FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi

19-39

Authors: Türkân ALVAN

Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi (ö.1711?) eşsiz besteleriyle Türk Musıkîsi’nde çığır açan ve çağları aşan bir şöhrete sahiptir. Kaynaklar Itrî Efendi’nin başarılı bir şair olduğunu belirtiyorsa da elimizde dîvânı yoktur ve şiirleri kimi tezkirelerde ve mecmualarda dağınık bir hâldedir. Güfte mecmualarındaki bestekârı olduğu şiirlerin ise hangilerinin kendisine ait olduğunun tespit edilemeyişi ve aynı dönemde yaşamış Itrî mahlaslı başka bir şairin varlığı onun şiirlerinin incelenmesini güçleştirmektedir. Çalışmamızda bu nedenle kendisinin yazdığını ve bestelediğini bildiğimiz tek na‘tını şerh etmek istedik. Bu sayede Itrî’nin edebî ve tasavvufî kimliği kimliği değerlendirilecektir. Bu çalışmada ayrıca tarafımızdan UNESCO’nun ilan ettiği 2012 yılını bestekâr Itrî’yi Anma etkinliklerine katkı ve yeni bir bilgi olarak bugüne dek bestesinin anonim sanıldığı “Şem-i ruhuna cismimi pervâne düşürdüm” adlı eserin bestesinin Itrî’ye ait olduğu tespit edilmiştir. Buhûrîzâde Mustafa Itrî Efendi (ö.1711?) has a groundbreaking reputation in Turkish Classical Music with his compositions which exceeds the centuries. Although the sources indicate that Itri Efendi was a successful poet, we do not have a Divan, including his poems can be found in some of the collection of biographies and periodicals in a disconnected way. The fact that it is not confirmed which poems belong to him among his compositions and there exists another poet called Itri makes it difficult to examine his poems. Hence, we would like to examine his only na’t (a poem written to praise Prophet Mohammed) which is certain to have been written and composed by him. Itri’s literary and Sufi identity will be evaluated in this work. This work establishes a new fact that the anonymous composition called “Şem-i ruhuna cismimi pervâne düşürdüm (My body is a moth revolving around the candle of your soul)” belongs to Itri.This fact is a contribution to the Itri year activities declared by UNESCO in 2012.

79-92

Authors: M. Fatih ANDI

Toplumların modernleşme süreçleri, geleneksel şehirlerden modern kent hayatına geçiş olgusunu da beraberinde getirir. Bu ise, o şehrin mensupları için süregelen hayatın değişmesi ve farklı, yabancı bir hayata geçiş demektir. Bu farklılaşma ve yabancılaşma olgusu, modern dönem şairlerinde üç farklı tepkiyi ortaya çıkarır. Şair kente bağlı, hatta bağımlıdır. Kentin dışında bir hayat düşünememektedir yahut kentten nefret etmekte, kendisini tabiatın kucağına atmak istemektedir. Bir üçüncü şair tipi ise, geleneksel toplumun daha insanî gelen değerlerinden, yüzyılların oluşturduğu medeniyet birikiminden uzaklaştırıcı bir olgu olarak modern kentleşme olgusunu karşısına almakta ve ona tepkiler ve eleştiriler oluşturmaktadır. Modern Türk şiirinin önemli isimlerinden birisi olan Erdem Bayazıt, kent karşısında bu üçüncü grup şairlerdendir ve şiirlerinde modern kenti birçok görünümü ve şartları açısından eleştirir. Onda modern kent, imkân(sız)lıkları, mekânları, kural ve görünüm biçimleri ile kendisine isyan edilen, karşı konulan, alternatif yaşama birimleri geliştirilmesi gereken bir olgudur. Modernization process of societies involves the experience of transition from traditional city to modern urban life. This means a change of ongoing lifestyle for a different and somehow unfamiliar - alien life for the members of those cities. This type of transformation and alienation matter creates three different reactions among the poets of modern times. Poets are tied to cities, they even depend on cities. They can not think of a life outside the city, but at the same time they hate the city and desire to jump on to the arms of nature. A third group of poets, on the other hand, give strong reactions against and critisizes the process of modern urbanization as they see that this process detracts people from centuries-old cultural accumulation and more humane values. An important poet of modern Turkish poetry, Erdem Bayazıt is among the members of this group in terms of the topic of city, and he critisizes modern city concerning its various conditions and appearances. According to him, modern city is a concept that one needs to develop alternative living units to and rebel and defend themselves aginst in terms of all its apportunities and restrictions, localities, rules and views.

