazimamlar in the Alevi Bektashi Tradition- Alevi Bektaşi Geleneğinde Düvazimamlar. Duvazimams are important works of Alevi Bektashi literature and are read with a certain melody in the square. It is the first published under this title.

1-37

Authors: FATİH USLUER

One of the most important documents in Hurufi history is a letter known as Saḥīfat al-Istikhlās sent by Amīr Ghiyāth al-Dīn to Mawlānā Ḥasan, a Hurufi darwish. Aḥmad-i Lur attempted to assasinate Shāhrukh, the ruler of the Timurid Empire, in 830/1427. Aḥmad-i Lur was killed on the spot and because of the lettrist books found in his room and the people he met, it was concluded that Aḥmad-i Lur was a Hurufi. Two years later Faḍlallah's grandson Amīr Nūr-Allah and Faḍlallah's caliph ʿAlī al-Aʿlā's nephew Amīr Ghiyāth al-Dīn, considered as the instigators of the assassination were arrested, interrogated, imprisoned and finally escaped from the dungeon. This letter which has a unique copy, describes all these processes in detail. In the letter, the views of the administrators and the scholars of the Timurid period towards Hurufis, and some relations of the Hurufis with Timurids and Qaraqoyunlus are clearly reflected. In addition, it shows that the Timurid rulers and administrators had had very limited knowledge regarding Hurufism. In addition to the historical records of this letter, in which the defendants describe a trial process in the Timurid Empire of the 15th century, it also provides some important information on Hurufi doctrine, such as the jurisprudential sect of Faḍlallah and his family, the difference between them and the followers of Vaḥdat al-Vujūd. This article first of all explains the historical background of assasination attempt and interrogation process. It tries as well to create a chronology relying on the data of the letter. The historical and doctrinal importance of this letter was analysed in detail in this article.

57-71

Authors: MUAMMER SEMİH İRTEŞ

Hacı Bektaş Velî, one of Ahmed Yesevî's Anatolian saints, migrated from Nishapur and settled in today's Hacı Bektaş district. He founded Kızılca Halvet, that is Çilehane, and after his death he was buried next to Çilehane and a tomb was built on it. The tomb structure, which is the center and part of the complex, is located opposite the entrance door of the Hazrat Courtyard, which is the third courtyard of the lodge. Although it is not known when the tomb was built, it is dated to the 15th century. When the dervish lodge and lodge were closed during the Republican period, the kulliye was closed in 1925. After serving as an Agricultural School for a while, it was restored with the 1925 letter of the Ministry of National Education and opened as a museum. It conforms to the original structure numbered 22 May 1964 and 1935. It was arranged in accordance with the original in the repairs made between 1950-1960. Although there is information about Bektashism and Hacı Bektaş Velî in our sources, there is no explanatory information about the historical and artistic features of the tomb and the painted decorations. When we examine the painted ornament patterns that we can see in a renovated state today, it is seen that they belong to the 15th century. At the end of the century, perhaps at the beginning of the 16th century, II. We can see the traces of decoration art of Bâyezid period.

97-127

Authors: SACİDE ÇOBANOĞLU

Developing technology in our age has opened the doors of a virtual-digital world to humanity. However, the negative effects of this development were seen in a short time. Tradition has been moved away and ethical values have begun to be lost. In order to bring the lost ethical values in Turkish society to new generations with a folkloric point of view, we have introduced Folklogical Metaethics Theory with an interdisciplinary approach in the fields of folklore, ethics and metaethics, and we have developed the method of Folklore Grounding Metaethics Analysis. The works of Hacı Bektaş Veli are very rich in that they contain cultural products that will be useful in updating our ethical values in Turkish folk philosophy, where our ethical understanding shaped by religious tradition is reflected in ethical codes in accordance with our cultural ergonomics. In this study, Hacı Bektaş Veli’s Basmalah Commentary was chosen in order to look at our cultural richness from a different perspective. The subject of the study is to reveal the place of the ethical values of generosity and stealing in the narrative of the Basmalah Commentary of Hacı Bektaş Veli, which is in the category of religious traditions of the theory in folk philosophy. It is aimed to make an exemplary study on the application of Folklogical Metaethics Theory to the works of Hacı Bektaş Veli by revealing the folk ideas in the folklore sense and the propositions in the metaethics sense of the storytelling.

151-173

Authors: MİNARA GULIYEVA JAMSHIDI

It is known that Turkmen living in Çanakkale- Ayvacık villages use their traditional clothes on special occasions, weddings, ceremonies and festivals, but it has been observed that very little research has been done in the literature on Turkmen clothing in Çanakkale Ayvacık villages. In line with these purposes, it is aimed to research the identifiable examples of Turkmen clothing in order to document and archive with scientific methods, to introduce them to today's people and future generations, and to reveal their values in terms of clothing. Turkmen brides and women's clothes were researched by conducting field research in Ayvacık villages (Güzelköy, Çiftlik district) of Çanakkale, where Turkmen live widely; their names were identified and defined. As a result of the field research, clothing; It was determined as what were worn on the head, on the back, what were worn on the feet and it were explained how they are used, their symbolic meanings, how they were prepared, and by whom they were worn in which situations. In this context, the issues related to naming clothing based on examples; folklore, socio-cultural situation and were evaluated in the perspective of semantics. It has been observed that in these examples, in Ayvacık villages of Çanakkale, there have been differentiations in clothing with the change of lifestyles over time, and that the new generation's lack of familiarity with the characteristics of Turkmen clothing has been effective in the decrease in demand. Considering that it will help both the promotion of the region and the cultural transfer between generations, the subject has been discussed in terms of the importance, current status and sustainability of Turkmen clothing.

215-231

Authors: CEMİL LİV

Akhism was a vital system that not only developed the social, cultural, and political but also was one of the most essential mechanisms of the commercial environment of the 13th century. Akhism contributed the social welfare, market stability, and market security.One of the most visible characteristics of Akhisim was seen that it successfully integrated the financial ethic with all types of commercial affairs. In this study, two basics of the standardization policy including quality of product and price stability that the system mostly improved among the financial ethic were examined in the fıqh references. The standardization policy of Akhism controlling the entire journey of any product that includes production, manufacturing, and marketing contributed to the financial development of the thirteenth century. This standardization policy orders that all products must be produced among certain techniques and principles. Quality standards, market conditions, and precautions taken against deceptive and manipulatory affairs, control and product management are the principles that the Islamic Law system underlines. The Akhi organization not only set a certain quality standard for products but also intervened in marketing prices of supplied products so that products have certain price standards. If any affairs to disrupt the marketing conditions and price stabilities occur, the state is supposed to intervene in the system as it has happened since earlier periods. Thus there is a strong relationship between the intervening commercial policies that were fundamental of Akhism and the price policies that have been followed since the early periods of Islam.

245-263

Authors: YAVUZ DEMİRTAŞ

Sa'dî-i Şîrâzî, who was one of the significant figures of the Iranian literature, educated in Nizâmiyye Madrasah, acquainted with many poets, sufis and religious scholars, spent most his life with travel, also visited Anatolia during his travels, influenced poets and writers who grew up in Islamic countries with his works. Sa'dî's influence was not only limited to Persian literature, but also left important traces in the western world and in Turkish and Urdu literatures which is why it is possible to see this effect especially in the works written by poets and writers of the Turkish literature since the 14th century. Sa'dî, who was a sufi as well as a poet, made moral expressions in his works - especially in Bostan (Bûstân) and Gülistan - he used a simple, attractive and understandable style while telling his knowledge and experiences in the form of stories and anecdotes and he talked about historical figures from time to time and tried to make the reader understand the way of happiness, the necessity of humanity, the virtue of goodness and righteousness in small stories full of meaning and judgment, supported by verses, hadiths, proverbs and idioms and dealt with subjects such as servitude, discipline, love, affection to Allah (c.c.) and similar topics in an instructive manner, while doing this he used the concepts belonging to many branches of science and arts - especially music - as examples and parable. This paper aims to reveal Sa'dî's understanding of music by mentioning and explaining the stories and instructions in Bostan and Gülistan, in which the concepts related to music are given as examples and parable. The data obtained in our study, in which the document review method, one of the qualitative research methods, was used, was arranged in line with descriptive analysis, interpreted and presented to the readers.

279-299

Authors: BAUYRZHAN SAİFUNOV-ZHANBOLAT SAMBETOV

Scientific studies on the legacy of Hodja Aḥmad al-Yasawī (d.562/1166) started with the research of Fuad Köprülü (1890-1966) in the 20th century. Despite many important studies on al-Yasawī and his legacy, it is noteworthy that some important issues related to Aḥmad al-Yasawī’s personality are neglected. There is no clear information about Aḥmad al-Yasawī's date of birth. However, there is definite information about the date of death of al-Yasawī and how long he lived in the pedigree writings. Based on this information, it is possible to determine the year of birth of Hodja Aḥmad. In addition, the idea of whether Yūsuf al-Hamadānī (d. 535/1140) was al-Yasawī's teacher is open to discussion if some medieval sources are consulted. For this reason, we found it appropriate to examine Aḥmad al-Yasawī's year of birth and his scientific personality. In the article, the birth and death years of Aḥmad al-Yasawī were tried to be determined from primary sources, especially family trees. Later, the issue of whether Yūsuf al-Hamadānī was Aḥmad al-Yasawī’s teacher was also examined by comparing the views of the mentioned personalities in their own works. By constantly considering the human factor, the conditions under which al-Hamadānī was associated with Aḥmad al-Yasawī’s teaching were examined with a descriptive method within the understanding of impartiality. In addition, deepening and comparative analysis methods were used on individuals during the study. Some determinations and evaluations were made about Aḥmad al-Yasawī's bibliography and his teachers.

313-333

Authors: SHERUBAY KURMANBAIULY-MARLEN ADILOV

Abay Qunanbayuli, is one of the important literary man that has left his mark in the nineteenth century Kazakh cultural life. He is known as the greatest poet of Kazakh Turks. Abay wrote his works in Kazakh Turkish, but since he continues the tradition of Chaghatay Turkish, those who speak Karluk and Oghuz group dialects can easily understand his works. In the work, elements that are rarely used in contemporary Kipchak dialects, but whose origin is Oghuz Turkish, are also found in his poems. Although Aḥmad al-Yasawī's Dīvān-ı Hikmet, who lived long before than Abay, was written during the Karakhanid period, its copies written in Chaghatay Turkish have survived. Despite this situation, we can say that we have come across a few Oghuz Turkish elements from the new copy. In this article, the poets of different periods and regions of the Turkish world, Aḥmad al-Yasawī, Yūnus Emre and Abay Qunanbayuli, were examined by comparing the words specific to Kipchak or Oghuz Turkish. In the study, Yūnus Emre was chosen as the representative of the Oghuz group and Aḥmad al-Yasawī as the representative of Eastern Turkish close to the time of Yūnus. Abay has also been shown as the representative of the Kipchak group more recently. Thus, it was revealed that common elements were preserved in three large groups. Accordingly, it has been concluded that the influence of the linguistic and cultural tradition of the Göktürk, Old Uyghur, Karakhanid, Khwārazm, Chaghatay and Kipchak Turkish periods continues to a significant extent in terms of vocabulary in the written language of both geographies.

