Pamukkale University Journal of Engineering Sciences

13-23

Authors: Hakan ARSLANHAN1 , Ömür TOSUN2

Öz Taşımacılıkta belirlenen bir güzergâh için en düşük maliyetle kaliteli hizmet verecek taşımacılık türünü seçmek çok önemlidir. Çünkü her bir taşımacılık türünün diğerine göre avantajları ve buna bağlı olarak ek maliyetleri mevcuttur. İşletmeler en uygun taşıma modunu seçerken birden çok kriteri ve alternatifleri birlikte değerlendirmek durumundadırlar. Bu değerlendirme birçok değişkenin aynı anda analiz edilmesini gerektiren karmaşık bir süreçten oluşmaktadır. Bu karmaşıklığın çözüm yollarında çok kriterli karar verme teknikleri kullanılabilmektedir. Bu çalışmada, Kayseri ilinde kiraz üretimi üzerinde faaliyet gösteren ve ihracat yapan bir lojistik firmasının taşıma modu seçim problemi ele alınmıştır. Taşıma modu seçim problemi için literatürün taranmasıyla elde edilen ve alanında uzman kişiler olan karar vericiler ile görüşmeler sonucu on üç kriter ve dört alternatif belirlenmiştir. Problemin çözümü için literatürde bu problemin çözümünde henüz kullanılmamış olan En İyi-En Kötü yöntemiyle kriterlerin önem ağırlıkları ve WASPAS (Weighted Aggregated Sum Product Assessment) yöntemiyle de seçenekler değerlendirilerek en uygun alternatifin seçimi gerçekleştirilmiştir. Anahtar kelimeler: Taşıma modu seçimi, Çok kriterli karar verme, En iyi-en kötü metodu, WASPAS. Abstract It is very important to choose the mode of transportation that will provide quality service at the lowest cost for a route determined in transportation. Because, each transportation mode has advantages over another and additional costs, accordingly. Businesses have to evaluate multiple criteria and alternatives together when selecting the most appropriate transport mode. This assessment consists of a complex process that requires many variables to be analyzed at the same time. Multi-criteria decision making techniques can be used in solving this complexity. In this study, the transportation mode selection problem of a logistics company operating on cherry production and exporting in Kayseri province is discussed. Through a literature review and interview with the decision makers, who are experts in their field, thirteen criteria and four alternatives have identified for the transport mode selection problem. In order to solve the problem, importance weight of the criteria is determined with the Best-Worst Method and then supplier alternatives are ranked using the WASPAS (Weighted Aggregated Sum Product Assessment) method.

35-42

Authors: Mehtap ÇAKMAK BARSBAY1

Öz Türkiye'de bugüne kadar, enerji verimliliğini arttırmak ve enerji tüketimini azaltmak için uygulanan temel araçlar çoğunlukla düzenleyici niteliktedir. Yine de kamu, özel ve üçüncü sektörlerce enerji verimliliği kapsamında yürütülen çeşitli girişimler bulunmaktadır. Bu tür tasarruf artırıcı programlara ve stratejik girdilere uygun olarak, sağlık kurumları gibi yüksek enerji tüketimiyle tanınan kamu sektörü kuruluşları, potansiyel enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi ve yeniden tanımlanması konusunda birçok adım atmaktadır. Ancak hala sağlık sektöründe enerji kullanımını analiz etmeye yönelik çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Dolayısıyla bu çalışma, yenilikçi yönetsel uygulamaların ve metrik araçların kullanımı ihtiyacını ortaya koyarak enerji verimliliği girişimlerine katkıda bulunmak amacı ile yürütülmüştür. Üç model oluşturularak veri zarflama analizi ile hastanelerdeki enerji verimliliğinin düzeyi belirlenmiştir. Girdi yönelimli ve değişken ölçekli ilk modelin uygulaması sonucu elde edilen teknik verimlilik puanı ortalamasının 0.78, girdi yönelimli ve değişken ölçekli radyal-olmayan ikinci modelden elde edilen toplam verimlilik puan ortalamasının 0.67 ve yönelimsiz radyal-olmayan üçüncü modelin uygulamasından elde edilen toplam verimlilik puan ortalamasının 0.56 olduğu bulunmuştur. Hem radyal hem de radyal olmayan modele göre dokuz kamu hastanesinin verimli olduğu gözlenmiştir. Verimli olmadığı belirlenen kamu hastanelerinin, enerji tüketim seviyelerinde daha fazla iyileştirme yapması gerekmektedir. Anahtar kelimeler: Veri zarflama analizi, Hastane, Enerji tüketimi. Abstract In Turkey to date, the main tools which have been applied to enhance energy efficiency and to reduce energy consumption have mostly been regulatory based. However, many other initiatives on energy efficiency were adopted by both public, private and third sector. Complied with these development programs on cost savings and strategic inputs, public sector organizations which were labeled high energy consuming, such as healthcare facilities, take many steps in relation to diversification and redefinition of potential energy resources. But there is still a lack of studies attempting to analyze energy use in public health sector. Hence this study was a step to contributing energy efficiency initiatives by promoting innovative managerial practices and metric tools. Energy efficiencies of public hospitals were examined using the data envelopment analysis proposing three radial and non-radial models. The mean technical efficiency score of the first radial model assuming input-oriented and variable returns to scale was 0.78; the mean total efficiency score of the second non-radial model assuming input-oriented and variable returns to scale was 0.67; the mean total efficiency score of the third non-radial model assuming non-oriented and variable returns to scale was 0.56. It was observed that nine public hospitals were efficient in radial and non-radial models. However, inefficient public hospitals need to make further improvements in their energy consumption levels.

52-59

Authors: Eda ÖZKUL1 , Buğra Kaan TİRYAKİ2 , Özge TEZEL3 , Elçin AĞAYEV4 , Orhan KESEMEN5

Abstract Combination problems are one of the most important issues of probability theory. The four-operations combination problem underlies the basis of some competition programs broadcasted in many national channels. In these competition programs, the competitors are expected to reach the target number by using six numbers and four basic arithmetic operators. The numbers are used at most once, the operators can be used any desired number to reach the target number. In this problem, all four-operations combinations include the operation blocks consisting of two numbers and an operator. Therefore, the four-operations combination problem is solved by developing a "Type-2 Tree Structure" which is a new approach to accurately model the operation blocks. The performance of the proposed method for the four-operations combination problem is examined by a simulation study. Also, the statistics from experimental results are given in this study. Öz Kombinasyon problemleri olasılık teorisinin en önemli konularından biridir. Dört işlem kombinasyon problemi, birçok ulusal kanalda yayınlanan bazı yarışma programlarının temelini oluşturmaktadır. Bu yarışma programlarında, yarışmacıların 6 adet sayı ve dört işlem operatörlerini kullanarak, hedef sayıya ulaşması beklenmektedir. Hedeflenen sayıya ulaşmak için sayılar en fazla bir kez kullanılırken, dört işlem operatörleri istenilen sayıda kullanılabilir. Bu problemde, bulunacak olası tüm dört işlem kombinasyonları iki sayı ve bir operatörden oluşan işlem öbeklerini içermektedir. Dolayısıyla işlem öbeklerini tam anlamıyla modelleyebilmek için yeni bir yaklaşım olan “Tip-2 Ağaç” yapısı geliştirilerek dört işlem kombinasyon problemi çözülmüştür. Dört işlem kombinasyon problemi için önerilen yöntemin performansı bir simülasyon çalışması ile incelenmiştir. Ayrıca deneysel sonuçlardan elde edilen istatistikler de bu çalışmada verilmiştir. Anahtar kelimeler: Kombinasyon, Dört işlem, Tip-2 ağaç, İşlem öbeği.

70-77

Authors: Esen GÜL1 , Berdan ÖZKURT2 , Mehmet Ersin AYTEKİN3 , Kasım OCAKOĞLU4

Öz Bu çalışmada, Bi1.8Sr2Ca1.1Cu2.1Oy+Aux (x=0.0, 0.05, 0.1 ve 0.2) genel formülü ile Bi-2212 fazının fiziksel ve manyetik özellikleri üzerine nano boyutta Au eklemenin etkileri sunulmuştur. Örnekler katıhal tepkime yöntem ile hazırlanmıştır. Malzeme hazırlama sürecinde kullanılan Au elementi, HAuCl4.3H2O bileşiğinin indirgenmesinden elde edilmiştir. Örneklerin fiziksel, morfolojik ve süperiletkenlik özellikleri XRD, taramalı elektron mikroskobu (SEM), dc elektrik direnci ve manyetik hysteresis eğrileri ölçümleriyle karakterize edildi. Bi-2212 fazının baskın bir şekilde oluşumunu gösteren, saf ve Au ekli örnekler plaka benzeri tane yapısına sahiptir. Elektrik direnç sonuçları x=0.2 HAuCl4.3H2O içeren örneğin, bakır-oksit tabaklarda ideal hole konsatrasyonun oluşumuna bağlı olarak en yüksek geçiş sıcaklığına (TC) sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca, M-H ölçümleri T=10 ve T=25 K de gerçekleştirildi. Tanelerin daha güçlü birleşmesine bağlı olarak en geniş hysteresis eğrisi, maksimum HAuCl4.3H2O ekli örnek de elde edilmiştir. Anahtar kelimeler: Au ekleme, Süperiletkenlik, Özdirenç, Manyetik histerezis. Abstract In this work, effect of nano sized Au additions on the physical and magnetic properties of Bi-2212 phase with general formula of Bi1.8Sr2Ca1.1Cu2.1Oy+Aux (x=0.0, 0.05, 0.1 and 0.2) are reported. The samples were prepared by solid state reaction method. Au element used in the material preparation process was obtained by reduction of HAuCl4.3H2O. The physical, morphological and superconducting properties of the samples have been characterized by XRD, scanning electron microscopy (SEM), dc electrical resistivity and magnetic-hysteresis loop measurements. It is observed that pure and Au added samples have plate like grain structure, indicating predominantly the formation of Bi-2212 phase. The results of dc electrical resistivity showed that the sample including x=0.2 HAuCl4.3H2O has the highest transition temperature (TC) due to the formation of optimum hole concentration in copper oxide layers. Also, M-H measurements were carried out at T=10 K and T=25 K. The Largest hysteresis loop due to its stronger coupling between grains was obtained on maximum HAuCl4.3H2O added sample.