108-126

Authors: Gönül Güreşsever CANTAY

Osmanlı Türk Devleti’nin Batılılaşma adı altında başlattığı kurumlaşma hareketi, esasen 1703’lerden başlayan batı tarzının uygulamasının gelenekçi yapılaşmadan ayrılarak, devlet eliyle oluşturulan kurumlar vasıtasıyla gerçekleştirilmesi 19. yüzyılın ilk yıllarından başlamıştı. Ancak bu kurumlaşmalar bir bütün halinde olmayıp, ihtiyaca bağlı olarak zaman içinde ve birer birer gerçekleştirilebildiğinden kurum yapılaşmaları koordineli bir bütün olarak gerçekleştirilememiştir. Bu bildiri içeriğinde 19.yüzyıldaki kurumlaşma dikkate alınarak yapılan sağlıkla ilgili sultanî külliyelerden Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Guraba Hastahanesi’nin özellikleri ve İstanbul Tıp Fakültesi bünyesindeki Mimar Kemalettin›in projelendirdiği yapılaşma belirlenmeğe çalışılacaktır. The institutionalization movement that began in the Ottoman Empire in 1703 in the name of westernization, created new institutions that differed from the traditional Ottoman institutions. This was re-launched by the state institutions in the first years of 19th century. It could be said that these institutions wasn’t established as a whole in an organised way. It could only be realized one by one as needs arose through the passage of time gradually. This article is concerned with the royal sanitarian complexes built within the context of the 19th century institutionalization, the properties of Bezm-i Alem Valide Sultan Vakıf Guraba Hospital and the structuring projected by Mimar Kemalettin within Istanbul Medical Faculty.

136-151

Authors: Feyzi ÇİMEN

1915-1917 yılları arasında Kilisli Muallim Rıfat Bilge tarafından neşre hazırlanan Dîvânü Lügâti’t-Türk neşri üzerine çağdaşı Hüseyin Hüsameddin Yasar söz konusu yayını esas alan Dîvân Anahtarı adlı bir indeks hazırlamıştır. Fakat Hüseyin Hüsameddin’in bu çalışması yazma şeklinde ve muhtemelen tek nüsha olduğu için Türkoloji literatürüne takdim edilmemiştir. Biz de bu çalışmamızda müellif Hüseyin Hüsâmeddin’in hayatı, eserleri- Dîvân Anahtarı adlı eseri ve Türkoloji’ye katkıları hakkında bilgi vermek istiyoruz. After Dîvânü Lügâti’t-Türk (DLT) was first published 1915 and 1917 by Kilisli Muallim Rıfat Bilge, Hüseyin Hüsameddin Yasar prepared an index of DLT entitled Dîvân Anahtarı based on this publication. However, for some reason or another this work could not find a chance of publication. This article deals with main aspects of this index work and portray the general features of other literary and scholarly works of the author Hüseyin Hüsameddin.