347-358

Authors: GÖKHAN GÖKÇEK-ESİN HÜDAVERDİ-NEBAHAT SÜLÇEVSİ

The massive interaction between mankind and the environment has paved the roads of various processes, how to live, how to believe, how to spend, how to plan a future. As a nation who gave great importance to the aforementioned concepts, Turks carried on their ancient traditions and culture in a way which would not contradict Islam and found a harmony after meeting their new religion. While the heroic stories were passed from one generation to another with this new cultural transformation, it created a new form called “Cenkname”, especially after the conditions took place with the conquest of Anatolia. İmam Ali, known for his tremendous heroism in Islam history has been the main figure of the narratives mentioned due to his valor in the mentioned form. Hazrat Ali’s close relation with the Prophet has gained him respect in the heroic stories with his epic features. These attributes given to Hazrat Ali developed as “Cenkname” and continues since centuries. Even after the Ottoman Empire, where “Cenkname” emerged and spread, Hazrat Ali’s Cenknames continued. Also, one of the great poets of the modern Turkish Poem, Sezai Karakoç had a poem, which’s main theme was a Cenkname of Hazrat Ali. Sezai Karakoç tried to express how the Hazrat Ali Cenknames made his friends and himself feel as a child while they were listening to them in his poem “Çocukluğumuz”. This research is based on the aforementioned information, the importance of the concept of heroism, the tradition of “Cenkname”, the importance of Hazrat Ali Cenknames in Turkish culture and their traces in Sezai Karakoç’s poem.

369-374

Authors: YASİN ŞAHİN

Ahmet Yaşar Ocak, in this work, which he puts forward by taking Alevi-Bektashi velayetnames and their breath as a source, claimed that the foundations of Alevism and Bektashism and the elements that constitute the historical backround of the origins of belief consist of , Shamanism, Buddhism, Manichaeism, Taoism; Zoroastrianism and Mazdakism: Chiristianity and Judaism. Thaks to this work, researchers will be able to have information about the sources of belief motifs in both Alevi rituals and menakipnames. The work is a guide in this field.

383-391

Authors: ESMA KARABEY

The subject of the book we are examining is Hurufism. It is a monographic work translated from English to Turkish. The book is a remarkable work. It contains basic and essential information about Hurufism and Fazlullah Esterabâdi, appeals to the general reader, and uses clear and understandable language. Book; It consists of two prefaces, seven chapters, an appendix/Hurufi literature, reading suggestions, and an index. This study briefly explains the author, chapters, content / the basic principles of Hurufism and its founder.

1-14

Authors: ZUBAİDA SHADKAM-KUTLUGJON SULTANBEK

İslamî Türk Edebiyatı sahasında Orta Asya’da Doğu Türkçesiyle yazılan eserlerin önemi büyüktür. Bu eserlerin bir kısmı doktrin bir kısmı da menkıbe türünde yazılmıştır. Menâkıbnâmeler gerek dil gerek muhtevaları açısından dilci, edebiyatçı, ilahiyatçı ve tarihçiler gibi birçok bilim insanının inceleme konusu olmaktadır. Orta Asya Türkleri arasında İslam’ın yayılmasında ve toplumun dinî-tasavvufî hayatını derinden etkileyen mutasavvıf-şair, Yesevilik tarikatının kurucusu olan Hoca Ahmet Yesevi’nin (ö. 562/1166) önemli bir yeri vardır. O, İslam’ı Türkistan bölgesinde halkın anlayabileceği şekilde söylediği öğretici ve eğitici hikmet tarzındaki şiirleri ve yetiştirdiği müritleri ile yaymıştır. Müritleri tarafından Yesevilik tarikatı ilk Mâverâünnehir sahasına yayıldı. Bir yandan da Kıpçak dervişleriyle Türkistan’ın güneybatısından Horasan, Azerbaycan ve Anadolu’ya yayılmaya başladı. Orta Asya’da Hoca Ahmet Yesevi’nin menkıbeleri ve kerametleri hakkındaki rivayetler ile beraber onun müritleri ve dervişlerinin de keramete sahip olduğunu anlatan birçok menâkıbname bulunmaktadır. Aralarında bazı farklılıklar görülse de dinî, tasavvufî ve mistik karakterli bu menâkıbnameler, bölge halkının yaşamında ve inancında hâlâ kendini korumaktadır. Onlardan biri de Hoca Ahmet Yesevi’nin ilk haleflerinden olan Hâkim Ata mahlasıyla bilinen Süleyman Bakırgani’nin oğlu Sultan Hubbi menkıbesidir. Sultan Hubbi hakkında N. Tosun, Ö. Kaya ve Kazakistan’da S. Kondıbay, F. Kamalova gibi araştırmacıların çalışmalarında bahsedilmiştir. Araştırmamız Sultan Hubbi menkıbesinin Kazakistan’da bulunan Çağatayca el yazması temelinde yapılmıştır. Aynı zamanda, Yesevilik tarikatının Mangıstav’da ve bazı araştırmacılara göre Türkmensahra’da da yayılmasında önemli olan Hâkim Ata Süleyman Bakırgani’nin 3. oğlu Sultan Hubbi’nin hayatı ve kerametlerini, Mangıstav’da Sultan Hubbi’nin yeraltı camii, vadisi ve kuyusu ile ilgili yaygın rivayetler hakkında detaylı bilgi vermek de istenmektedir. Bu doğrultuda konuyla ilgili yayınlanmış ilmi çalışmalar ve makaleleri derleme, inceleme, çeviri ve değerlendirme yöntemleri kullanılmıştır. Amacımız Türk dünyası araştırmalarına katkı sağlayabileceği düşüncesinden yola çıkarak Sovyetler Birliği döneminde uzun zaman ulaşılmayan ve bilinmeyen Doğu Türkçesi (Çağatayca) ile

29-51

Authors: SERVET YAŞAR-CEM KARATAŞ

sazı eşliğinde icra edebilen gezgin ya da yerel halk şairi olarak tanımlanan kişidir. Âşıklar, kökleri İslamiyet’ten önceki Orta Asya Türk kültürüne dayanan ve değişik Türk kavimlerinde farklı adlarla bilinen halk sanatçılarıdır. Bu kadim kültür içinde büyücülükten müzisyenliğe kadar birçok görev üstlenmişlerdir. Yaşadıkları dönemde halkın çeşitli olaylar karşısındaki duygu ve düşüncelerini ifade etmekte önemli bir rol oynamışlardır. Anadolu’da da âşıklar toplumsal birlikteliği pekiştirmek, insanları aynı duygu çerçevesinde birleştirmek ve sözlü mirası gelecek kuşaklara aktarmak açısından önemli bir misyon üstlenmişlerdir. Bu kapsamda kendilerinden önceki dönemin toplumsal hafızası olmuş ve bulunduğu döneme de ışık tutmuşlardır. Bu çalışmanın ana hedefi, âşıklık geleneği içerisinde 20. yüzyılın önemli temsilcilerinden olan Âşık Daimi’nin kaynak kişi olarak TRT repertuvarına kayıtlı eserlerinin incelenmesidir. Âşık Daimi’nin eserlerinde genel olarak tasavvufi konuların yanı sıra toplumsal olayların da önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bunun yanı sıra Daimi’nin âşıklık geleneği içinde yetişme tarzı, sazındaki ustalığı ve ortaya koyduğu ürünlerdeki zenginlik de onu önemli kılmaktadır. Yöntem olarak literatür taraması ve görüşme teknikleri kullanılarak veriler elde edilen araştırmada, Âşık Daimi’nin hayatı ve âşıklık geleneğindeki yerinin yanı sıra TRT Repertuvarı’nda kaynaklık ettiği 22 eserin detaylı bir şekilde edebî ve müzikal açıdan incelenmesine yer verilmiştir. Bu kapsamda edebî açıdan eserin şiirsel yapısı göz önüne alınarak nazım türü, nazım birimi, hece ölçüsü, uyak düzeni, konusu ve eserlerinde kullanılan mahlaslar; müzikal açıdan ise eserin ezgisel yapısı göz önüne alınarak türü, makam dizisi, seyir özelliği, ses genişliği, ritmik yapısı, metrik örgüsü ve biçimi değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Ek olarak, Orta Asya’dan Anadolu’ya âşıklık ve âşıklık geleneğinin tarihsel sürecinin detaylarına değinilen çalışmada, geleneğin günümüzdeki işlevselliği de irdelenmiştir.

71-89

Authors: SELÇUK PEKER-ERGİN JABLE

Türk tasavvufunun önderlerinden Hacı Bektaş Veli’nin yolundan gidenlerce kurulmuş olan Bektaşilik tarikatına dair çeşitli inanmalar ve uygulamalar Anadolu’daki bazı Türkmen yerleşimlerinde hâlen canlı bir şekilde yaşamaktadır. Bektaşiliğin bir yaşam şekli olarak varlığını sürdürdüğü Aksaray’ın Gaziemir köyü de bunlardan birisidir. Gaziemir köyünün bir yandan Nevşehir’in Hacıbektaş ilçesine diğer yandan da Aksaray’ın Ortaköy ilçesi coğrafyası içerisindeki Yunus Emre Türbesi’ne ve Taptuk (Emre) köyü ve türbesine yakın olması, köydeki üç büyük mutasavvıfla ilgili inanma ve uygulamaların canlılığının bir sebebidir. Gaziemir köyünün Hacı Bektaş Veli Yerleşkesi’ne uzaklığı 100, Yunus Emre Türbesi’ne uzaklığı 87, Taptuk Emre Türbesi’ne uzaklığı 50 kilometredir. Gaziemir köyü sakinleri gündelik hayatları içerisinde çocuk sahibi olma, adak adama gibi çeşitli sebeplerle Hacı Bektaş Veli Türbesi’ni ziyaret etmekte, yılda bir kez düzenlenen Hacı Bektaş Veli’yi Anma Şenlikleri’ne de düzenli katılım sağlamaktadır. Gaziemir köyünde Alevi-Bektaşî kültürü içerisine doğmuş olan Âşık Mehmet Çil, dinî bir unvan olan babalık görevini düzenli olarak yapmış, yılda bir kez köye gelen dedenin temsilciliğini yürütmüştür. Askerlik ve ticaret amaçlı bazı ayrılıklar dışında hayatının büyük bölümünü köyünde geçiren, hayvancılık ve çiftçilikle uğraşan Mehmet Çil, hem içine doğduğu kültür hem de bu kültür içerisinde üstlendiği görev itibarıyla yaşayan Bektaşiliğin güçlü temsilcilerindendir. Bu çalışma; Gaziemir köyü örneğinde yaşayan Bektaşiliğe dair tespitler yapmayı, yaşayan Bektaşiliğin sürekliliğinde Hacı Bektaş Veli Yerleşkesi’nin somut varlığının etkisini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada doğal gözlem yöntemine dayalı saha araştırması yapılmış, Mehmet Çil’in konu ile ilgili şiirleri üzerinde metin merkezli incelemeler gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Hacı Bektaş Veli Yerleşkesi’nin somut varlığının inanışın sürekliliğine ve köydeki kültürel canlılığa önemli katkılar sağladığı görülmüştür.