90-95

Authors: Vedat TAŞDEMİR1 , Nuri ŞEN2 , Ömer SEÇGİN3

Öz Artımlı şekillendirme yöntemi ile kalıp imalatına ihtiyaç duyulmadan hızlı ve düşük maliyetli prototip parça üretimi yapılabilmektedir. Ancak bu yöntemdeki en önemli sorunlardan bir tanesi üretilen parçaların geometrik doğruluğudur. Geometriksel hatanın en büyük kaynağı ise geri esneme olayıdır. Bu çalışmada, kayar baskı plakalı artımlı sac şekillendirme metodu kullanılarak 1 mm kalınlığındaki Erdemir 7136 sacı şekillendirilmiştir. Klemp sıkma (sacı tutma) basıncı, artım miktarı, form takım çapı ve ilerleme hızı parametrelerinin geri esnemeye olan etkileri araştırılmıştır. Araştırma neticesinde geri esneme açısının takım çapı arttıkça büyüdüğü, ilerleme hızı ve artım miktarının artması ile düştüğü tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında optimum parametre değerleri 5.8776 bar klemp sıkma basıncı, 1500 mm/dk. ilerleme hızı, 0.75 mm artım miktarı ve 5 mm takım çapı olarak belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Artımlı sac şekillendirme, geri esneme, Erdemir 7136 malzeme, yanıt yüzey metodu. Abstract Rapid and low-cost prototype parts can be produced without the need for mold production with incremental forming method. One of the most important problems in this method is the geometry accuracy of the products produced. The biggest source of the geometric error is the springback event. In this study, Erdemir 7136 sheet with a thickness of 1 mm was formed by using rolling blank holder incremental sheet forming method. The effects of holding pressure, increment, tool diameter and feedrate parameters on springback were investigated. As a result of the research, it was found that the springback angle increased with increasing of form tool diameter and decreased with increasing of feedrate and increment. The optimal conditions for springback are determined as 5.8776 bar holding pressure, 1500.0 mm/min feedrate, 0.75 mm increment and 5 mm tool diameter.

1353-1359

Authors: Remzi KARAGÜZEL1 , Yılmaz MAHMUTOĞLU2, Meral ERDOĞAN TOPÇUOĞLU3, Gökhan ŞANS4, Aynur DİKBAŞ5

Abstract The major structural defects that cause the displacement in rock are discontinuities (fracture-joint-fault) and karstic cavities. Depending on the position and geometry of the karstic cavities, sinkholes occur both within the bedrock and in the cover layers. Occurance of sinkholes primarily depends on existence of carbonate rocks containing sub-surface karstic cavities and loose and weak cover layers. Following the landslides occured in 2011, it was planned to reduce the hydraulic head of the karstic aquifer which lies at the bottom of the coal-bearing layers in order to restart the mining activity in Afşin-Elbistan Coal Basin. For this purpose, dewatering wells were drilled in January 2015. Two weeks after the drilling, the first sinkhole occured at the southwestern edge of the basin and during the following six months four other sinkholes occured close to the first one. The geological, hydrological, hydrogeological and geo-mechanical models of the basin has been composed in order to understand the mechanism of sinkhole occurence in the Afşin-Elbistan Coal Basin. Thematic maps showing the spatial distribution of parameters which determine the formation of sinkholes were obtained by using a Geographic Information System (GIS) based analysis method. Analytical Hierarchy Process (AHP) approach, which is one of the multi-criteria decision-making analyzes, has been adopted in determining the impact and weight coefficients of each effective parameter which plays a role in occurance of the sinkholes. The Sinkhole Susceptibility Index (SSI) was calculated by using all parameters which were classified and weighted. The SSI refers to the susceptibility of sinkhole occurance. The higher value of the SSI means that the risk of potential occurrence of a sinkhole is high. Calculated SSI in the study area ranges from 9 to 110 and the higher values were obtained for the area corresponding to the margin of the basin where the sinkholes occurred. Öz Kaya ortamlarda çökme türü yerdeğiştirmelere neden olan önemli yapısal kusurlar, süreksizlikler (kırık-çatlak-fay) ve karstik boşluklardır. Karstik boşlukların konum ve geometrilerine bağlı olarak hem temel kayada hem de örtü tabakasında obruklar oluşabilmektedir. Obruk oluşumu, birinci derecede, karstik yapı içeren karbonatlı kayaçların varlığı ve bunları örten gevşek ve zayıf malzemenin olup olmamasına bağlıdır. Afşin-Elbistan maden sahasında 2011 yılında yaşanan heyelanlardan sonra madencilik faaliyetinin yeniden başlatılması için kömürlü çökellerin tabanında bulunan karstik basınçlı akiferin hidrolik yükünün düşürülmesi planlanmıştır. Bu amaca yönelik susuzlaştırma kuyuları Ocak-2015 ayından itibaren işletmeye alınmaya başlanmıştır. Havza kenarında ilki, bu tarihten iki hafta sonra olmak üzere 6 ayda toplam 5 adet obruk oluşmuştur. Maden Sahasında obruk oluşum mekanizmasının anlaşılmasına ve potansiyel obruk alanlarının belirlenmesine yönelik olarak yoğun bir araştırma ve inceleme programı yürütülmüştür. Bu kapsamda havzanın jeomorfolojik, jeolojik, hidrolojik, hidrojeolojik ve jeomekanik modelleri oluşturulmuş ve hazırlanan veri tabanına eklenmiştir. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) tabanlı bir analiz yönteminden yararlanılarak obruk oluşumunu belirleyen parametrelerin alansal dağılımını gösteren tematik haritalar hazırlanmıştır. Obruk oluşumunda parametrelerin etki derecesi ve ağırlık katsayılarının belirlenmesinde çok ölçütlü karar verme analizlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) yaklaşımı benimsenmiştir. Sınıflandırma ve ağırlıklandırma işlemi yapılan tüm parametreler kullanılarak Obruk Hassasiyet İndeksi (SSI) hesaplanmıştır. SSI değeri ortamın obruk oluşumuna karşı hassasiyetini ifade eder. Yüksek SSI değeri ortamın obruk oluşumuna karşı hassasiyetin yüksek olduğunu göstermektedir. İnceleme alanında en yüksek SSI değerlerinin havza kenarına karşılık geldiği belirlenmiş ve oluşan obrukların da aynı bölgede yer aldığı görülmüştür. Anahtar kelimeler: Karst, Kömür sahası, Obruk hassasiyet indeksi, Susuzlaştırma, Yeraltısuyu.