173-197

Authors: Mustafa GÖLEÇ

Bu makalede, taşralı bir ilmiye sınıfı mensubu olarak Mustafa Fehmi (Gerçeker) Efendi’nin hayatı, dini konumu ve siyasi faaliyetleri üzerinden II. Meşrutiyet, Milli Mücadele ve erken Cumhuriyet dönemleri din ve siyaset ilişkileri değerlendirilmiştir. Balkan Savaşları ve Cihan Harbi yıllarında “İttihatçı” bir taşra müftüsü, Milli Mücadele’nin çekirdek kadrosunda bir din adamı ve erken Cumhuriyet döneminde zaman zaman tartışmalı dini-siyasi meselelerde fikirler serdeden bir mebusun portresi çizilmiştir. In this paper, relations between religion and politics during the Second Constitutional Period, the National Struggle and the early Republican periods were evaluated through Mustafa Fehmi (Gerçeker) Efendi’s life, religious position and political activities as a provincial member of ilmiyye class. He is examined as a “Unionist” provincial mufti during the Balkan Wars and the World War I, a cleric in the core staff of the National Struggle and a deputy who occasionally put forward opinions about controversial religio-political issues in the early Republican period.

211-233

Authors: Hayrullah KAHYA

Bu çalışmada 19. yüzyıl Türkistan şair ve tarihçilerinden Munis Harezmî (1778-1829)’nin Hive Hanlığı tarihini konu alan Firdevsü’l-ikbâl isimli eserinde “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için kullanılan kelime ve ifadeler incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak Munis ve eseri Firdevsü’l-ikbâl hakkında bilgiler verilmiştir. Konunun devamında Munis’in Firdevsü’l-ikbâl isimli eserinin beşinci babına kadar olan bölümünde geçen “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için kullanılan kelime ve ifadeler ele alınmıştır. Bunlar önce tek kelimeden oluşan sözler ve birden çok kelimeden oluşan sözler olmak üzere iki ana başlık altında toplanmıştır. Tek kelimeden oluşan sözler isimler ve fiiller olmak üzere; birden çok kelimeden oluşan sözler ise yardımcı fiillerle oluşan sözler ile deyimlerden oluşan sözler olmak üzere yine kendi içlerinde sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Her kelime veya ifadenin karşısına tırnak işareti içerisinde Türkiye Türkçesindeki anlamı yazıldıktan sonra o kelime veya ifadenin geçtiği örnek bir cümleye yer verilmiştir. Yapılan değerlendirmelerden yola çıkılarak “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için kullanılan kelime ve ifadelerin anlam katmanlarına değinilmiştir. Böylece Munis’in Firdevsü’l-ikbâl adlı eserinden hareketle Çağatay Türkçesinde “ölmek” fiili ile “ölüm” kavramı için hangi kelime ve ifadelerin hangi anlam katmanlarıyla söz konusu edildiği ortaya konmuştur. İncelenen tüm kelime ve ifadelerin alfabetik sıralanmış bir listesine de çalışmanın sonunda yer verilmiştir. This study examines the words and expressions used for the verb “to die” and the concept of “death” in the work “Firdaws-al-İqbal” by Munis Khwarazmi on the history of Khiva Khanates. First, general information about Munis and his work Firdaws al-İqbal are provided. Afterwards the words and expressions used for the verb “to die” and the concept of “death” in the first five chapters of Firdaws al-iqbal by Munis Khwarazmi are examined as the main part of the study. The words and expressions are classified as two main groups: (i) the simple words, and (ii) the compound expressions. The Turkish counterparts of the words or expressions are provided in quotation and the sentences containing these words or expressions are given. According to this consideration, semantic extensions of the words and expressions used for the verb “to die” and the concept of “death” are also discussed.