109-136

Authors: ESRA DOĞAN TURAY-ZİVAR HÜSEYNLİ BAYLAN

Safeviler dönemiyle başlayan ve Cevânmerd olarak nitelenen fütüvvet ehlinin tarihine, pirlerine, edep ve erkânına yer veren Farsça fütüvvetnâmeler arasında, kasaplara ait risâleler de mevcuttur. Bu türden eserlerin yazımı Selçuklular döneminde Büyük Horasan havzasında başlamıştır. Bu eserler aynı zamanda 13. yüzyıl Anadolu Ahiliğinin de temel kaynakları sayılmıştır. Farsça fütüvvetnâmelerde kasaplık mesleği Hz. İbrahim’e dayandırılmıştır. Mesleğin piri Hz. Ali sayılmış, mesleğin kahramanı olarak ise soyu yedi kuşakta Hz. Ali’ye dayanan ve Muhammed Hânefiyye’nin (ö. 81) yakın adamlarından sayılan Reyli Cevânmerd-i Kassâb olarak kabul edilmiştir. Farsça kaleme alınan fütüvvetnâmeden tarihi sıraya göre ilki Ravzatü’ş-Şüheda adlı meşhur eserin de sahibi olan Molla Hüseyin Vaiz Kâşifi Sebzevâri’ye (ö.1504) ait Fütüvvetnâme-i Sultani adlı eserdir. Bu eserin son bölümünde Fasl der Beyân-i Kabze-i Kârd, Sâtur, Kârdmâl ve Tir başlığıyla kasap esnafının edeb ve erkânı yer almıştır. Makalede inceleyeceğimiz diğer risâle Fütüvvetnâme-i Kassâb adıyla İran Meclis Kütüphânesi 8898 numaralı el yazma mecmuada bulunmaktadır. Molla Muhammed Bâgir Meclisi’ye (ö.1699) nisbet edilen bu fütüvvetnâme Safeviler dönemine aittir. Konuyla alakalı üçüncü ve son risâle ise Kaçarlar dönemine ait olup Der Beyan-i Kar-i Kassâban ve Sellahân adıyla İran Sipahsalar Medresesi Kütüphânesi el yazmaları arasında yer almaktadır. Bu risâlenin müellifi meçhuldür. Kitabet kaydı ise1879 yılına aittir. Bu üç eserde kasaplıkla ilgili benzer konular ele alınmış, mesleğin temel prensipleri belirtilmiştir. Kasapların pirleri hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Hz.İbrahim’in oğlu İsmail’i kurban ediş sırrı üzerinde durulmuş, mesleğin pirleri tanıtılmış, meslekle alakalı ayet ve hadisler zikredilmiştir. Bu metinlerde kasap esnafının edep ve erkânı sıralanmış, kasaplığın ve kasapların ahlaki kuralları soru-cevap şeklinde dikte edilmiştir. Bu makale kasaplık mesleğine dair Farsça fütüvvetnâmeler olup Anadolu’da Türkçe olarak yazılan kasap fütüvvetnâmeleri konusunu anlamada bizi bir adım ileriye götürecektir. Bu eserler ileriki araştırmalarla beraber aslında iki dildeki bu eserlerin birbirinin devamı olduğunu, birlikte okunması ve bilinmesi gerektiğini gösterecektir.

153-166

Authors: AZİZ AYVA-MERAL DOĞRU

Türk saz şiiri; kökleri Müslümanlık öncesi ozan-baksı geleneğine dayanan, yüzyıllar içerisinde Türkistan coğrafyasının değişik kültür ortamlarından ve sanat çevrelerinden beslenerek gelişen ve 14. yüzyıldan itibaren Anadolu’da ilk örnekleri tespit edildikten sonra 16. yüzyıldan itibaren de sistemli bir şekilde takip edilebilen, o zamandan beri de Anadolu’da âşık-sanat ortamlarından beslenerek kendine özgü bir üslûp ve şekil kazanarak günümüze kadar gelebilen köklü bir gelenektir. Destan türü de bu gelenek içerisinde hem âşık şiirinin ilk örneklerinden olması hem de âşıkların büyük rağbet gösterip sanatlarını icra ettikleri hece vezni, uzun hacmi ve hikâye etme esası üzerine kurulan önemli bir türdür. İlk örneklerinde geçmişte yaşanan tarihî bir olayın işlendiği destanlar zaman içerisinde iktisadî ve sosyal hayat, sel, yangın, kuraklık afet, kıtlık, hayvanlar, günlük hayat, vb. değişik konular etrafında da söylenmeye başlanmış ve alanı genişlemiştir. Bu bağlamda ortaya çıkan destan çeşitlerinden biri de “Esnaf Destanları”dır. Esnaf destanları; âşıkların kendi başlarından geçen çoğu zaman bir hikâyeden yola çıkarak belirli meslek ve esnaf gruplarının ve bunların ustalarının ele alındığı manzum ürünlerdir. Bazen, sadece bir meslek (esnaf) etrafında söylenebilen esnaf destanları çoğu zaman da birçok esnaf ve meslek grupları etrafında söylenmişlerdir. Bu destanlarda belirli bir meslek kolu ve onun ustası ile ilgili aksaklıklar; taşlama ve mizah üslûbu görülürken çoğu zaman da âşığın hayatta bir işte tutunamaması ve her girdiği işte başarısız olması hikâyesi konu edilmektedir. Esnaf destanlarında devrin, sosyokültürel özellikleri, esnaf ve meslek gruplarının toplum hayatındaki yeri, esnaflığın ve meslek erbabının esasları, esnafların görevleri, devrin esnaflara verdiği önem, esnaflardan bekledikleri, mesleklerin halk nazarındaki yeri, destanın söylenmesine vesile olan trajikomik olaylar; nasihatname, taşlama, mizah, vb. anlatım yollarıyla ele alınmıştır. Ahilik teşkilatının bir esnaf teşkilatlanması olmasından hareketle âşıkların bu şiir türüne kayıtsız kalmadıkları, hatta özellikle rağbet ettikleri söylenebilir. Bu bağlamda Türk saz şiirinde birçok esnaf destanı tespit edilmiştir. Bu çalışmada; destan türünün özellikleri, çeşitleri, esnaf destanlarının Türk saz şiiri içerisindeki yeri, Türk saz şiiri içerisinde tespit edilen esnaf destanlarının özellikleri, künyeleri, örnekleri, bu destanlardaki işlenen meslekler ve bunların toplum hayatlarındaki yerleri konu edilmektedir.

187-195

Authors: ADEM ÇATAK-AHMET VURAL

Arapça fetâ " فتى " kelimesinden türetilmiş ve "feda etmek, cömertlik, cesaret, gençlik, yiğitlik, mertlik, erlik, kardeşlik" gibi anlamlar ihtiva eden fütüvvet en genel anlamda bir Müslümanın edinmesi gereken ahlâkî erdemlerin bir özetidir. Fütüvvet, kendi nefsinin değil din kardeşinin menfaatini öncelemeyi, insanların derdiyle dertlenmeyi, beklentisiz ve karşılıksız iyilik ve ikramda bulunmayı, başkalarını kendinden daha önemli, değerli ve saygın görmeyi gerektirir. Kökenini Müslümanlıktan öncesine kadar götürmek mümkün olmakla birlikte fütüvvet İslami dönemde dini bir içerik kazanmış, benzer ahlâkî öğretileri benimsemeleri sûfîlerin de fütüvveti sahiplenmesini sağlamıştır. Tasavvuf ehli İslam dışı tezahürlerinden soyutlayarak fütüvveti tamamen dini bir kılıfa büründürmüştür. Tarihi süreçte fütüvvet teşkilatının resmi bir hüviyet kazanması ise Abbasî halifesi Nâsır li-Dînillâh dönemine rastlamaktadır. Fütüvvet birliklerini büyük bir güç olarak gören Halife, bu teşkilat aracılığıyla devletin siyasi ve sosyal açıdan otoritesini tekrar sağlamayı hedeflemiştir. Bu minvalde merkezi idareden yoksun ve zaman zaman isyan hareketlerine kalkışan fütüvvet gruplarını bir araya getirerek fütüvvetin bir teşkilat ve devletin resmi bir kurumu hâline dönüşmesini sağlamıştır. Halife Nâsır’a pek çok yönden danışmanlık yapan Şihâbeddin Ömer es-Sühreverdî’nin fütüvvetin teşkilatlanmasındaki katkısı müsellemdir. Sühreverdî, Halife Nâsır nezdindeki itibarı dolayısıyla fütüvvetin kurumsal bir boyut kazanması adına gerçekleştirilen faaliyetlerde elçilik vazifesi görmüştür. Ayrıca fütüvvetin temel prensiplerini açıkladığı ve teorik bir zemin inşa etmeye çalıştığı Risâletü’l-fütüvve adlı eser İslam coğrafyasında fütüvvete dair telif edilen ilk nizamnâme hükmünde değerlendirilmektedir. Bu çalışma, dönemin siyasî, dinî ve sosyokültürel arka planı doğrultusunda Ahiliğin temelini oluşturan fütüvvet yapısını ele almayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda fütüvvetin kurumsallaşması sürecinde ortaya konan faaliyetler ve Halife Nâsır ile Şihâbeddin Ömer es-Sühreverdî’nin bu süreçteki merkezi yeri tespit edilecektir.