1365-1372

Authors: Yılmaz MAHMUTOĞLU1 , Gökhan ŞANS2

Abstract Failure criteria of rock mass is the most important base for designing of surface and underground structures. However, behavior of jointed rock mass and its failure criteria are the controversial subjects of rock mechanics. Main reasons for this discussion are problems during or after the geotechnical application. However, some of the experimental and theoretical approaches are often preferred as they are practical, compatible with engineering considerations, and assist in decision-making process. On the other hand, the differentiation in the scale of the geosystem, which varies depending on the scale of geotechnical application, building process, and time, means that the failure conditions will also change. It is clear that the Mohr-Coulomb failure criterion, which is widely used in practice, cannot exactly represent discontinuous geo-environments (fractured rock) consisting of joint systems. Since the rock generally has a discontinuous character, it has been researched since the 1970s, and the Hoek-Brown failure criterion, put forth in the 1980s and modified many times until today, is widely accepted in application. Nevertheless, it is known that the empirical parameters used in this failure criteria proposed for different types of rocks are also open to discussion. In this paper, the results of the mechanical tests conducted on the previously-fissured model material, which is physically similar to rock mass are discussed. Marble samples whose grain boundaries were disturbed by cyclic thermal treatment were used as the model material. Post-failure curves of model material obtained from continuous failure state triaxial tests were compared with Hoek-Brown Failure Criteria. In conclusion, it was shown that the failure envelopes representing intergranular failure in the post-failure phase were similar and comparable to the Hoek-Brown Failure Criterion. However, it is found out that the post-failure strength in low confining stress may be lower than that of estimation by the Hoek-Brown criterion. Experimental studies have also shown that intergranular failure will develop among structural weaknesses in rock masses, and therefore the strength parameters commonly used in practice will depend on the size of geo-application. Öz Kaya kütlesinin yenilme kriteri yüzey ve yeraltı yapılarının tasarımında en önemli temeldir. Ancak, çatlaklı kaya kütlesinin davranışı ve kırılma koşulu günümüzde de kaya mekaniğinin merak edilen konuları arasındadır. Bu tartışmaların esas nedeni jeoteknik uygulamalar sırasında veya sonrasında karşılaşılan problemlerdir. Bu konudaki, deneye dayalı ve teorik yaklaşımlardan bazıları, mühendislik kanaatleri ile uyumlu ve karar verme sürecine yardımcı olmaları nedeniyle sık kullanılmaktadır. Uygulamanın boyutuna bağlı sistem büyüklüğü kavramının öne çıkarıldığı güncel çalışmalar, mevcut yenilme kriterlerinin kuşkuyla sorgulanır olduğuna işaret etmektedir. Pratikte yaygın kullanılan Mohr-Coulomb yenilme kriterinin çok cisimden oluşan süreksiz ortamların (çatlaklı kaya) yenilme koşulunu tam olarak temsil edemeyeceği açıktır. Kayanın süreksiz bir ortam karakteri taşıması nedeniyle, 1970’lerden itibaren arayış içerisine girilmiş, 1980’li yıllarda önerilen ve günümüze kadar birçok kez modifiye edilen Hoek-Brown yenilme kriteri uygulamada kabullenilmiştir. Ancak, bu yenilme ölçütünde kullanılan ve farklı türden kayalar için önerilen ampirik parametrelerin de tartışmaya açık olduğu bilinmektedir. Makalede, bu gerçekten hareketle, laboratuvar ölçeğinde fiziksel olarak çatlaklı kayaya önceden benzetilen mikro-fissürlü model malzemesi üzerinde sürdürülen mekanik deney sonuçları tartışılmıştır. Model malzemesi olarak ısıl işlemle tane sınırları farklı düzeylerde örselenen mermer örnekleri kullanılmıştır. Sürekli yenilme durumunda üç eksenli deneylerden elde edilen yenilme zarfları Mohr-Coulomb ve Hoek-Brown yenilme kriterleriyle karşılaştırılmıştır. Sonuçta, üç eksenli deneylerde yenilme sürecini ve taneler arası doku yenilmesini temsil eden (post-failure) eğrilerin Hoek-Brown yenilme kriteri ile benzer ve kıyaslanabilir olduğu ortaya konmuştur. Karşılaştırma sonucunda, düşük çevre gerilmeleri için elde edilen dayanımın Hoek-Brown yenilme kriterinden elde edilenden daha düşük olduğu belirlenmiştir. Deneysel çalışmalardan süreksiz ortamlarda yenilmenin dokuyu oluşturan elemanlar arasında gelişeceği, dolayısıyla pratikte sıkça kullanılan kesme mukavemeti parametrelerinin sistem büyüklüğüne bağlı olacağı görülmüştür. Anahtar kelimeler: Sürekli yenilme durumunda üç eksenli deney, Hoek-Brown yenilme kriteri, Yenilme-sonrası, Kaya kütlesi.

1379-1384

Authors: Hazel ALAN1, Remzi KARAGÜZEL2

Abstract This study has been prepared to clarify the environmental impacts of irregular solid waste disposal sites in Düzce. Solid wastes were found in the Melen dam basin, where the drinking water of the Istanbul metropolitan area was provided and poured on the edge of the Küçük Melen Stream and on alluvium without taking any precautions. Geological and hydrogeological maps of solid waste irregular disposal sites and its surroundings are prepared. In order to determine the groundwater quality in the study area chemical analysis results determined for potability and various usability purposes. The hydraulic connection between the surface and groundwater of irregular solid waste disposal site was evaluated under different environmental conditions and conceptual models were prepared. It has been determined that the solid waste irregular storage site in the study area negatively affects the surface and groundwater quality and the water samples are not suitable for human consumption purposes. As a result, transportation of solid wastes in the drinking water basin from the region to a regular solid waste storage facility or construction of a 45 m deep all-around impermeability curtain has been seen as secure solution methods. Furthermore, in the condition of the leak water level in the environment which is isolated from the surface water and groundwater is below the natural water level, it will have been prevented the water flow out of the storage facility. Öz Bu çalışmada, Düzce İli’nde yer alan katı atık düzensiz depolama sahasının su kaynaklarına etkisinin belirlenmesi ve iyileştirilmesine yönelik öneriler getirilmesi amaçlanmaktadır. Katı atıklar, İstanbul metropolitanının içme suyunun temin edildiği Melen Barajı havzasında olup, Küçük Melen Çayı kenarında ve alüvyon üzerinde hiçbir önlem alınmaksızın dökülmüştür. Düzensiz depolama alanı ve yakın çevresinin, jeoloji ve hidrojeoloji haritaları hazırlanmıştır. İnceleme alanında düzensiz katı atık sahasının yüzey ve yeraltısuyu kalitesine etkisini belirlemek amacıyla; sahanın menba ve mansap tarafında temsili noktalardan su örnekleri alınmıştır. Alınan su örneklerinin kimyasal analizleri yapılmış, kirlilik durumları ve çeşitli kullanım alanlarına uygunlukları tartışılmıştır. Katı atık düzensiz depolama sahasının yüzey ve yeraltısuları ile ilişkisi farklı çevre koşullarında değerlendirilmiş ve kavramsal modeller hazırlanmıştır. İnceleme alanında düzensiz katı atık sahasının yüzey ve yeraltısuyu kalitesini olumsuz etkilediği ve suların insani tüketim amacına uygun olmadıkları tespit edilmiştir. Sonuç olarak, içme suyu havzasında bulunan katı atıkların bölgeden düzenli bir depolama tesisine taşınması veya 45 m derinliğinde çepeçevre bir sızdırmazlık perdesinin inşası güvenli çözüm yöntemleri olarak görülmüştür. Ayrıca, yüzey ve yeraltısularından izole edilecek ortamdaki sızıntı suyu seviyesinin doğal ortam su seviyesinin altında olması depolama tesisinden dışa su akımına engel olacağı tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Katı atık, Hidrojeoloji, Islah çalışmaları.

1393-1400

Authors: Hitoshi MATSUBARA1 , Takashi ITO2*

Abstract The development of prediction techniques for the evolution of karstic caves is essential for geohazard prevention because limestone collapse commonly accompanies their complex dissolution process. Previous studies to understand the dissolution mechanisms focus on field-based and/or small-scale experimental approaches. Although several large-scale numerical simulations have been conducted due to improved computing capabilities, mathematical modelling and numerical simulation for the three-dimensional dissolution of limestone remains unavailable. In this study, we examine the three-dimensional dissolution phenomenon of calcium carbonate in limestone and propose mathematical and numerical models based on an advection, reaction, and diffusion system involving Darcy’s law. Additionally, we implement the models using a finite difference method involving the constrained interpolation profile with conservative semi-Lagrangian scheme, and dissolution patterns of the calcium carbonates obtained by the proposed model are presented. The simulation demonstrates that the dissolution of calcium carbonate is strongly related to the groundwater flow, with increasing pores and cavities toward the groundwater flow direction, and the dissolution rate depends on the contact area between the groundwater and limestone. Öz Yeraltı boşluklarının kimyasal reaksiyon evrimine bağlı tahmin tekniklerinin geliştirilmesi çökme tehlikeleri açısından önemli olup kireçtaslarında görülen çökme karmaşık çözünme işlevleri ile gerçekleşmektedir. Bu bağlamda, çoğu arastırmacı çözünme mekanizmasını arazi ve/veya küçük ölçekli laboratuvar deney yaklaşımları ile anlamaya çalışmaktadır. Bilgisayar performanslarının gelişmesiyle fazla sayıda büyük ölçekli sayısal simülasyon çalısmalarının yapılmasına rağmen, günümüze değin kireçtasında üç boyutlu matematiksel modelleme ve sayısal simülasyon gerçekleştirilmemiştir. Bu çalısmada, yazar kireçtasındaki kalsiyum karbonatın çözünme olayına odaklanmış ve adveksiyon-reaksiyon-difüzyon ve Darcy kanununu temel alan matematiksel bir model sunmuştur. Ayrıca, yazar modeli, sonlu farklar yöntemi CIP_CSL2 düzenine uygulamıştır. Bu çalışmada, önerilen model ile belirlenen kalsiyum karbonatın bazı çözünme paternleri sunulmuştur. Sonuç olarak, kalsiyum karbonatın yeraltı suyu akışı ile doğrudan ilişkili olarak çözündüğü ve gözenekler ile mağaraların yeraltı suyu akışı yönünde genişlediği ve çözünme miktarının yeraltı suyu ile kireçtaşı arasındaki temas alanına bağlı olduğu sayısal olarak gösterilmiştir. Anahtar kelimeler: Kireçtası çözünmesi, Adveksiyon-reaksiyon-difüzyon sistemi, Sonlu farklar metodu, CIP_CSL2 metodu.