264-270

Authors: Mehmet ÖLMEZ

Bugüne değin Türkiye Türkçesinin bir etimoloji sözlüğü yayımlanmamıştır. Bu konuda çeşitli yayınlar olmuşsa da bu yayınlar Türkçenin sözvarlığını kapsamayan, akademik çalışmaları göz ardı eden çalışmalardı. Türkiye Türkçesinin etimoloji sözlüğünü hazırlamak için yalnızca Eski Türkçe veya öteki Türk dillerini bilmek yetmez. Mutlaka Arapça, Farsça, Ermenice, Rumca, İtalyanca ve başka kültürel alışveriş içerisinde bulunulan diller hakkında da birikim gerektirir. S. Nişanyan, bu tür dilleri tanıyor olması dolayısıyla kısa ve yararlı bir “kılavuz” sözlük hazırwlamıştır. Ancak Eski Türkçe, Altayistik ve Türk dillerinin karşılaştırmalı sesbilgisi ile ilgili maddelerde eksiklikler vardır. Bu yazıda Nişanyan’ın sözlüğünün “b” harfinde yer alan maddeler değerlendirilmiştir. There has not been an etymological dictionary of Turkish published so far despite a number of studies in this field. Those studies are the publications which do not comprise the lexis of Turkish and they neglect academic studies. It is not sufficient to have knowledge of Old Turkish or other Turkic languages only so that an etymological dictionary of republican Turkish could be prepared. It definitely requires some sound background on Arabic, Persian, Armenian, Greek, Italian, and other languages with which a mutual cultural influence has taken place. Due to his acquaintance with those languages, S. Nişanyan has prepared a brief and useful “guide” dictionary. However, it seems to lack some information in the lexicographic entries on the comparative phonology of Old Turkish, Altaistic and Turkic languages. In the present article, the entries starting with the letter “B” in Nişanyan’s dictionary are evaluated.

294-306

Authors: Ali Naci ÖZYALVAÇ

Bu çalışmanın amacı, mimarlık mesleğinin/kuramının/pratiğinin ve tarih yazımının, diğer bir deyişle mimarlık düşüncesinin “modernite” kavramı ile olan ilişkisini yakın dönem ve ülkemiz özelinde incelemektir. Yöntem olarak, çoğu birbirinden ayrık duran söylem tiplerinin olabildiğince karşılaştırmalı okumasının yapılması yolu izlenmiştir. Konunun sınırlarını belirlemek adına, genel literatür sınıfına girebilecek açıklamalara değinilerek özelde Türkiye’de mimarlık ve planlama yazını içinde “modernite” kavramının kullanılışına dair farklılıkların ve kişilerin anlatımlarındaki özgün çerçevelerin ortaya konulması fikri önemsenmiştir. Ülkemizde, yakın dönem popüler metinlerde, modernist kurguların nasıl farklı anlaşıldıkları ve kendi dışında birçok düşünceye dayanak yapıldıkları gösterilirken, ortaya çıkan büyük resmin çeşitliliği üzerinden modernitenin rasyonalite, evrensellik ve özgürlük iddiaları yorumlanmaya çalışılmıştır. The aim of this study is to examine the relationship between the concept of modernity and architectural profession, theory and practice during the recent history of Turkey. The method followed is to make a comparative readings of different types of discourses and also general review of the literature was performed. The importance attached to idea of original narratives that frames concept of modernity in architectural and planning literature, usage of modernist theories in different ways to make basis of many other ideas has been showed. The resulting out of diversity in many discourses, rationality, universality and liberty claims of modernity has been interpreted.

345-372

Authors: Ayhan TUĞLU, Bahar AVCI

"İlmî Araştırmalar Dergisi 1-25. Sayı Dizini" bu yayının özetidir.

376-382

Authors: Feyzi ÇİMEN

"Yusuf Çetindağ, Şiir ve Tenkit" bu yayının özetidir.

387-390

Authors: Ömer Faruk KÖSE

"Amit Bein, Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti: Değişimin Failleri ve Geleneğin Muhafızları" bu yayının özetidir.

395-396

Authors: Fikret TURAN

"F. Nihan Ketrez, A Student Grammar of Turkish" bu yayının özetidir.

399-401

Authors: Yalçın ÇETİNKAYA

"Uluslararası Itrî Sempozyumu, 23-24 Kasım 2012, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul" bu yayının özetidir.

405-407

Authors: Zeynep Kevser ŞEREFOĞLU

"Aynanın Sırrı: Mustafa Kutlu Sempozyumu, 26-27 Nisan 2012, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Küçükçekmece Belediyesi, İstanbul" bu yayının özetidir.