211-240

Authors: FAHRİ MADEN-SERKAN KAYA-ERDAL ÖZYOL-HASAN BASRİ GÜREL

Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında Horasan erenlerinin, gazi derviş ve alp erenlerin önemli kolonizatör rolleri olmuştur. Osmanlı Beyliğinin Bizans hududunda yaptığı mücadeleler sırasında bu gazi dervişler Kartal-Göztepe bölgesine yerleşerek gözcülük vazifesi de almışlardır. Daver Baba Tekkesi Kartal-Maltepe bölgesinde Başıbüyük Köyü’nde kurulmuş ve faaliyet göstermiştir. Tekkenin o dönem faaliyetleri hakkında elde bilgi bulunmamaktadır. Daver Baba’nın 18. yüzyılda bu tekkeyi kurduğu rivayet edilmektedir. 1826 yılında Bektaşiliğin yasaklanması üzerine İstanbul tekkelerinin kapatılıp yıktırılması sırasında Daver Baba Tekkesi’nin de tahrip edilmesi söz konusudur. Uzun süre yıkık ve kapalı bir şekilde kalan Daver Baba Tekkesi 19. yüzyılın ikinci yarısında Kerime Nine tarafından yeniden ihya edilmiştir. Bugün kayıp olan 1871 tarihli mezar taşında onun ermişlerden olduğu ifade edilmekteydi. Tekkenin yeniden açıldıktan sonraki faaliyetleriyle ilgili de elde bilgi bulunmamaktadır. Milli Mücadele’ye destek veren ve yardımda bulunan tekkeler arasında yer aldığı bilinmektedir. 1925 yılında tüm tekke, zaviye ve türbelerin kapatılması üzerine Daver Baba Tekkesi’nin faaliyetleri sona ermiş, tekke emlakı vakıflar idaresine geçmiştir. Bu sırada Fatma Melahat Güllüzâde’nin tasarrufunda olan tekke arazisi 1933 yılında Akşam gazetesinde yayınlanan ilanla müzayede usulüyle satılığa çıkartılmıştır. Tekke mülklerini satın alan Şükrü Güllüoğlu tekkeden geri kalan emanetleri korumaya çalışmıştır. Bu arada tekke postnişinliği Adanalı Ekrem Halifebaba’ya tevcih edilmiştir. Ancak son yıllara kadar zamanın tahribatına direnen tekke binası 1990’lı yılların başlarında tamamen ortadan kalkmıştır. Günümüzde Daver Baba Tekkesi’nden geriye yakınlarındaki ayazma, çeşme kalıntıları ve temel duvarları kalmıştır. Ayrıca buradaki hazireden eser kalmamış, eski mezar taşları da kaybolmuştur. Sadece Daver Baba, Kerime Hatun ve orada şekiz şehitlerin bulunduğunu belirten yeni yazılı mermer bir mezar taşı vardır. Daver Baba Tekkesi ile ilgili elimizde arşiv kayıtları bulunmamaktadır. Eldeki bilgiler daha ziyade 1960’larda Reşat Ekrem Koçu tarafından gözlemlerine de dayalı olarak yazılan bilgilerden ibarettir. Bu çalışmada başta Koçu’nun verdiği bilgilerden hareketle şimdiye kadar yapılan araştırmalar ve tekkenin kurulduğu Başıbüyük köyüyle ilgili arşiv kayıtları çerçevesinde Daver Baba Tekkesi’nin tarihi ele alınmaktadır.

265-278

Authors: ŞENGÜL ŞENOL

Bu çalışma, Tunceli Emek gazetesinde Alevilik konulu yazı ve haberleri konu edindi. Çalışmada Tunceli Emek gazetesinde Alevilik konulu yayımlanan haberlerin analizinin yapılması amaçlanmıştır. Çalışmada 1 Ocak 2020 ile 31 Aralık 2020 tarihleri arasında Tunceli Emek gazetesinde Alevilikle ilgili çıkan haber ve yazılar tasnif edildi. Haberler; haberlerin konusu ve dağılımı, anlatım türü, kişi ve kurum dili, Alevi ocakları, ocakların temsilcileri olan ana ve dedelerin (mürşit, pir ve rehber) söylemleri incelenirken, söylem analizi ile inançların yerel basında temsili ve bu temsillerin kültürel belleği yaşatma açısından önemi gibi birçok açılardan ele alındı. Bu haberlerin Alevilik kültürel mirası ve geleneği yansıtıp yansıtmadıklarına değinildi. Beraberinde haberlerin demokrasiye, toplumsal gelişmeye ne derece katkı sunduğu da çözümlenmeye çalışıldı. Çalışmanın sonucunda Tunceli’de Aleviliğin yaşatılması; yeni nesillere aktarımı, ritüellerin yeri ve toplumsal iletişimdeki önemi ve günümüzde geçirdiği dönüşümlere vurgu yapıldı. Tunceli Emek Gazetesine konu olan Alevilik hakkındaki yazılar ve Alevilerle ilgili haberleri; aynı şekilde Alevi değerlerinin ne kadar temsil edildiği yöntem olarak Teun A. Van Dijk’in eleştirel söylem analizi ile değerlendirildi.

297-316

Authors: YUNUS EMRE SAYAN

Ahilik, 13. ve 19. yüzyılları arasında İslam ve Anadolu toplumlarında oldukça etkili olan, etkisi zaman ve mekân sınırlarını aşan meslekî, ticarî, ekonomik, kültürel, toplumsal, ahlaki ve eğitsel bir teşkilattır. Ahilik, üyelerinin her birinin birbiriyle etkileşimde olduğu, üyelerine hem maddi hem manevi rehberlik sağlayan, insan-ı kâmili hedefleyen yüksek ahlaklı, terbiyeli kişilerden müteşekkil bir yapı arz eder. Ahilik öğretisinin ve değerlerinin çağlar boyu kabul görmesi ve güçlü tesirinin temelinde İslam kaynaklarından mülhem bir ruh ve anlayışla inşasının rolü çok büyüktür. Ahiliği günümüze de ışık tutacak şekilde ele almak, inceleyerek anlamlandırmak, değerlendirmek, geçmişte yaşanmış başarılı bir tecrübenin neticelerinden faydalanmak yönüyle bilimsel bakımdan çok önemlidir. Eğitimin bir açıdan ideal kültür unsurlarının gelecek nesillere tanıtma faaliyeti olduğu düşünülürse, tarihte toplum kültürünü etkileyen kurumların günümüz insanına tanıtımı da eğitimin görevleri arasındadır. Ahilik’te hem sözlü hem davranış olarak konu edilen pek çok eğitsel değer, geçmişten günümüze usta-kalfa ilişkisi çerçevesinde gelmiştir. Bu çalışmanın amacı Ahilikte öne çıkan değerleri tespit etmek ve özellikle nasihat değerinin önemini ortaya koymaktır. Bu çerçevede Ahilik teşkilatındaki değerler ve bu değerlerden özellikle öne çıkan nasihat değeri araştırılmıştır. Aynı zamanda, günümüzde değeri zayıflasa da nasihat kavramının, kişilere ve toplumlara değer kazandırmasındaki rolü tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışma, nitel araştırma deseniyle tasarlanmış ve araştırmada doküman inceleme yöntemine uygun olarak temel İslam kaynakları irdelenerek mesele ele alınmıştır. Nasihat kavramının anlam zenginliğinden hareketle nasihatin kişiyi eğiten, irşat eden, hayatı şekillendiren ve değerli kılan yönü ele alınarak nasıl bir hayat tarzı inşa ettiği incelenmiştir. Çalışmada, 5N+2K (Ne, neden, nerede, nasıl, ne zaman ve kim, kime) tekniğine göre Ahilik’te nasihatin kullanımı, öğretim metotları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ahilik’te, önemli bir yeri olduğu tespit edilen nasihatin, içerdiği anlam zenginliğine dair ulaşılan sonuçların, günümüz eğitimcilerine ve değerler öğretimine ışık tutacağı değerlendirilmektedir.

329-348

Authors: YASİN KÜTÜK

Bu çalışmada, Neşet Ertaş’ın seslendirdiği türkülerdeki söz ve bestelerin taşıdığı duyguların ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda 339 adet eserin sözü, 264 adet de bestenin bilgisi elde edilmiştir. Sözlerin arasında bir adet konuşma da bulunmaktadır. Sözlerin ve konuşma metninin elde edilmesinde üç farklı kaynaktan yararlanılmıştır. Ayrıca sözler ve konuşma metni için bir dönüştürme işlemi uygulanmıştır, böylece mısra veya cümle tabanlı metinler elde edilmiştir. Bu dönüştürme işleminde, metinlerdeki gereksiz işaretleme, duraksama, yansıma, soru ekleri gibi kendi başına bir anlamı olmayan kısımlar çıkarılmış, yalın bir hale dönüştürülmüştür. Bu aşamadan sonra mısra veya cümleler işlenebilir hale getirilmiştir. Öncelikle tüm sözler için yapay öğrenme teknikleri ile teknoloji harikası Türkçe duygu analizi yöntemi uygulanmış ve sözlerin duygu skorları hesaplanmıştır. Duygu skorlarının hesaplanmasında üç farklı yapay öğrenme modelinden yararlanılmıştır. Bu üç farklı model, Google tarafından geliştirilen modellerin Türkçe için uyarlanmış halidir. Sadece mısra veya cümle boyutunda tek bir duygu değeri elde edilmiştir. Tutarlılığın sağlanması amacıyla üç farklı modelden elde edilen bu duygu skorunun ortalaması hesaplanmıştır. Daha sonra her bir türkünün mısraı veya konuşma metninin cümlelerinden oluşan bir duygu vektörü oluşturulmuştur. Bu duygu vektörünün ortalaması, o metnin ortalama duygu skorudur. Ayrıca bu duygu vektörünün varyansı da hesaplanmıştır. Bu varyans ise türkü veya konuşma metni içindeki duygusal gelgitleri ölçmekte kullanılmıştır. Sonrasında, beste bilgileri için ise yaygın olarak kullanılan bir müzik dinleme platformundaki bilgiler esas alınmıştır. Burada yer alan akustiklik, dans edilebilirlik, enerji, enstrümantallik, canlılık, ses yüksekliği, konuşma, tempo, değerlik, popülerlik gibi 10 adet değişken elde edilmiştir. Bu değişkenlerden üç tanesi, dans-edilebilirlik, enerji ve değerlik değişkenleri dikkate alınmıştır. Bu üç değişkenin ortalaması hesaplanarak bestenin duygu skoru hesaplanmıştır. Bu skorlar, daha sonrasında beste bilgileri ile eşleştirilerek 169 tekil eser verisi işlenmiş, Neşet Ertaş’ın duygu haritasını gösteren söz ve beste boyutu ile modellenebilecek bir duygular atlası çıkarılmıştır. Duygular atlasında eksenler (-1, +1) aralığında hesaplanmaktadır. Bu nedenle hem metinler hem de besteler için elde edilen duygu skorları, geliştirilen bir yöntem ile (-1, +1) aralığında yeniden ölçeklendirilmiştir. Böylece hem metinlerin hem de bestelerin duygu skorları karşılaştırılabilir hale getirilmiştir. Bu aşamadan sonra duygular atlası için, metinler x-eksenine yerleştirilmiştir. Besteler ise y-eksenine konulmuştur. Söz ölçeği olarak adlandırılan x-ekseninde -1 skoru “efkârlı”, +1 skoru ise “mutlu” duyguları ile belirtilmiştir. Beste ölçeği ise y-ekseninde -1 skoru “melankolik”, +1 skoru ise “eğlenceli” duyguları ile gösterilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre Neşet Ertaş’ın seslendirdiği türkülerin baskın karakteristiğinin efkârlı sözler üzerine kurulu olduğu, eserlerin büyük bir bölümümün de sözleri efkârlı ve bestesi melankolik bir yapıda öbeklendiği tespit edilmiştir. Ayrıca sözlerinde duygu değişimlerinin karakteristik olarak fazla olduğu, duygusal gelgitler içerdiği bulunmuştur; kelime bulutu analizleri sayesinde de sözlerinde öbekler halinde ise sıklıkla insancıl, ahlaki öğütlerde bulunduğu belirlenmiştir.