1408-1412

Authors: Özkan CORUK1 , Aydın KAVAK2

Abstract The slopes at the north of Uludağ, where there is an unplanned and dense settlement, have landslide potential in terms of engineering geology. In this study, the causes of the landslide occurring as a result of the uncontrolled excavation carried out on the slope with landslide potential and the improvement or control studies were investigated. With the disturbance of the slope stability, settling and deformations on the upper part of the slope increased, and then 8 decares of area was affected by the flow and sliding mass movements on the slope, and approximately 80 houses in this section were evacuated for safety purposes. As a result of the researches and investigations made in the landslide field, an engineering geology model is revealed Geotechnical properties of geological units and the depth of slip surface were determined by the field and laboratory studies. Prevention and support projects are prepared according to geotechnical properties. As a first measure within the scope of the project, the construction of the support structure consisting of double rows of bored piles in the toe cut was then controlled by the production of a three levelled support structure. This study is a typical example where uncontrolled excavations without consideration of engineering geology and geotechnical conditions cause serious costs and other grievances. Öz Uludağ yükseliminin kuzey eteğindeki yüksek eğimli, plansız ve yoğun yapılaşmanın olduğu yamaçlar mühendislik jeolojisi açısından heyelan potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışmada heyelan potansiyeli taşıyan yamaçta gerçekleştirilen kontrolsüz kazı sonucunda gelişen heyelanın oluşum nedenleri ve iyileştirme veya kontrol çalışmaları araştırılmıştır. Yamaç dengesini bozulmasıyla yaklaşık 10 günlük süreçte öncelikle şevin üst kesiminde oturma ve deformasyonlar artmış daha sonra yamaçta gerçekleşen akma ve kayma türü kütle hareketinden 8 dönümlük alan etkilenmiş ve bu kesimdeki yaklaşık 80 ev güvenlik amacıyla boşaltılmıştır. Heyelan sahasında yapılan araştırma ve incelemeler sonucunda mühendislik jeolojisi modeli ortaya konulmuştur. Arazi ve laboratuvar çalışmaları ile kayma yüzeyi, temel ve örtü birimlerin jeoteknik özellikleri saptanmıştır. Bu özeliklere göre önlem ve destek projeleri hazırlanmıştır. Proje kapsamında ilk önlem olarak topuk kesimde çift sıra şaşırtmalı fore kazıklardan oluşan destek yapısının imalatı, daha sonra 3 kademe destek yapısı imalatı ile heyelan kontrol altına alınmıştır. Mühendislik jeolojisi ve jeoteknik koşullar dikkate alınmadan yapılan kontrolsüz kazıların ciddi maliyet ve diğer mağduriyetlere neden olmaktadır. Bu vaka bu tür mağduriyetlere tipik bir örnek teşkil etmektedir. Anahtar kelimeler: Heyelan, Kontrolsüz kazılar, Heyelan önlem yöntemleri.

1186-1192

Authors: Buket ARIK1 , İdil DİKKAL2 , Sibel KARACAN3

Abstract Chitosan solutions were prepared by dissolving chitosan polymers, which were provided in three different molecular weight as low, medium and high, in acetic acid solution and were applied to wool fabrics. After chitosan treatment, the half of the samples were dyed with dried mint by mordanting with potassiumaluminumsulphate and another half of the samples were dyed with dried mint without mordanting. In addition, mordanted and unmordanted dyeing processes were also applied to the samples that were not treated by chitosan for comparison. Following the dyeing processes, the color values of the samples were measured via spectrophotometer by selecting the wool sample dyed with mint only as a reference. Then, the samples were exposed to washing, rubbing and light fastness tests and evaluated. Moreover, the color values of the samples after washing were measured again in order to determine the effect of washing process to color yield. From the results, it was observed that wool samples dyed with mint were in yellow and green colors and chitosan treatment had positive effects on color yield. Mordanting process caused for the wool samples to be in yellower color shades and to significant changes in color yield. Washing process decreased the color yield in all samples. Rubbing and light fastness values were found to be in acceptable limits for natural dyeing. On the other hand, chitosan treatment in different molecular weights was not found to be significant but generally medium molecular weight chitosan resulted in the most available one. Öz Çalışmada düşük, orta ve yüksek olmak üzere üç farklı molekül ağırlığında kitosan polimerleri asetik asit çözeltisinde çözünerek hazırlanmış ve yün kumaşlara uygulanmıştır. Kitosan ile ön işlemin ardından kumaşların yarısı Potasyum alüminyum sülfat ile mordanlandıktan sonra diğer yarısı ise mordanlanmadan kuru nane ile boyanmıştır. Ayrıca karşılaştırma amacıyla kitosan ile işlem yapılmadan mordanlı ve mordansız boyama işlemleri de gerçekleştirilmiştir. Boyama işlemlerinin tamamlanmasından sonra spektrofotometre aracılığı ile yün kumaşların renk değerleri yalnızca nane ile boyanmış yünlü kumaş standart alınarak ölçülmüştür. Daha sonra kumaşlar, yıkama, sürtme ve ışık haslığı testlerine tabi tutulmuş ve değerlendirilmiştir. Ayrıca yıkama işleminin renk verimine etkisini belirlemek için numunelerin yıkama sonrası renk değerlerine de bakılmıştır. Sonuç olarak yünlü kumaşların nane ile sarı ve yeşil renk tonları verdiği, kitosan ile ön işlemin renk verimine olumlu etkisinin olduğu gözlenmiştir. Mordan uygulaması, yünlü kumaşların renginin sarı tonlarına yaklaşmasına ve renk veriminde belirgin bir değişime neden olmuştur. Yıkama işlemi tüm numunelerde renk verimini düşürmüştür. Sürtme ve ışık haslık değerleri, doğal boyamalar açısından kabul edilebilir seviyelerde bulunmuştur. Diğer taraftan, farklı molekül ağırlığında kitosan uygulamasının önemli bir etkisi olmamış ama genel anlamda orta molekül ağırlığının uygun olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Doğal boyama, Nane, Mordanlama, Potasyumalüminyumsülfat, Kitosan, Yün.

1204-1209

Authors: Hande Özge GÜLER DAL1 , Murat KUMRAL2 , Ali KUŞ3 , Ayşenur KANAT4 , Oguz GÜRSOY5 , Yusuf YILMAZ6

Abstract Mantı is a type of ravioli with a unique taste, which has been appreciated by many people in Turkey for years. In this study, two common types of mantı samples (traditional Kayseri mantı produced by wrapping dough sheets into small bags and triangular mantı) were dried to make them microbiologically safe by lowering their water activities to a desired level of less than 0.6. Drying process was carried out in a conventional dryer at 60, 70 and 80 °C and the drying kinetics of mantı samples was determined by the Page, Henderson and Pabis, Modified Page, Logarithmic and Newton models. The best-fit model for the drying characteristics of triangular mantı was the Newton model at 60 and 70 °C while the Page and Modified Page models were the best at 80 °C. Moreover, Page/Modified Page, Newton and Page/Modified Page models were the best-fit models for traditional Kayseri mantı at 60 °C, 70 °C and 80 °C, respectively. Faster drying rates were obtained for triangular mantı, and the desired water activity value for this mantı was reached at drying temperatures of 70 °C and 80 °C, and only at 80 °C for the traditional Kayseri mantı. Drying rates increased by increasing temperature levels. Anahtar kelimeler: Mantı, Kurutma kinetiği, Su aktivitesi, Modelleme, Kuruma hızı.

1214-1222

Authors: Büşra Nur ESEN1 , Onur GÜNEŞER2 , Sinem AKYÜZ3

Öz Bu çalışmanın amacı bitkisel ve süt bazlı protein kaynakları kullanılarak peynir benzeri ürünlerin geliştirilmesidir. Bu amaçla, rennet kazein ve nohut unu kullanılarak üretilen peynirlerin bazı fizikokimyasal, mikrobiyolojik, aroma ve duyusal özelliklerinde meydana gelen değişimler 60 gün depolama süresince incelenmiştir. Peynir örneklerinin uçucu bileşenleri gaz kromatogrofisi-kütle spektrometresi ile saptanmıştır. Peynirlerin duyusal özellikleri ise duyusal spectrum analizi metodu ile belirlenmiştir. Sonuç olarak, depolama süresince tüm peynir örneklerine ait L, Hue ve Chroma değerlerinde önemli bir değişim belirlenmezken, depolama süresine bağlı olarak sertlik, kırılganlık, sakızımsılık ve çiğnenebilirlik değerlerinde önemli düzeyde bir düşüşün meydana geldiği gözlenmiştir. Ayrıca, peynirlerin suda çözünür azot, toplam serbest yağ asitliği değerleri, toplam mezofilik aerobik bakteri ve maya-küf sayılarında ise önemli bir artışın meydana geldiği tespit edilmiştir. Süt bazlı protein kaynağı kullanılarak üretilen peynirlerde hekzanal, 2-heptanon, 2-etil hekzanol ve oktanoik asit; bitkisel protein bazlı peynirlerde ise asetik asit, p-simen, γ-terpinen, linalool ve timol yüksek konsantrasyonda belirlenen aroma maddeleridir. Süt proteini bazlı peynir benzeri üründe tatlı, tuzlu ve ekşi tatlar ile birlikte kremamsı ve kazein aromalarının yüksek yoğunlukta olduğu belirlenirken bitkisel protein bazlı peynir benzeri üründe ise tuzlu tat ile baharat ve hububat aromalarının yüksek yoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Her iki peynir benzeri ürünün duyusal nitelikler açısından kabul edilebilir olduğu saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Rennet kazein, Nohut unu, Analog peynir, Aroma, Duyusal analiz. Abstract The objective of this study to develop analogue cheese by using plant and dairy based protein sources. For this purpose, the changes of some physical, chemical, microbiological, aroma and sensory attributes of analog cheeses produced from rennet casein and chickpea flour were investigated during 60-day storage. Volatile compounds of the cheese samples were determined by gas chromatography-mass spectrometry. Sensory properties of the cheeses were also determined by Spectrum® analysis. As a result, no significant changes were determined in L, Hue and Chroma values of all cheese samples while a significant decrease was observed in hardness, fracturability, gumminess and chewiness of all cheese samples depending on storage. Furthermore, an increase in water soluble nitrogen and hydrolytic rancidity values, and counts of total mesophilic bacteria and yeast-mold of cheese samples was determined. Hexanal, 2-heptanone, 2-ethyl hexanol and octanoic acid for cheese samples produced from dairy protein source; p-cymene, γ-terpinene, linalool and thymol for cheese samples produced from plant protein source were determined at high concentrations. Sweet, salty, sour, creamy and casein for dairy based cheeses; salty, astringency, spicy and cereals for plant protein based cheeses are the characteristic sensory descriptive terms. Sweet, salty and sour taste with creamy and casein flavor in cheese samples produced from dairy protein source were determined at high intensity while salty taste with spicy and cereals aromas were determined to be at high intensity in cheese samples produced from plant protein source. Both cheese analogues were found to be acceptable in terms of sensory properties.