375-398

Authors: BURHAN ÇONKOR

Kur’an; kullandığı kavram ve getirdiği hükümlerde, indirildiği toplumun normlarını dikkate alarak bunlar üzerinden mesajlarını insanlığa ulaştırmıştır. Yirmi üç yıllık zaman dilimi içerisinde gelişen olaylara müdahale ederek İslam’ın öngördüğü hayat anlayışı tedrici olarak yerleştirilmiştir. Kur’an, Arapça olarak indirilmiş ve hitap ettiği Arap toplumunun kavramlarını kullanmıştır. Ancak Kur’an’ın kullandığı Allah, Rab vs. kelimeleri başta olmak üzere bazı kavramlar, şirk toplumunun hayat tarzındaki karşılığını değil, dinin öngördüğü karşılığı zihinlere yerleştirmek üzere kullanılmıştır. Dolayısıyla bazı kavramlar, Kur’an’ın kullanmasıyla birlikte, değişim süreci geçirmiş ve zaman içerisinde de bu manalar kalıcı hale gelmiştir. Cahiliye dönemi Araplarında belli özellikleri haiz genç karakterini ifade eden fetâ kavramı da Kur’an’ın kullanmasıyla birlikte değişim geçirmiş, İslam öncesi döneme ait olumsuz özellikler bu kavramın dışında bırakılmıştır. Fetâ kavramının geçirdiği değişim ve sosyal hayata etkisi nedeniyle risalet sonrası dönemde fütüvvet adıyla kurumsal bir yapıya da bürünmüştür. Kısaca ifade edilecek olursa fetâ denildiğinde zihinde oluşan manalar ile verilmek istenen mesajlar açısından İslam öncesi ve sonrası arasında önemli farklar bulunmaktadır. İlave olarak Kur’an, bu kavramı, peygamberler gibi seçkin kimseler hakkında da kullanarak, kavrama yeni bir boyut kazandırmıştır. Çalışmamızda fetâ kavramı detaylı olarak incelenmiş, İslam öncesi ve Kur’an’daki kullanımları karşılaştırılmıştır. Kur’an’da geçen fetâ ifadelerinin ve bu ifadelerle anılan şahsiyetlerin ortaya koyduğu karakter özelliklerinden hareketle, kavramda meydan gelen değişim ve genişlik tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kur’an’da bu kavramın kullanımı Mekke döneminin ikinci yarısı ve hicrete yakın zaman aralığında olduğu anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda ilgili kavramın kullanılmasıyla, o günkü muhataplar üzerinden hangi mesajların verildiği üzerinde durulmuştur. En genel anlamıyla gençliği ifade etmesi sebebiyle, Kur’an ve gençlik ana teması doğrultusunda yapılan çalışmalarda fetâ kavramına değinildiği gibi, fütüvvet konulu çalışmalarda da değinilmiştir. Çalışmamızda zaman zaman ilgili araştırmalardan da istifade edilmiştir. Ancak bu makalede, fetâ ve türevlerinin manalarının tespiti yanında, Kur’an’daki kullanımlarından kastedilen manalar ile bağlamsal olarak indiği döneme mesajları ortaya konulmaya gayret edilmiştir. Çalışmamızın, ilgili kavramın anlam içeriğinin ve Kur’an’ın bu kavramı kullanmak suretiyle verdiği mesajların daha iyi anlaşılmasına katkı sunmasını umuyoruz.

415-439

Authors: FUNDA ŞİRİNOĞLU-MAHMUT KOÇ

On üçüncü yüzyılda Horasan erenlerinin Anadolu’ya gelişi ile birlikte Aleviliğin konargöçer topluluklar arasında yaygınlaşması ve kurumlaşması üzerine gelişen ocak sistemi, Alevi inancı ve sosyal yapısı üzerinde etkili olmuştur. Mürşit, pir, rehber, dede ve talip ekseninde sürdürülen ibadet sistemi, aynı zamanda sosyal hukuk anlayışını da sergilemektedir. Ocakların adı bağlı oldukları erenlerin adı ile anılmaktadı.r Ehlibeyit soyundan gelme, keramet gösterme ve hizmet görme gibi özelliklere sahip olanların ocak kurucusu oldukları anlaşılmaktadır. Bunlardan bir ya da birkaç özelliğe sahip olanların genellikle ocak kurduğu görülmektedir. Dedelik görevi de söz konusu erenlerin soyundan gelen Ocakzade dedeler tarafından yürütülmeye devam etmektedir. Alevi yolu, Hak, Muhammed, Ali yoludur. Sosyal hayatta etkin olan Alevi ocak sistemi, adaleti uygularken kendi suç tanımını yapmış ve cezalarını da erkâna göre uygulamıştır. Günümüze kadar sözlü kültür ile gelen Alevilik yol ve erkânı pek az ocakta aynı şekilde devam etmektedir. Yine 13. yüzyılda Anadolu’ya gelip Ahilik teşkilatının son mensuplarından olduğu tahmin edilen Keçeci Baba, adı Fakihler olan ve daha sonra Keçeci köyü olarak bilinen bölgede bir zaviye kurmuştur. Seyyid Ahi Mahmud Veli’nin kurduğu Keçeci Baba Ocağı, Tokat ili Erbaa ilçesi Keçeci köyünde, Keçeci Baba Ocakzadesi olan dedeler tarafından, erkânıyla birlikte hâlâ varlığını sürdürmektedir. Aleviliğin düşkünlük kavramı ve düşkün kaldırma konusunun, yeterli olmamakla beraber, araştırılmış olsa da Keçeci Baba Ocağında daha önce kapsamlı olarak ele alınmadığı görülmüştür. Bu nedenle Keçeci Baba Ocağındaki düşkünlük anlayışı ve düşkün kaldırma erkânı önem arz etmektedir. Erkân uygulanırken taliplerin uyması gereken kuralların, altıncı imam olan Cafer-i Sadık’a atfedilen Buyruk’a göre belirlendiği vurgulanmakta, Keçeci Baba’nın soyunun İmam Musa Kâzım’a kadar uzandığı belirtilmektedir. Çalışmada, uygulamaları yapan Keçeci Baba Dedesi Mahmut Koç’un deneyimleri ile gözlemlerimiz değerlendirilmiş, doküman analizi ile konu daha bütünsel olarak ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, ocağa bağlı dedelik faaliyetlerini yürüten Mahmut Koç’un, düşkünlük anlayışı ve düşkün kaldırma erkânına bağlı gerçekleştirdiği uygulamaların, Kur’an-ı Kerim odaklı açıklamalarını yapmaktır.

453-469

Authors: ADEM ÖGER

Türk boyları içinde erken dönemde yerleşik hayata geçerek mimari, resim, minyatür, müzik, geleneksel meslekler gibi alanlarda zengin bir kültürel birikime sahip olan Uygurlar, Türk kültürünün gelişmesinde ve yayılmasında da büyük bir etkiye sahip olmuştur. Sözlü gelenekte şekillenen bu zengin kültürel miras, 15. yüzyıldan itibaren Çağatay Türkçesi ile yazılı olarak da yayılmaya başlamıştır. Kültürel mirası konu alan ve sözlü gelenekten beslenen bu yazılı eserlerin bir kısmının müellifi veya müstensihi bilinmezken bir kısmının ise yazılış tarihi ve müellifi bilinmektedir. Özellikle 19. ve 20. yüzyılda Doğu Türkistan’da yaşayan ve klasik eserler kaleme alan şairlerin büyük bir kısmı Uygurların tarihi ve kültürel mirasına ilişkin konuları işleyen mesnevi ve tezkire türünde eserler kaleme almışlardır. Bu tarzda eser veren isimlerden biri de Turdi Nâzım Garîbî’dir. Garîbî’nin 1841 yılında kaleme aldığı ve geleneksel meslekleri konu alan eseri, Çağatay Türkçesiyle ve mesnevi nazım biçimiyle yazılmış olup Kitâb-ı Garîbî adını taşımaktadır. Eser, mukaddime, 32 bölüm ve 978 beyitten oluşmaktadır. Dönemin Kaşgar hakimi Zuhûriddîn Beg’in isteği üzerine yazılan eserde, Uygurlar arasında yaygın olarak icra edilen çiftçilik, demircilik, kerpiç ustalığı, kuyumculuk, marangozluk, kumaş dokumacılığı, tüccarlık, fırıncılık, kazancılık, miskerçilik, kürkçülük, tamçılık (yapı ustalığı), kilimcilik, ayakkabıcılık, kumaş boyacılığı, boyacılık, sarraclık, dokumacılık gibi geleneksel meslekler ve bunların özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin bazı bölümlerinde meslek erbaplarının münazaraları yer almaktadır. Toplamda 32 meslek hakkında bilgiye yer verilen eser, geleneksel mesleklerin Uygurların sosyokültürel ve ekonomik hayatındaki yerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Makalede, Uygurlar arasında geleneksel mesleklerin oluşma ve gelişme süreci, meslekleri konu alan eserler, günümüze kadar varlığını sürdürülebilen meslekler ve Kitâb-ı Garîbî’de yer verilen geleneksel meslekler tanıtılıp değerlendirilecektir.

553-567

Authors: EROL KARCI-BETÜL KARCI

Ahi veya lonca adı altında organize olan Osmanlı esnaf teşkilatının kökeni, Selçuklu Devleti dönemine hatta İslamiyet’in ilk yıllarındaki “fütüvvet” teşkilatına dayanmaktaydı. Osmanlı Devleti esnaf teşkilatının en önemli gelişme aşamalarından olan esnaf gediklerinin doğuşu 17. yüzyılın ortalarından başlamaktadır. Gedik kavramı iktisadi anlamda, Osmanlı Devleti’nde esnafın sanatını icra edebilme yetkisi anlamına gelmekte olup, ayrıca her zanaat kolunun belirli bir sayı ile sınırlandırılması ve bu zanaat için gerekli olan dükkân ile içerisindeki âlet ve edevat anlamına da gelmektedir. Gedik sistemi, 18. yüzyılın sonlarına doğru, esnaf örgütlerinin, gedikleşmeyi, içe kapalı bir tekelleşmeye dönüştürme çabaları nedeniyle devletin güttüğü hedeflerle çatışmaya başlamıştır. Bu nedenle zaman içerisinde bazı düzenlemeler yapılmıştır. 1 Mart 1913’te çıkarılan “Gediklerin İlgası Hakkında Kanun-ı Muvakkat” ile de gedikler kaldırılmıştır. İstanbul’un su ihtiyacının karşılanmasına hizmet etmiş olan saka gedikleri ise bu tarihten sonra varlıklarını devam ettirmişlerdir. Saka gediklerinin durumlarına dair bazı konular resmi yazışmalara yansımıştır. Bu konulardan bazıları saka gediklerinin ilga edilmesinin uygun olup olmadığı, ilga edilirse gedik bedellerinin ödenip ödenmeyeceği veya hangi kurum tarafından ödeneceğidir. Sonuçta 1916 yılında hazırlanan ek kanun maddesi ile saka gediklerinin de kaldırılmasına karar verilmiştir. Ancak bazı kaynaklar bu ek kanun maddesini içeren layihaya rağmen saka gediklerinin varlıklarını 1950’li yıllara kadar devam ettirdiklerini belirtmektedir. Kanaatimiz hazırlanan ek kanun maddesine dair layihanın kanun niteliği kazanmadığı ya da kazanmışsa da uygulanamadığıdır. Çalışmamızın amacı, saka gediklerine dair bilgiler verdikten sonra bu gediklerin 1913’ten sonraki durumlarına dair tespitlerde bulunmaktır. Çalışmamızın ana kaynağı ise Osmanlı Arşivinden temin ettiğimiz belgelerdir. Bununla birlikte konumuzla ilgili araştırma eserlerinden de faydalanılmıştır.