1234-1238

Authors: Oktay TOMAR1 , Gökhan AKARCA2 , Abdullah ÇAĞLAR3

Abstract This study determined that physicochemical, microbiological and sensory properties of red beet vinegar. The color values of red beet vinegar were L*: 2.55, a*: 1.54 and b*: -0.98. The mean pH, dry matter%, °Brix, ash%, density and conductivity values of vinegar samples were 2.94±0.32, 3.30±0.12, 3.71±0.17, 0.24 ± 0.21, 1.003±0.002 g/cm3 and 2.13 ± 0.042 μS/cm, respectively. The mean antioxidant value of vinegar samples produced from the red beet was 96.14±3.43 µg TE/mL and the total phenolic content was 1170.78±20.95 mg GAE/L. Of the mineral contents, Na was determined to be the highest with 370.94±2.73 ppm, followed by K with 69.13±1.13 ppm, P with 14.5±0.01 ppm and Ca with 10.07±0.42 ppm. Following the fermentation process, the mean acetic bacterial count in vinegar samples was 3.06±0.14 log cfu/mL while the mean lactic acid bacterial count was 2.84±0.09 log cfu/mL and the mean yeast/mold count was 1.09±0.08 log cfu/mL. According to the sensory analysis results, the highest score was determined to be 7.67 ± 0.57 in color score whereas the lowest score was 5.05 ± 0.21 in aroma score. The general appreciation score of the red beet vinegar was 6.75 ± 0.35. Öz Bu çalışmada; kırmızı pancar sirkesinin fizikokimyasal, mikrobiyolojik ve duyusal özellikleri belirlenmiştir. Kırmızı pancar sirkesinin renk değerleri, L*: 2.55, a*: 1.54 ve b*: -0.98 olarak tespit edilmiştir. Sirke örneğinin ortalama pH, % Kuru Madde, °Brix, % kül miktarları, yoğunluk ve iletkenlik değerleri sırasıyla; 2.94±0.32, 3.30±0.12, 3.71±0.17, 0.24±0.21, 1.003±0.002 g/cm3 ve 2.13±0.042 (μS/cm) olarak saptanmıştır. Kırmızı pancardan üretilen sirke örneğinin ortalama antioksidan değerleri 96.14±3.43 µg TE/mL ve toplam fenolik madde miktarları ise 1170.78±20.95 mg GAE/L olarak saptanmıştır. Tespit edilen mineral maddeler arasından en fazla 370.94±2.73 ppm ile Na olduğu, bunu 69.13±1.13 ppm ile K, 14.5±0.01 ppm ile P ve 10.07±0.42 ile de Ca’un izlediği görülmüştür. Fermantasyon sonrasında sirke örneğinde ortalama asetik bakteri sayısı; 3.06±0.14, laktik asit bakteri sayısı; 2.84±0.09 ve maya/küf sayısı; 1.09±0.08log kob/mL olarak belirlenmiştir. Panelistler tarafından yapılan duyusal analiz sonuçlarına göre; en yüksek puanı 7.67±0.57 ile sirkenin rengi alırken en düşük puanı ise, 5.05±0.21’lik değer ile sirkenin aroması almıştır. Kırmızı pancar sirkesinin genel beğeni puanı ise 6.75±0.35 olarak tespit edilmiştir.

1245-1256

Authors: Özgül ÖZDESTAN OCAK1 , Bahar DEMİRCAN2

Öz Yenilebilir film ve kaplamaların gıda endüstrisinde kullanımı, gıda kalitesi, raf ömrü, gıda güvenliği ve işlevselliğin iyileştirilmesi için avantaj sağlamaktadır. Bu sistemler tek başına bir ambalaj malzemesi olarak kullanılabildiği gibi gıdaları koruma amaçlı bir kaplama malzemesi ve aktif bileşen taşıyıcısı olarak da kullanılmaktadır. Ayrıca, gıda içinde heterojen bileşenler kullanıldığında bu bölümleri ayırmak için de kullanılabilirler. Yenilebilir film ve kaplamalar, esmerleşmeyi önleyici ajanlar, antimikrobiyaller, lezzet vericiler, renklendiriciler ve diğer fonksiyonel maddeler gibi gıda katkı maddelerini içerebilmektedir. Yenilebilir film veya kaplamaların yapısına aroma maddeleri eklenerek gıdalarda gelişmiş duyusal özellikler elde edilebilmektedir. Bu da gıda kalitesini iyileştiren yeni aroma taşıma sistemlerinin geliştirilmesine zemin hazırlamaktadır. Günümüzde, asıl amacı kaplanmış ürüne arzulanan ağız hissini ve tadı vermek olan çok sayıda yenilebilir film ve kaplama uygulaması mevcuttur. Bu uygulama özellikle atıştırmalıklar, çerezler, kırmızı ve beyaz et ürünleri ve su ürünleri için yapılmaktadır. Ayrıca, aktif bileşenlerin dahil edilmesi, yenilebilir film ve kaplamaların işlevselliğini arttırabilmekte ve böylece tüketicilere sağlık açısından da faydalar sağlanabilmektedir. Örneğin, film ve kaplamalara probiyotik organizmaların eklenmesi, daha sağlıklı ürünler geliştirmek için yeni uygulamalara zemin hazırlayabilir. Yenilebilir film ve kaplamalar, gıda kalitesini ve işlevselliğini arttıran lezzet ve aktif bileşenler için umut verici taşıma sistemleridir. Bu derlemede, gıdalarda lezzet ve aktif bileşenlerin taşıyıcıları olarak yenilebilir film ve kaplamaların kullanımına odaklanılmıştır. Ayrıca, bazı lezzet bileşenleri ve aktif bileşenlerin, yenilebilir film ve kaplamalara dahil edilmesi ile gıdaların kalitesini ve işlevselliğini arttırması üzerine yapılan bu alandaki son gelişmeler ve çalışmalar özetlenmiştir. Anahtar kelimeler: Yenilebilir film ve kaplama, Bileşen taşınımı, Gelişmiş gıda koruma sistemleri, Gıda katkı maddeleri. Abstract The use of edible films and coatings in the food industry provides an advantage for improving food quality, shelf life, food safety and functionality. These systems can be used as a stand-alone packaging materials or as a coating material and active ingredient carrier for food protection. They can also be used to separate these regions when heterogeneous components are used in food. Edible films and coatings may include food additives such as anti-browning agents, antimicrobials, flavors, colorants and other functional ingredients. By adding aroma substances to the structure of edible films or coatings, improved sensory properties can be obtained in foods, which paves the way for the development of new aroma transport systems that improve food quality. By adding aroma substances to the structure of edible films or coatings, improved sensory properties can be obtained in foods. This is the basis for the development of new aroma transport systems that improve food quality. Nowadays, there are numerous edible film and coating applications whose main purpose is to give the coating product the desired mouth feel and taste. This application is made especially for snacks, appetizers, red and white meat products and seafood products. In addition, the inclusion of active ingredients can enhance the functionality of edible films and coatings, thereby providing health benefits to consumers. For example, the addition of probiotic organisms to films and coatings may pave the way for new applications to develop healthier products. Edible films and coatings are promising transport systems for flavor and active ingredients that improve food quality and functionality. This review focuses on the use of edible films and coatings as carriers of flavor and active ingredients in foods. In addition, recent developments and studies in this field on the inclusion of certain flavor components and active ingredients in edible films and coatings and improving the quality and functionality of foods are summarized.