575-579

Authors: MİHRİBAN ARTAN

Tanıtımını yapmaya çalıştığımız “Kavramlar ve Tasavvufî İzâhlar Açısından Aleviliğin El Kitabı” adlı eser, Ağuiçen Ocağı’nın Mir Seyyîd Koluna mensup olan Eşref Doğan Dede ile Alevilik alanındaki çalışmalarıyla tanınmaya başlayan Din Sosyolojisi Uzmanı Hasan Çelik tarafından kaleme alınmıştır. Bu çalışmada yazarların “Kavramlar ve Tasavvufî İzâhlar Açısından Aleviliğin El Kitabı” adlı eseri incelenmiş, yazarların Aleviliğin kavramları ve tasavvufî boyutu ile ilgili görüşleri hakkında birtakım değerlendirmeler yapılmıştır. Eser hem önemli bir kanaat önderi olan Eşref Doğan Dede hem de gelenekten yetişen, Anadolu Aleviliği üzerinde çalışan ve birçok basın ve yayın kuruluşlarında yazarlık yapan Hasan Çelik Hoca tarafından kaleme alınması bizi eseri okunmaya ve tanıtmaya sevk etmiştir. Yazarların hem gelenekten gelmesi hem de özellikle de Hasan Çelik’in Alevilik çalışmaları alanında uzman olması bu eserin sağlam argümanlarla olabildiğince objektif bir şekilde kaleme alınmasını sağlamıştır. Eserin tanıtımı yapılırken de şekil ve muhtevası hakkında bilgi verip yazarın ele aldığı konulara dair birtakım eleştiriler içeren değerlendirmelerde bulunduk.

585-589

Authors: KAMİLE SERBEST

13. yüzyılda Moğol baskısı dolayısıyla farklı bölgelere kitlesel göçler yaşanmış, bu açıdan 13. yüzyıl kitlesel göçler ile Türk kültürünün yanı sıra Türk dilinin de geniş coğrafyalara yayıldığı bir yüzyıl olmuş hatta bu göçler sonucunda Türk dili yeni dillerin meydana gelmesinde etkili olmuştur. Yine bu süreçte Doğu Türkçesi olarak da bilinen “Çağatay Türkçesi” şekillenmeye başlamış, 15. ve 20. yüzyıllar arasında ise Orta Asya’daki Türk topluluklarının ortak yazı dili olmuştur. Uygur Türkleri de 13. yüzyıldan 20. yüzyılın ilk çeyreğine kadar olan süreçte Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser vermiştir. Bu eserler arasında geleneksel meslekleri konu alan ve “risale” olarak anılan birçok fütüvvetnâme kaleme alınmıştır. Daha çok Kaşgar, Hoten, Yarkent, Kumul ve Turfan gibi şehirlerde kaleme alınan bu eserler, 19. ve 20. yüzyıllarda Doğu Türkistan’a giden araştırmacı, seyyah ve misyonerler tarafından toplanarak çeşitli ülkelere götürülmüştür. Prof. Dr. Adem Öger yürütücülüğünde gerçekleştirilen “Çağatay Türkçesiyle Yazılan ve Geleneksel Meslekleri Konu Alan Risalelerin Araştırılması, İncelenmesi ve Yayımlanması” başlığını taşıyan proje kapsamında da İsveç Lund Üniversitesi Jarring Koleksiyonu, St. Petersburg’da bulunan Rusya Bilimler Akademisi Doğu Bilimi Enstitüsü Kütüphanesi, Çin Milletler Üniversitesi Uygur Dili ve Edebiyatı Bölümü, Minzu Üniversitesi’nden orijinal metinleri temin edilen sekiz eser yayımlanmıştır.

599-607

Authors: SULTANMURAT ABZHALOV

Mangışlak boyunca Kırgızlar (burada Kazaklar kasdediliyor) ve Türkmenler tarafından saygı duyulan birçok evliyaların mezarları dağılmıştır. Her bir evliyanın mezarına uzun direkler dikilir, ziyarete gelenler bu direklere bez parçalarını bağlarlar. Avcılar, öldürdükleri argalilerin (arhar, erkek yabani dağ koyunu) başlarını evliyaların mezarlarına koymayı görev sayar ve uzun süre efendilerine hizmet etmiş deve ve atların başlarını da oraya yerleştirirler. Bazı mezarların üzerine kesme taştan, kubbeli ve Kuran’dan ayetler yazılı sağlam binalar yapılmış; bazılarının küçük mescitleri vardır, bunlar belirli bir zamanda etrafta dolaşan herkesin dua etmek için toplandığı yerlerdir. Aralarında anlaşmazlık olup davalık olanların da uğrak yeridir ve davacı tarafından belirlenen bir evliyanın mezarı üzerine davalı tarafından verilen yemin, davalının masumiyetinin mükemmel bir kanıtı olarak kabul edilir. Ama çok azı yemin eder

13-32

Authors: TOLGA KESKİN

İslam’ın özü olan tasavvuf, insanın Allah’ı tanımasına yönelik düşünce ve uygulamalar içeren bir disiplindir. Bu disiplin içinde insanların mizaç ve meşreplerine göre farklı yollar bulunmakta olup bunlardan biri de Bektaşîlik’tir. Bu yolda öğretilerin aktarımında edebiyat ve sanat çok yoğun kullanılan araçlar olmuş, bunların içinde de şiir ve mûsikî öne çıkmıştır. 20. yüzyılın başlarında bu alanda önemli eserler vermiş kişilerden biri de Âşık Sıdkî’dir. Onun bazı şiirleri üzerine yapılan besteler kendisinin günümüzde tanınmasında etkili olmuştur. Bunlardan biri 1960’ların sonunda Ali Ekber Çiçek tarafından bestelenen ve Haydar Haydar olarak da bilinen türküdür. Bu eserin sözleri Âşık Sıdkî’nin devriye türünde yazdığı “düş oldum” redifli şiirinden alınmıştır. Bu çalışmada “Çatılmadan yerin göğün binası” dizesiyle başlayan bu devriyenin tasavvufî yorumu ve mânâları üzerinde durulmaktadır. Bektaşî tasavvuf anlayışı ve pratikleri Türk toplumunda yaygın bir İslam yorumu olan Alevîlik ile de düşünce, şiir ve müzik alanlarında önemli ortak noktalara sahiptir. Şiir ve mûsıkî özlü ve estetik ifade biçimleriyle düşüncenin paylaşılması ve kültürün yayılması için büyük bir imkan sağlamaktadır. Haydar Haydar eseri güftesinden bağımsız olarak küresel ölçekte bir üne kavuşmuştur ancak kullandığı kelimeleri hassasiyetle seçen Âşık Sıdkî’nin devriye türündeki şiirinde yer alan varlığın birliği ve tekâmülü hususundaki mesajlar okunmayı ve anlaşılmayı beklemektedir. Bir türkünün sözlerini inceleyerek, Türk milletinin inanç dünyasında önemli yeri olan bazı kavramlar üzerindeki tefekkürü geliştirmeyi hedefleyen bu çalışma özellikle Alevîlik-Bektaşîlik külliyatındaki benzer eserlerin yorumu için de örnek teşkil edebilecektir.

69-86

Authors: RESUL AY

Köprülü’den beri araştırmacıların üzerinde epey mesai harcadığı konu bilhassa söz konusu farklılaşmanın temsilcileri, ayırt edici özellikleri ve kökenleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Farklılığı karakterize etmek için uygun görülen kavramlar üzerindeki tartışmalar da hâlen canlılığını muhafaza etmektedir. Ahmet Yaşar Ocak konunun hemen her boyutuyla ilgilenen ve eserler veren bir araştırmacı olarak bahse konu tartışmaların hemen hepsine muhatap konumundadır. Ocak konuyu hem tasavvufî hem de ilim ehli temsilcileri üzerinden ele alırken İslâmî farklılığın bir tipolojisini de oluşturur. Meslekten temsilciler olarak ele aldığı Kalenderileri marjinal sufilik şeklinde kavramsallaştırırken, Melâmîler, Hamzavîler, Gülşenîler ve ulemadan bazı bireysel çıkışları da Osmanlı döneminin kendi terminolojisiyle, zındıklık ve mülhidlik kapsamında değerlendirir. Bu nitelemelerin temel dayanağı olarak da Kalenderîlerde şeriat ve örf dışı tutum ve davranışları hatta toplum karşıtlığını, yine Melamilerde şeriata mesafeli duruşu, fakat hemen hepsinde ise farklı boyutlarda da olsa aşırı panteizmi çağrıştıran inanç ve düşüncelerini öne çıkarır. Söz konusu ayırt edici özelliklerin nereden kaynaklandığı meselesini de hem İslâm öncesi inanışların tesiri üzerinden hem de İslâmî dönemdeki uzantıları ile birlikte ve zaman içerisindeki yeni şekillenmeler çerçevesinde ele alır.

121-139

Authors: MAHMUD ESAD ERKAYA

Hacı Bektaş Veli, Anadolu’nun dinî ve tasavvufî düşüncesinin oluşumunda önemli etkileri olan bir isimdir. Onun tasavvuf anlayışını ve misyonunu anlamak Türk İslam düşüncesini tahlil etmek bakımından önem arz eder. Marifet anlayışı ise onun tasavvuf düşüncesinin temelini oluşturur. Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin tasavvuf düşüncesinde marifete giden yolda şeriata bağlılık vurgusu, şeriatın hayata geçirilmesiyle birlikte elde edilen tarikat ve marifet makamları üzerinde durulmakta, ardından marifete ulaşmada bir vasıta olarak kalp ve marifete ulaşmış bir sınıf olan ariflerden bahsedilmektedir. Böylece Hacı Bektaş Veli’nin epistemolojisinde marifetin yeri ve önemi tespit edilerek onun, bağlı olduğu tasavvufî gelenek ile karşılaştırılma imkânı bulunmuştur. Tasavvufta akıl ve nakille elde edilen bilgiden daha kıymetli olan marifet, Hacı Bektaş Veli’nin tasavvuf düşüncesi ve bu kapsamdaki bilgi anlayışının anahtar kavramıdır. Hacı Bektaş Veli, tasavvufî eğitim sistemini dört kapı kırk makam anlayışı doğrultusunda kurgulamıştır. Şeriat kapısı ile tasavvufî ilerlemesine başlayan mürid, tarikat kapısının ardından marifet makamlarına ulaşır. Böylece bir taraftan nefsini terbiye ederken diğer taraftan da ruhunu tasfiye ederek gayb âleminin önündeki perdeleri aralama imkânı bulur. İşte bu süreçte tasavvuf yoluna giden mürid, âbid, zâhid, arif ve muhib olma vasıflarını elde eder. Bunlardan arif, marifetullaha ulaşma yönünde kat ettiği mesafe itibariyle âbid ve zâhidlerin önüne geçmiş bir konumda olur. Hacı Bektaş sufilerin genel kanaatine uygun olarak Allah’ın insanları ancak kendisini tanımaları için yarattığı görüşündedir. Bu gayeye ulaşma yönüyle arifler tıpkı zâhidler ve âbidlerden üstün oldukları gibi âlimlerden de üstündürler. Diğer bir deyişle marifetullah ilmi, akıl vasıtasıyla elde edilen bilgilerden üstündür. Marifete ulaşmak ise ancak Allah’ın istediği doğrultuda bir yaşantıya sahip olmaktan geçer. Bu bağlamda şeriatın hayata aktarılmasıyla şekillenen marifet anlayışından hareketle Hacı Bektaş’ın, sünni tasavvuf geleneğinin Anadolu’daki bir temsilcisi olduğunu söylemek mümkündür.

157-170

Authors: YAVUZ DEMİRTAŞ

İsmail Dede ile Zekai Dede, birçok türde bestelemiş oldukları çok sayıda eserle klasik Türk musikisi repertuvarının zenginleşmesine katkıda bulunmuş ve günümüze kadar gelen bu repertuvarın alındığı ana kaynakların başında yer almış iki büyük musikişinasdır. Klasik Türk musikisinde “Dede” ünvanına sahip birçok kişi bulunduğu halde “Dede Efendi” lakabıyla anılan yegane kişi XIX. yüzyılın ilk yarısına damgasını vuran İsmail Dede olmuş; Zekai Dede de “Hoca” ünvanı ile anılan pek az kişiden biri olarak bu yüzyılın ikinci yarısına mührünü vurmuştur. Her iki Dede’nin musiki sanatındaki başarısında, mevcut yeteneklerinin yanı sıra derinden bağlı oldukları Mevlevi tarikatının musiki anlayışı da önemli rol oynamıştır. İsmail Dede ile Zekai Dede’nin mevcudiyetleri, hemen her açıdan çökmeye yüz tutmuş Osmanlı Devleti’nin, XIX. yüzyılda, musiki sahasında muhteşem bir zafere imza atmasına vesile olmuştur. Çalışmamız, gerek bestelemiş oldukları eserlerle gerek yetiştirdikleri talebelerle gerekse üslubuyla birlikte aktarmış oldukları klasik repertuvarla Türk musikisinin gelişip yaygınlaşmasına çok büyük katkılarda bulunan İsmail Dede ile Zekai Dede’nin hayatlarına, tasavvufi yönlerine ve musikişinaslıklarına dair bilgiler ile bunlara dair değerlendirmeleri ihtiva etmektedir.

187-203

Authors: GAMZE COŞKUN

Makale Aleviliğin temel ibadet biçimi cemleri, cemlerin ayrılmaz bir parçası olan semahı ve bu bağlamda cemin ve semahın çıkış kaynağı olan Kırklar Cemini ya da Kırklar Meclisi’ni ele almıştır. Miraç hadisesinde ve Kırklar Meclisi’nde geçen önemli bazı hususlara vurgu yapılmıştır. Alevilikte, Hz. Muhammed’in miraca çıkma olayı nasıl gerçekleşmiş, Peygamberi kim davet etmiş ve bu yolculukta neler yaşanmış, yolculuk sonrası Kırklar Meclisi’ne uğraması nasıl gerçekleşmiş, orada neler konuşulmuş, semah nasıl dönülmüş ve semah dönerken gerçekleşen hadiseler neler, makalede bunlar anlatılmıştır. Hz. Ali’ye bağlı olan, onun yolundan giden Aleviler için cem çok önemlidir. Cem, Alevilerin ibadet hayatının en önemli unsurudur. Ceme giderken abdest alınır, temiz kıyafetler giyilir. Cem meydanına girerken kapısına niyaz edilir, eşiğine basılmadan içeri girilir. Bir dedenin gözetiminde, önderliğinde gerçekleşen cem ibadetine dargınlıklar giderilmeden başlanmaz. Dargın, küskün canlar varsa dedenin huzuruna gelir, barıştırılırlar. Çünkü cemde kimse kimseyle küs, dargın veya kavgalı kalamaz. Zakir’in çaldığı bağlama ve söylediği deyişler, duvaz imamlar, miraçlamalarla, mersiyelerle cemde bulunan canlar dış dünyadan, arzu ve isteklerinden tamamen uzaklaşır, Allah’a yaklaşır. Okunan miraçlamada Peygamberin göğe yükselişi, Kırklar Meclisi’ne girişi, Kırklarla semaha katılması anlatılır ve bazı bölümler cemde bulunan canlar tarafından kısmen canlandırılır. Semah ise cem ibadetindeki on iki hizmetten biridir. Cem ibadetlerinin genellikle sonuna doğru dönülen semahlar Hakk için dönülür. Hem semah dönülürken hem de semah bitiminde dede, “Hakk için ola, seyir için olmaya” diyerek aslında semahın kutsal bir dönüş olduğunu, bir oyun olmadığını, ibadetin bir parçası olduğunu vurgular. Cem ibadeti esnasında dedenin “Semahlarımız Kırklar Semahı ola”, “Cemimiz Kırklar Cemine yazıla.” gibi sözleri de Aleviler için Kırklar Meclisi’nin önemini ve kutsallığını gösterir.

227-243

Authors: AHMET SELÇUKOĞLU

7./13. asır başlarından itibaren Moğol istilasının oluşturduğu panik ve anarşi ortamı, İslam dünyasında onlara karşı koyacak bir “kurtarıcı” bekleme düşüncesini kuvvetlendirmiş, bu çerçevede peygamber ve mehdi figürlü bazı ayaklanma hadiseleri vuku bulmuştur. Bu tür isyanlara iştirak eden ve dönem itibariyla İslamiyet’in kitabî esaslarını kavrama konusunda isteksiz görünen göçebe Türkler, farklı coğrafyalarda eş zamanlı olarak meydana gelen Baba İshâk ve Mahmud Tarabî isyanlarına da kitlesel bir teveccüh göstermişlerdir. Türklerin katılımıyla bastırılması güç bir boyuta evrilen bu isyanlar, resmî ideoloji ile göçebe kitleler arasında zihinsel ve duygusal uçurumların oluşmasına, derviş dindarlığı ile medrese skolastiği arasındaki rekabet ve çekişmenin daha da derinleşmesine sebep olmuştur. Her iki isyandaki ortak söylemler, aslında önceki dönemlerde Türklerin iştirak ettiği dini karakterli isyanlarla benzeşir. Bâbek el- Hürremî ve Mukanna el-Horasanî isyanları buna verilecek en önemli iki örnektir. Bu toplumsal hadiselerin hemen hepsinde isyanın liderleri şahsında ulûhiyet ve peygamberlik figürleri ile tezyin edilen bir Müslüman Şaman karakteri kendini göstermiş ve her biri, bir önceki neslin belleğinin sonraki nesle aktarılmasının bir tezahürü şeklinde ortaya çıkmıştır. Gerek Tarabî gerekse Babaî isyanında aynı argümanların kullanılmış olması dikkat çekicidir. İsyanların birbirine yakın kronolojisi, ortak söylemleri ve birbiriyle önemli ölçüde benzeşen lider portresi, her iki hareketin aynı sözlü bellekten beslendiğine işaret etmektedir. Her ne kadar ayaklanmaların ayırt edici özellikleri hakkında çok az şey bilinse de resmî ideolojinin savunucuları olan dönemin müellifleri eliyle tutulan kayıtlarda gerek Mahmud Tarabî gerekse Baba İshak birer sahtekâr, onlara uyanlar da cahil güruhlar olarak tasvir edilir. Bu makalede, Orta Çağ’da aynı tarihte farklı coğrafyalarda meydana gelmiş bulunan dini nitelikli iki isyanın karşılaştırmalı analizi yapılarak her ikisinin beslendiği müşterek bellek ve söylemler ortaya konmaya çalışılacaktır.

261-281

Authors: DILARA AYDIN

Düvâz-deh; düvâz, düvâz-nâme ve düvâz-imâm gibi isimlerle de anılan On İki İmam’ı konu edinen manzumelere verilen isimdir. Alevi ve Bektaşi edebiyatına ait bir tür olarak ele alınmaktadır. Düvâzdehlerin semah esnasında, kurban keserken ve Muharrem ayında muhtelif ritüellerde okunduğu bilinmektedir. Daha ziyade Türk halk edebiyatı araştırmacıları tarafından incelenen düvâz-dehler hakkında araştırmacıların odaklandığı nokta, Alevi ve Bektaşi geleneğinde On İki İmam ile ilgili söylenen nefeslerdir. Araştırmacılar, klasik Türk şiirine ait nazım biçimleriyle söylenen düvâzdehlerin varlığından bahsetseler de dil, üslup ve şekil açısından düvâz-dehlerin halk şiirine daha yakın olduğunu kullanılan nazım şekilleri ile ölçülerde de halk edebiyatı hususiyetlerinin baskın olduğunu belirtmişlerdir. Türk edebiyatı genelinde yapılan çalışmalarda da klasik şiir geleneğinde düvâz-deh söyleyen üç şair tespit edilebilmiştir. Klasik Türk şiiri özelinde düvâz-dehlere dair bir inceleme ve tür tanımı yapılmamıştır. Bu sebeple klasik Türk şiiri geleneğinde bulunan düvâz-dehler “On İki İmam övgüsü”, “On İki İmam mersiyesi” gibi adlandırmalarla incelenmekte ve ortaya kapsamlı bir düvâzdeh literatürü konulamamaktadır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, klasik Türk şiirinde 15. yüzyılın ilk yarısından 19. yüzyılın son çeyreğine kadar çok farklı nazım biçimlerinde ve farklı tarikatlara mensup şairler tarafından söylenen düvâz-dehler bulunmaktadır. Bu çalışmada, öncelikle düvâz-dehler üzerine yapılan araştırmalar özetlenerek düvâz-dehler hakkındaki bilgiler araştırmacıların dikkatine sunulmuştur. Ardından klasik Türk şiiri geleneğinde söylenen düvâz-dehlerin söyleniş yüzyılı, nazım biçimi ve şairlerin bilinen mensubiyetleri dikkate alınarak incelenmesi yoluyla bir tür olarak kapsamı, işlenişi, toplum yaşamıyla ilişkisi, metin tenkidine olan katkısı araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