1267-1272

Authors: Bengü ERTAN1

Öz Bor, Türkiye’nin en önemli yeraltı kaynaklarından biridir. Bor zenginleştirme prosesi sonucunda, büyük miktarda atık birikmekte ve bu durum çevre için bir tehdit oluşturmaktadır. Bor atıklarının çimento, beton, tuğla, seramik gibi bazı sektörlerde katkı maddesi olarak kullanımı hakkında çok çalışma olmasına rağmen bu atıkların içeriğinde bulunan değerli metallerin kazanımıyla ilgili yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bu metallerin atıklardan kazanımı sayesinde hem atık miktarı azalır hem de ülke ekonomisine katkı sağlanmış olur. Bor atıkları, özellikle kil içerikli atıkların önemli miktarda lityum, rubidyum, sezyum içerdiği tespit edilmiştir. Lityum sahip olduğu eşsiz elektrokimyasal aktivitesiyle pil üretiminde kullanılmaktadır. Rubidyum ve sezyum benzer kimyasal özelliklere sahiptirler ve birbirinin yerine gece görüş cihazları, telekomünikasyon sistemleri, yeni teknik materyaller ve enerji gibi birçok sektörde kullanılabilir. Lityum lepidolit minerali içinde bulunur. Rubidyum ve sezyum ise lityum üretiminde yan ürün olarak elde edilmektedir. Aynı zamanda tuzlu göl sularından az miktarda ekstrakte edilmektedirler. Bu çalışmada Kütahya Emet bölgesinden alınan bor kiline kalsiyum klorür ve sodyum klorür eklenerek, bor kili/kalsiyum klorür/sodyum klorür, 1/0.3/0.2 kütle oranında 950 °C’de 1 sa. kimyasal kavurma uygulanmıştır. Daha sonra erimiş karışım su ile 0.02 katı/sıvı kütle oranında 1 sa. oda sıcaklığında liç edilmiştir. Her bir metal için %85’ in üstünde ekstraksiyon gerçekleştirilmiştir. Anahtar kelimeler: Bor kili, Lepidolit, Lityum, Rubidyum, Sezyum. Abstract Boron is one of the most important underground sources in Turkey. As a result of the boron enrichment process, large amount of wastes are accumulated, and this situation threats to the environment. There are many studies on the industrial use of boron wastes as additives in some sectors such as cement, concrete, brick, and ceramics. However, there are limited studies on the recovery of valuable metals in the content of these wastes. Thanks to recovery of these metals through the wastes; Not only the amount of waste is reduced but also contribution to the national economy is provided. It is determined that boron wastes, in particular, clay wastes contain in a considerable amount of valuable metals like lithium, rubidium and cesium. Lithium is used in battery production with its unique electrochemical reactivity. Rubidium and cesium have similar chemical properties and can be used interchangeably of each other in most sectors like night vision equipment, telecommunication systems, new technical materials and energy. Lithium is found in lepidolite mineral. Rubidium and cesium are obtained as the byproduct of lithium mining. Also, they can be extracted in small quantities from salt lake brines. In this study; the boron clay, taken from Emet region in Kütahya, was applied chemical roasting process using calcium chloride and sodium chloride with a mass ratio of the boron clay/calcium chloride/sodium chloride of 1/0.3/0.2 at 950 °C for an hour. Then the melted mixture was leached with water for an hour with solid/liquid ratio of 0.02. Extraction of over 85% was achieved for each metal.

1282-1290

Authors: Musa BÜYÜKADA1

Öz Bu çalışmanın amacı Box Behnken tasarımı (BBT) temelli deneyler rehberliğinde ozonlama süreci kullanarak Bolu ilinde yer alan yerel bir hindi işleme tesisi çıkış sularının; ileri arıtımını, ampirik olarak modellenmesi ve türetilen model ifadelerindeki belirsizliğin nicelleştirilmesini içermektedir. Deneysel işletme parametreleri olarak ozon dozu (OD, mg/L), reaksiyon süresi (RT, dk) ve başlangıç pH’sı (pH) belirlenmiştir. 20 mg/L OD, 7.5 başlangıç pH’sı ve 60 dk RT şartlarında renk, KOİ ve bulanıklık giderimleri sırası ile %96.77, %96.07 ve %95.37 olarak elde edilmiştir. Bu sonuçlar ozonlamanın ilgili atık suların arıtımında etkin bir süreç olduğunu göstermiştir. BBT temelli ampirik modelleme çalışmaları neticesinde hem ilgili yanıt değişkenlerindeki değişkenliği ifade etmek (R2düz) hem de ilgili yanıt değişkenlerini tahmin etmek (R2tah) için ikinci mertebe çoklu doğrusal olmayan regresyon (ÇDOR) modelleri türetilmiştir. Bu bağlamda türetilen ÇDOR modellerine ait R2düz değerlerinin %99.81 ile %99.99 arasında, R2tah değerlerinin ise %99.36 ile %99.83 arasında değiştiği görülmüştür. Bu durum türetilen ÇDOR modellerinin oldukça yüksek bir tahmin gücü olduğunu göstermiştir. Son olarak türetilen ÇDOR modellerindeki belirsizlikler Monte Carlo (MC) simülasyonu ile ifade edilmeye ve nicelleştirilmeye çalışılmıştır. MC sonuçları, renk, KOİ ve bulanıklık giderimlerinde sırası ile yaklaşık %0.1, %0.09 ve %24 belirsizlik olduğunu ortaya koymuştur. Anahtar kelimeler: Endüstriyel atık sular, Ozonlama, CYM, Regresyon, Belirsizlik analizi. Abstract The purpose of the present study includes of the advanced treatment of discharge waters of a local turkey processing plant located in Bolu, under the guidance of the experiments based on Box Behnken Design (BBD), empirical modeling, and quantification of the uncertainties in the derived models. Ozone dose (OD, mg/L), reaction time (RT, min) and initial pH (pH) were selected as experimental operating parameters. Color, COD, and turbidity removals were obtained as 96.77%, 96.07%, and 95.37%, respectively under the conditions of 20 mg/L of OD, 7.5 of initial pH, and 60 min of RT. Those results showed that ozonation was an efficient process for treatment of related effluents. Multiple (non-) linear regression models (MNLR) were derived for both identification of variation in response variables (R2adj) and prediction of response variables (R2pred) as a results of BBD-based empirical modeling studies. In this context, it was seen that values of R2adj of derived MNLR models had ranged between 99.81% and 99.99%, whereas values of R2pred had varied between 99.36% and 99.83%. This situation showed that derived MNLR models had a fairly high predictive power. Finally, the uncertainties in derived MNLR models were tried to be identified and quantified by Monte Carlo simulation (MC). Results of MC demonstrated that there were uncertainties of 0.1%, 0.09%, and 24% in color, COD, and turbidity removals, respectively.

1299-1307

Authors: Tuğba KESKİN1 , Gözde DUMAN2

Öz Son yıllarda hava kirliliğinin insan sağlığını ciddi boyutlarda etkileyecek düzeylere gelmesi ve yenilebilir enerji kaynaklarına olan gereksinimin artmasına sentezgazdan biyoetanol üretimi ortak bir çözüm sunmaktadır. Sentezgaz hava kirliliği oluşturan CO, CO2, N2, H2, NOx gibi gazların bileşiminden oluşur ve bazı Clostiridium türlerinin bu gazları metabolize ederek biyoetanol üretiminde kullanılabilir. Biyoetanol, benzinle karıştırılarak doğrudan kullanılabilmesi avantajından dolayı yenilenebilir enerji kaynakları arasında oldukça önemli bir biyoyakıttır. Biyoetanol üretiminde atık ve lignoselülozik hammaddelerin kullanılmasında uygulanan pahalı ön işlem yöntemlerine göre piroliz işlemi önemli bir alternatiftir. Bu çalışma kapsamında kullanılan biyoetanol üretiminde piroliz işlemi ile lignoselülozik atıkların biyokömüre dönüştürülmesi ve yan ürün olan atık gazın toplanarak biyoetanol üretiminde kullanılması iki faklı enerji kaynağının aynı sistemle üretilmesi açısından yenilikçi ve enerji verimli bir yaklaşımdır. Saf Clostiridium türleri ile piroliz gazından etanol üretiminde karışık kültür kullanılması da maliyetlerin düşürülmesi açısından oldukça önemlidir. Bu çalışma kapsamında biyokömür eldesi amacıyla meyve sebze atıklarının pirolizi sırasında açığa çıkan atık gazdan ısıl ön işlem uygulanmış karışık kültür kullanılarak biyoetanol üretimi gerçekleştirilmiştir. Karışık kültürde ısıl ön işlemin olumlu etkisi gözlenirken reaktörlere beslenecek piroliz gazı miktarı optimize edilmiş, en yüksek etanol üretimi 5 g/l olarak 5 ve 10 mL piroliz gazı beslemesinde gözlenmiştir. Anahtar kelimeler: Biyokömür, Piroliz, Sentezgaz fermentasyonu, Biyoetanol, Anaerobik karışık kültür, Isıl ön işlem. Abstract In recent years, the production of bioethanol from synthesis gas offers a common solution to the increasing levels of air pollution and the need for renewable energy sources. Synthesis gas is the combination of gases such as CO, CO2, N2, H2, NOx, which can form air pollution and can be used in the production of bioethanol by metabolizing these gases by Clostiridium species. Bioethanol is one of the most important biofuels because of the advantage of direct use by blending with gasoline. Pyrolysis and biochar production is an important alternative to expensive pretreatment methods used in waste and lignocellulosic raw materials in bioethanol production. In this study the wastes were converted into biochar by pyrolysis and the waste gas is collected to produce bioethanol which is an integrated and energy intensive approach. The use of mixed culture in the production of ethanol from pyrolysis gas instead of pure Clostiridium species is also important in terms of reducing costs. In this study, by using the the waste gas released during biochar production from fruit and vegetable wastes ethanol produced by syngas fermentation using heat pretreated mixed culture. While the positive effect of heat pretreatment was observed in the mixed culture, the amount of pyrolysis gas to be fed to the reactors was optimized and the highest ethanol production was observed in 5 and 10 mL pyrolysis gas feedings as 5 g/l..