301-322

Authors: RABİA SEHER ÇERKEZ-HİCRAN HANIM HALAÇ-MERVE GÜLŞEN

Eskişehir ili sınırları içinde Arslanbeyli köyünde bulunan Sücaaddin Veli Külliyesi, Sücaaddin Veli kimliği ile vücut bulmuş gelecek kuşaklara aktarılması gereken önemli tarihi bir yapıdır. Sücaaddin Veli Külliyesi’nin mimari açıdan korunumu sağlanmış ancak külliye yeterli düzeyde bilinirliğe ulaşamamıştır. Böylelikle mimari miras öğesi olan Sücaaddin Veli Külliyesi’ni koruyarak herkesçe bilinirliğinin arttırılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışma ile etkinliklerin, kültürel mirasımızın bilinirliğinin arttırılmasında oynadığı rol araştırılarak ziyaretçi sayısını arttırmayı ve Sücaaddin Veli kimliği ile Alevi-Bektaşi inanç bütünlüğünün yansımalarını gördüğümüz Sücaaddin Veli Külliyesi’ni inanç turizmine kazandırarak sürdürülebilirliğini sağlanmayı amaçlanmıştır. Bu noktada turizm açısından bir araç olarak görülen anma etkinlikleri veya şenlikler bölgenin tanıtılmasında, Sücaaddin Veli kimliğinin bilinirliğinin arttırılmasında ve Sücaaddin Veli Külliyesi’nin sürekliliğini sağlamada bir etkendir. Sücaaddin Veli’yi Anma Etkinlikleri, Sücaaddin Veli’yi tanıma, anma ve anlatma olarak yapılmakla birlikte inanç turizmine de zemin hazırlayacak niteliktedir. Anma etkinlikleriyle birlikte ziyaretçi sayısının artması yakın çevresinde bulunan Seyyid Battalgazi Külliyesi’ni, Üryan Baba Türbesi’ni ve Himmet Baba Türbesi’ni etkileyerek inanç turizminin oluşmasını sağlayacaktır. Çalışmada literatür taraması ve gözlem yöntem olarak belirlenmiştir ve hazırlanan SWOT analizi de araştırmaya kaynaklık etmektedir. Sücaaddin Veli kimliği Alevi inancı içerisinde geniş kitlelere ulaşmış köklü değişmez bir tarihe sahiptir. Bu inanç ile bütünleşen Sücaaddin Veli kimliğini somut olarak ortaya koyan Sücaaddin Veli Külliyesi, düzenlenen etkinlikler ve inanç faktörü ile Alevi-Bektaşi inancı etkisiyle ziyaretçi sayısını arttırarak sürdürebilirliğini sağlama potansiyeline sahiptir. Bu araştırmada etkinlikler kapsamında külliyenin inanç turizmi potansiyeli ortaya konmuş ve külliyenin herkesçe bilinirliği arttırıldığında etkinliklerin ziyaretçi sayısını arttıracağına ulaşılmıştır. Külliyenin bilinirliği ise sosyal medya, dergi, afiş, kitap gibi yazılı kaynaklar, bilbordlar, VR-AR uygulamaları ve hologramlar gibi çeşitli mecraların aktif olarak kullanılmasıyla artacaktır. Farkındalıkla birlikte ziyaretçi sayısı arttırıldığında yapı geleceğe korunarak emanet edilecektir.

363-375

Authors: MUSTAFA ÖĞE

Çalışmamızın konusunu teşkil eden Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-ı Bektâşiyye başlıklı erkânnâme Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi kütüphanesinde B-311-183 arşiv numarasıyla ve Arnavutluk Erkanname adıyla kayıtlıdır. Aynı el yazısı ile kaleme alınmış olan eserin müellifi ya da müstensihinin kim olduğu ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Ayrıca hangi tarihte yazıldığına dair bir kayıt da yoktur. Başı ve sonu eksik olan eser Osmanlı Türkçesi ile yazılmıştır. Metin içerisinde Arapça ayet ve dualar ve kısa Farsça alıntılar yer almaktadır. Yazmanın 32b-35b varakları arasında yer alan Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye adlı başlıkla başlayan bölümde Bektaşi tarikatına intisap eden kişilerin tıraş erkânı anlatılmaktadır. Bektaşi tarikatında tıraş erkânının uygulandığı çeşitli merasimler vardır. Bu merasimlerden bir tanesi de tarikata intisap eden kişilere uygulanan erkândır. Yazmada yer alan konu başlığından da anlaşılacağı üzere bu bölümde Bektaşi tarikatına intisap edenlerin tıraş erkânı anlatılmaktadır. Bu nedenle yazmanın bu bölümünün transkripsiyonu yapılarak, diğer tıraş erkânlarından ziyade tarikata intisap eden kişilere uygulanan tıraş erkânı değerlendirilmiştir. Doğal olarak çalışmamız sadece çeviri yazı çalışması değildir, Bektaşi tarikatındaki traş erkânı ve metnin içerik analizi hakkında araştırmayı da içermektedir. Der Beyân-ı Erkân-ı Tırâş ve İntisâb-ı Tarîk-i Bektâşiyye, kısa ve öz bir anlatımla ikrar vererek Bektaşi tarikatına girecek canın tıraş erkânını anlatmaktadır. Bektaşiliğe ait yazılı kaynakların gönümüz diline çevrilmesi önem arz etmektedir. Özellikle tıraş erkânı içeren bütün erkânnâmelerin günümüz diline çevrilmesi ortak ve farklı yönlerinin ortaya konulması açısından son derece önemlidir. Bu konu ile ilgili çalışmaların artması ortak ve farklı yönlerin ortaya konulmasına büyük katkı sağlayacaktır.

387-394

Authors: SADIK ARMUTLU

Yayın tanıtımını ve değerlendirmesini yaptığımız çalışmanın konusu, Klasik şiirde melâmet düşüncesi ve Melâmilik öğretisinin edebi açıdan elde ettiği üstün şiirsel konumu gözler önüne sermektir. Eser, klasik şiirde hemen her şairin şiirsel söylemlerinde yoğun olarak ele alınmış olan melamet düşüncesinin derli toplu ele alındığı bir envanter hükmündedir. Bu envanterde Melamilik ve melamet detaylı olarak tarihi ve edebi yönleriyle birleştirilerek sunulmaktadır. Bu yöntemle yazar, daha önce çoklukla tarihi yönlerine değinilen ve kısmen bahsedilse de klasik şiirdeki edebi seyrine yeterince değinilmeyen Melamiliğin edebi birikimini de pek çok yönüyle açıklamış ve ilim âleminin dikkatine sunmuş olmaktadır. Bu bağlamda bakıldığında eser, Melamiliğin Divan şiirindeki edebi seyrini, bu tasavvufi düşüncenin kılcal damarlarına sinmiş bulunan rafine duyguların terennümü çerçevesinde betimlemektedir. Bu yönleriyle bir Melamilik külliyatı niteliğinde olan (Sevimli, 2021, 9) ve edebi yönünün zenginliği ile de dikkat çeken eser, klasik şiirdeki Melamilik düşüncesinin saflık ve rafine duygularla yoğrulmuş tasviri, tarihi ve edebi yönlerini bütünleyen temel bir kaynağı niteliğindedir. Melametle alakalı Mehmet Furkan Çelik’in hazırladığı Klasik Şiirde Tipler (2019) adlı doktora tezinde de malumat bulunmaktadır. Bu çalışmanın, melametin kısa tarihçesi ile birlikte kısmen beyitler vererek edebi yönlerine değinmekte, melami tipolojisine ağırlık verdiği görülmektedir. Erdem Sevimli’nin söz konusu ettiğimiz eseri ise melametin edebi yönlerini klasik geleneği aşan söylemlerle ve veciz ifadelerle ifade etmesi yönüyle bu düşünceyi edebi ve tarihsel çerçevesiyle bütünlemektedir. Bu tarz söylemleri ile yazar, klasik Türk şiirindeki melamet kavramını derli toplu olarak gözler önüne sermesiyle farklılık arz etmektedir. Kitap bu ve benzeri söylemleriyle; melamet düşüncesinin üstün edebi söylemi, böyle rafine bir öğretinin tarih ile kültürünü edebi potada buluşturan bir kaynak hükmündedir.

403-409

Authors: İLHAME GÜLTEKIN

Bağımsızlık kazandıktan sonra, insanların dini-ahlaki değerlerinin objektif olarak incelenmesi, kutsal anıtların geçmiş ve şimdiki durumu hakkında araştırmalar da yoğunlaşmaya başladı. Son yıllarda “ihtiyaca” dayanarak çok sayıda kitap yazılmıştır. Bunlara örnek olarak Haşim Hasanoğlu’nun Karabağ’ın Seyitleri (Bakü, 2002), Kamal Abdullayev’in Azerbaycan’da Mukaddes Ziyaretgâhlar (Bakü, 2007), Meşedihanım Nimet’in Azerbaycan’da Pirler (Bakü, 2010), Afgan-Cevher Şafiyev’in Azerbaycan’ın Astara Bölgesinde Olan İnanç Yerleri ve Onların Menşei (Bakü, 2010), Seyfeddin Ganiyev’in Şirvanname - Evliyalar, Ziyaretgâhlar... (Bakü, 2011), Nuride Muhtarzade’nin İnanç Folklörü Kontekstinde Ocaklar ve Pirler (Masallı Örnekleri Esasında) (Bakü, 2016) vb. eserleri gösterebiliriz. Azerbaycan Yazarlar Birliği üyesi, Sahil ve Hazine sosyopolitik gazetelerinin genel yayın yönetmeni ve kurucusu, yazar Haşim Hasanoğlu’nun Azerbaycan’ın Dini-Tarihi Abideleri, Ziyaretgâhları, Seyitleri, Evliyaları isimli kitabı 2005 yılında Bakü’de Nasir yayınlarından çıktı. Eser Azerbaycan halkının geçmişinin incelenmesi, ülkenin dini ve tarihi anıtları, türbeleri, seyitlerin hayatının daha derinlemesine araştırılması açısından değerli bilgileri içermektedir. Bu kitap, ziyaretgâha çevrilmiş olan anıtların meydana gelmesi ve kökeni hakkında okuyuculara tam bir fikir vermekte ve Azerbaycan’ın kadim topraklarında bulunan mukaddes yerler hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.