1319-1327

Authors: Rukiye SAYGILI CANLIDİNÇ1

Öz Bazı metallere canlı organizmaların düzenli fonksiyonlarında çok az miktarda da olsa ihtiyaç duyulmakta bu nedenle bu metallerin varlığı önem kazanmaktadır (bakır, çinko, demir, vb. gibi). Fakat bazıları zehirli olup bu zehirli metaller insanların yaşadığı çevre ve yiyecekler için tehlikeli eser metaller olarak kabul edilmektedir. Bu metaller (kurşun, cıva, kadmiyum, arsenik, çinko, demir, bakır, mangan, krom) yüksek derişimlerde zehirli bileşenlerine dönüşmesi nedeniyle zararlı olabilmektedir. Bu nedenle modern analitik kimyada, eser metallerin tayini için basit, çevre için güvenli, duyarlı ve seçici yöntemlerin geliştirilmesine doğru bir eğilim vardır. Eser metallerin düşük derişimleri nedeniyle genellikle bir ayırma ve zenginleştirme tekniği gerekmektedir. Bu tekniklerden en yaygın olarak kullanılanlardan birisi de katı faz özütleme (SPE) tekniğidir. Katı faz özütleme alanındaki yeni çalışmalar, asit ve bazlara dayanıklılık, analite seçicilik, geniş yüzey alanı ve yüksek adsorpsiyon kapasitesi gibi iyi performanslı yeni katı fazların sentezlenmesiyle ilgilidir. Grafen (G) ve grafen oksit (GO)’in maksimum adsorpsiyon kapasiteleri şimdiye kadar rapor edilenlere göre çok daha yüksek olması nedeni ile G ve GO nanotabakaları hem organik bileşikler hem de metal türler için klasik SPE’de başarılı bir şekilde uygulanabilmektedir. Anahtar kelimeler: Grafen, Grafen oksit, Katı faz özütleme, Eser element. Abstract Some metals are needed in the regular functions of living organisms, albeit in very small amounts, so the presence of these metals becomes important (such as copper, zinc, iron, etc.). However, some of them are toxic and these toxic metals are accepted as dangerous trace metals for the environment and food in which people live. These metals (lead, mercury, cadmium, arsenic, zinc, iron, copper, manganese, chromium) can be harmful due to their conversion to toxic components at high concentrations. Therefore, in modern analytical chemistry there is a tendency to develop simple, environmentally safe, sensitive and selective methods for the determination of trace metals. Due to the low concentration of trace metals, a separation and preconcentration technique is often required. One of the most commonly used techniques is the solid phase extraction (SPE) technique. Recent tendency in the field of solid phase extraction is related to synthesis of the new sorbent materials with good performance, such as high resistance to acids and bases, selective for analytes, large surface area and high adsorption capacity. Because of the maximum adsorption capacities of graphene (G) and graphene oxide (GO) are much higher than those of the recently reported sorbents, G and GO nanosheets can be used in classical SPE of both organic compounds and metal species, with successfully.

1335-1342

Authors: Adnan ALDEMİR1 , Ali Rıza KUL2

Abstract In the present study, natural bentonite and acid-thermal co-modified bentonite were utilized for Acid Blue 25 (AB25) removal. The adsorption experiments were executed at the temperature values of 298K, 308K and 318K. According to the results, Freundlich isotherm becomes more convenient model compared with Langmuir and Temkin model. Freundlich model coefficients rise when the temperature increases. Kinetic coefficients were calculated by pseudo first order (PFO) and pseudo second order (PSO) models. Coefficients of R2 evaluated were higher than 0.99 with experimental and obtained qe values close to each other explained that this process fits PSO kinetic model. The concentration of AB25 elevates from 30 to 80 mg/L adsorption capacity onto natural, acid-thermal co-modified bentonite increases from 8.36 to 27.00 mg/g and 9.30 to 29.09 mg/g for 298 K, respectively. Absolute values of free energy of AB25 onto natural and acid-thermal co-modified bentonite changes from 4.065 kJ/mol to 8.586 kJ/mol, respectively. Enthalpy values of AB25 onto natural and acid-thermal co-modified bentonite changes from 5.483 kJ/mol to 11.249 kJ/mol and entropy values of AB25 on natural and acid-thermal co-modified bentonite changes from 4.759 J/mol K to 8.940 J/mol K, respectively. It was also found that modified bentonite has higher adsorption capacity than natural bentonite. Öz Bu çalışmada, Asit Blue 25 (AB25) giderimi için doğal bentonit ve asit-termal modifiye edilmiş bentonit kullanıldı. Adsorpsiyon deneyleri 298K, 308K ve 318K sıcaklık değerlerinde gerçekleştirildi. Sonuçlara göre Freundlich izotermi, Langmuir ve Temkin modeline göre daha uygun bir model haline geldi. Freundlich model katsayıları sıcaklık arttıkça yükseldiği görüldü. Kinetik katsayılar yalancı birinci derece (PFO) ve yalancı ikinci derece (PSO) modelleri ile hesaplandı. Değerlendirilen R2 katsayıları 0.99'dan yüksekti ve birbirine yakın deneysel ve elde edilen qe değerleri bu sürecin PSO kinetik modeline uyduğu açıklandı. 30 ve 80 mg/L başlangıç konsantrasyonun, doğal, asit-termal modifiye edilmiş bentonit ile adsorpsiyon kapasitesinin 298 K için sırasıyla 8.36'dan 27.00 mg/g'ye ve 9.30'dan 29.09 mg/g'ye yükseldiği gözlendi. AB25'in serbest enerjisinin doğal ve asit-termal modifiye edilmiş bentonite karşı mutlak değerleri, sırasıyla 4.065 kJ/mol'den 8.586 kJ/mol'e değiştiği belirlendi. AB25'in doğal ve asit-termal modifiye edilmiş bentonit üzerindeki entalpi değerleri 5.483 kJ/mol'den 11.249 kJ/mol'e ve AB25'in doğal ve asit-termal modifiye edilmiş bentonit üzerindeki entropi değerleri 4.759 J/mol K'den 8.940 J/mol K.'ye değiştiği görüldü. Modifiye edilmiş bentonitin, doğal bentonitten daha yüksek adsorpsiyon kapasitesine sahip olduğu belirlendi. Anahtar kelimeler: Acid blue 25, Adsorpsiyon, Bentonit, Izoterm model, Kinetic katsayı, Termodinamik parametre.

1023-1029

Authors: Ayşegül Güneş SEFEROĞLU1 , Mehmet Tevfik SEFEROGLU2 , Muhammet Vefa AKPINAR3 , Muhammet ÇELİK4

Öz Kazınmış asfalt kaplama (RAP) malzemeleri çevre kirliğini azaltması, enerji ve maliyet tasarrufu sağlaması nedeniyle doğal agregaya (DA) alternatif sayılabilecek bir malzemedir. Pek çok ülkede, yol üstyapı tabakalarında belirli oranlarda RAP malzemesi kullanımına müsaade edilmektedir. Fakat RAP malzemelerinin mekanik özellikleri malzemenin üstyapının hangi tabakasından elde edildiğine, kazındığı yolun hizmet ömrü ve yapım özelliklerine, yolda kullanılan malzemelerin (bitüm ve agrega) özelliklerine ve kazı makinesinin özelliklerine bağlıdır. Bu çalışmada, iki farklı karayolunun bozulmuş aşınma tabakalarından özel kazıma makinesiyle elde edilen RAP malzemeleri (RAP1 ve RAP2), DA ile farklı oranlarda (%0, %15, %30, %45, %60, %100) karıştırılmıştır. Elde edilen karışımlar üzerinde bitüm oranı, elek analizi, modifiye proktor ve Kaliforniya taşıma oranı (CBR) gibi laboratuar testleri yapılarak karışımların bazı karakteristik özellikleri, %100 DA karışım değerleri referans alınarak incelenmiştir. Sonuçlara göre DA malzemesine alternatif olarak plentmiks temel (PMT) tip-1 tabakasında kullanılabilir maksimum RAP1 ve RAP2 oranları ülkemiz Karayolu Teknik Şartnamesi (KTŞ) kriterleri doğrultusunda belirlenmiştir. Ayrıca RAP malzemelerinin kullanılması durumunda DA malzemesine olan ihtiyacın azalmasının sağlayacağı malzeme maliyetlerindeki kar oranları da kapsamlı bir maliyet analizi yapılarak belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: RAP, DA, Temel tabakası, Maliyet analizi. Abstract Recycled asphalt pavement (RAP) materials are an alternative to natural aggregate (NA) because they reduce environmental pollution and provide energy and cost savings. In many countries abroad, the usage of RAP materials in road pavement layers are permissible at certain rates. However, the mechanical properties of RAP materials are dependent on; the materials are derived from the in which pavement layer, the service life and construction characteristics of the road it is milled, the properties of the materials used (bitumen and aggregate) in the layer and the characteristics of the milling machine. In this study, two types of RAP materials (RAP1 and RAP2) obtained from the degraded wearing layers of two different roadway using milling machine were mixed with NA in different rates (0%, 15%, 30%, 45%, 60%, 100%). Some of the characteristics of the mixtures were examined with reference to 100% NA mixture values by performing laboratory tests such as bitumen ratio, sieve analysis, modified proctor and California bearing ratio (CBR) on the mixtures obtained. According to the results, maximum rates of RAP1 and RAP2 which can be used in plant-mix base type-1 layer as an alternative material to NA is determined according to Turkey Highway Technical Specification. In addition, in the case of using RAP materials, the profit rates of material costs to be reduced by the reduction of the need for NA material are also determined by cost analysis.

1035-1041

Authors: Serdal TERZİ1 , Mahmut VURAL2

Öz Bu çalışmada ekonomik ömürlerini tamamlayarak yıkılan binaların atıkları öğütülerek agrega haline getirilmiştir. Referans kireçtaşı numunesi ve bina atıklarından elde edilen agrega numunelerinin, fiziksel ve mekanik özellikleri belirlenerek şartname limitleri ile karşılaştırılmaları yapılmıştır. Bununla birlikte agrega haline getirilen atıklar Bitümlü Sıcak Karışım (BSK) numuneleri ile kalan kısmı kireçtaşı olmak üzere, sırasıyla %100, %75, %50 ve %25 oranlarında karıştırılmıştır. Her farklı karışım oranı için karışımın SuperpaveTM yöntemi ile hacimsel analizi yapılarak optimum bağlayıcı içeriği belirlenmiştir. Optimum bağlayıcı içeriği belirlenen numunelerin AASHTO T 283’e göre nem hassasiyetleri incelenmiştir. Ayrıca atık ilave edilmeyen referans kireçtaşı numuneleri için de deneyler yapılmış ve sonuçlar bina atıkları ile karşılaştırılmıştır. Test sonuçlarının Karayolu Teknik Şartnamesi limitleri ile kıyası yapıldığında, atık numunelerin su emme oranları ve Los Angeles aşınma deney sonuçlarının şartname limitlerini aştığı gözlemlenmiş olup, bina atıklarının bitümlü temellerde ancak %25 oranında kullanılabileceği belirlenmiştir. Anahtar kelimeler: Geri dönüştürülmüş bina atıkları, Superpave, İndirekt çekme mukavemeti. Abstract In this study, the wastes of the buildings that were destroyed by completing their economic life were granulated into aggregate. Comparisons were made with specification limits by identifying physical and mechanical properties of raw limestone and aggregate obtained from demolition wastes. Afterwards, the granulated aggregate was mixed into Hot Mix Asphalt (HMA) at 100%, 75%, 50% and 25% by weight and the remaining part is used as limestone. For each mixing ratio, optimum binder content was determined by using Superpave volumetric mix design procedure. The moisture susceptibility of the samples, with optimum binder content was determined according to AASHTO T 283. Moreover, tests were also performed for the samples without adding waste and the results were compared with the demolition waste samples. When the test results are compared with the limits of the Highway Technical Specifications, it is observed that the water absorption rates of the waste samples and the Los Angeles abrasion test results exceed the specification limits, and it is determined that demolition wastes can be used only at a rate of 25% on asphalt base layers.

1048-1052

Authors: Ali ALMUSAWI1 , Hassan Shuaibu ABDULRAHMAN2 , Mohammad Razeq SHAKHAN3 , Bora DOĞAROĞLU4

Abstract The depletion of natural aggregate sources which generally accounts for a huge percent of Hot Mixed Asphalts (HMAs) and the difficulty posed by disposal scrap tires are a major environmental concern for the future. The use of waste products like scrap tires in highway construction is considered a sustainable way of dealing with these issues. Crumb rubber is a material pulverized from waste polymer products like scrap tires which are then added to HMAs to improve their performance. This study focuses on the sensitivity of crumb rubber particle sizes (fine ≤1.18 mm), (coarse ≥1.18 mm and ≤3.35 mm) (and mix of 50% fine and 50% coarse) and partial replacement (1.5 and 2.5% of total weight) of aggregates on the Marshall test parameters of rubberized asphalt mixes. The Marshall test parameters: density, stability, VTM, VFB of both rubberized asphalt and conventional asphalt samples were compared and also the Asphalt Institute (AI) and National Asphalt Pavement Association (NAPA) methods were used to obtain the optimum bitumen content (OBC). From the results, it suggests that; the utilization of dry process methodology of adding crumb rubber additives in different sizes and percentages had a considerable effect on Marshal test parameters and also influences the optimum binder content estimates. The results of this study can be used as a reference point for the use of crumb rubber in HMAs. Öz Genelde Bitümlü Sıcak Karışım (BSK) asfaltların büyük bir yüzdesini oluşturan doğal agrega kaynakların tüketilmesi ve hurda lastiklerinin imhası gelecek için önemli çevre sorunları oluşturmaktadır. Karayolu yapımında hurda lastikler gibi atık ürünlerin kullanılması, bu sorunların üstesinden gelmenin sürdürülebilir bir yolu olarak kabul edilmektedir. Kırıntı Lastik (KL), BSK'ların performansını artırmak için kullanılabilecek bir tür polimer katkı ve termoplastik elastomerdir. Bu çalışmada, kırıntı lastik büyüklüğünün ve karışımdaki doğal agrega ile kısmi değiştirilmesinin lastik katkılı asfalt karışımlarının Marshall test parametreleri üzerindeki etkisi incelenmiştir. Üç farklı boyutta kırıntı lastik kullanılmıştır; ince (≤1.18mm), kaba (≥1.18 ve ≤33.35 mm) ve (50/50) oranında hem ince hem de kaba kombinasyonu. %1,5 ve %2,5 oranlarında olmak üzere agrega toplam ağırlığı kısmen değiştirilerek farklı yüzdelerde kırıntı Lastik kullanılmıştır. Lastik katkılı asfalt karışımları, geleneksel asfalt karışımıyla karşılaştırılmıştır. Optimum bitüm içeriği Asfalt Enstitüsü (AI) ve Ulusal Asfalt Kaplama Derneği (NAPA) yöntemleri kullanılarak belirlenmiştir. Kuru işlem metodolojisi uygulanarak farklı ebatlarda ve yüzdelerde kırıntı lastik katkı maddesi eklenmesi Marshall test parametreleri üzerinde önemli bir etkiye sahiptir ve ayrıca Asfalt Enstitüsü ve Ulusal Asfalt Kaplama Derneği yöntemleri ile belirlenen optimum binder (bağlayıcı) içeriği tahminlerini etkilemektedir. Bu çalışmanın sonuçları BSK'larda kırıntı lastik kullanımı için bir referans olarak kullanılabilir. Anahtar kelimeler: Lastik kırıntısı, Marshall, Optimum bitüm içeriği, Lastik katkılı asfalt.

1062-1075

Authors: Murat ALTUN1 , Aslı AKÇAMETE2 , Çağla Meral AKGÜL3

Öz Dış sıcaklık verisi, binaların enerji gereksinimi hesaplamasını etkileyen en önemli parametrelerden biridir. Hacimsel ısıtma ağırlıklı enerji tüketiminin görüldüğü Türkiye’de, binaların ısı yalıtımı tasarımının yapılması ve ısıtma enerji ihtiyacının hesaplanması, TS 825 “Binalarda Isı Yalıtım Kuralları” standardına göre yapılmaktadır. TS 825’te, iller, sahip oldukları iklimsel koşullara göre derece-gün bölgelerinde (DGB) kümelendirilmektedir. Bu DGB’leri birbirinden ayıran temel iklimsel parametre ise dış sıcaklık verisidir. Bu çalışmada, dış sıcaklık verisinin bina ısıtma enerji gereksinimine etkisinin ve standartta oluşturulan DGB’lerin geçerliliğinin dış sıcaklık verisine göre tartışılması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, oluşturulan örnek binanın ısıtma enerji ihtiyacı (Qyıl), illere ait farklı dış sıcaklık verilerine ve standardın yürürlükteki ve önerilen versiyonundaki DGB’lerine ait dış sıcaklık verilerine göre hesaplanmış ve 81 il için ayrı ayrı kıyaslanarak DGB‘lerin geçerliliği ve standartta yapılan güncellemelerin etkinliği incelenmiştir. Sonuçlar, bazı DGB’ler arası geçişlerde, farklı DGB’de yer alan illerin Qyıl değerlerinin birbirine çok yakın olduğunu; hatta bazı illerin kıyaslamalı Qyıl değerlerinin, bulundukları DGB’lerin verileri ile çeliştiğini göstermektedir. Bu durum, DGB yaklaşımının yeniden gözden geçirilmesini düşündürmektedir. Bunun yanında, standardın önerilen versiyonunda yeni oluşturulan DGB’ler, kıyaslamalı sonuçlar ile daha iyi örtüşmektedir. Bunlara ek olarak, ısıtma eşiği sıcaklığı seçimi hesaplamalara kısıtlı etki yaparken, analizlerde kullanılacak dış sıcaklık verisinin güncelliğinin binanın ısıtma enerji hesabını önemli oranda etkilediği görülmüştür. Anahtar kelimeler: Dış sıcaklık, TS 825, Derece-gün bölgeleri, Bina ısıtma enerji ihtiyacı, Isıtma eşiği. Abstract The outdoor temperature is one of the most important parameters affecting the calculation of energy requirements of buildings. Determination of the thermal insulation details and heating energy requirement of the buildings in Turkey, where energy consumption is dominated by space heating, is made according to TS 825 "Thermal Insulation Rules in Buildings" standard. In TS 825, the provinces are clustered in degree-day regions (DDR) according to their climatic conditions. The main climatic parameter that separates these DDRs from each other is the outdoor temperature. In this study, it is aimed to discuss the effect of outdoor temperature on the building heating energy requirement and validity of the DDRs in the standard according to outdoor temperature data. In this context, the heating energy requirement of the case building is calculated according to different outdoor temperature data of the provinces and the outdoor temperature data of the DDRs in the current and recommended version of the standard. The effectiveness of the DDRs and the updates in the standard are examined by comparing them separately for 81 provinces. The results show that in some DDR clusters, Qyear values of the provinces from different DGBs are very close to each other; even, comparative Qyear values of some of them contradict with their DDR. This situation suggests that the DDR approach should be re-examined. Besides, the new DDRs in the recommended version of the standard is rather compatible with the comparative results. In addition, the selection of the heating threshold temperature has been shown to have a limited effect on the calculations, while the up-to-dateness of the outdoor temperature data to be used in the analyses has been shown to significantly affect the heating energy calculation of the building.

1086-1097

Authors: Onur ŞEKER1

Öz Yapıların performans değerlendirmesinin yanı sıra taşıyıcı sistem davranış katsayısı ve elastik olmayan deplasman arttırma katsayısı gibi önem taşıyan tasarım parametrelerinin belirlenmesinde kullanılan olasılıksal göçme analizi prosedürü, P-695, düşey yük taşıyıcı sistemlerin yatay dayanım ve rijitliğe katkısını göz önünde bulundurmamaktadır. Basit birleşimli çelik kiriş-kolon birleşimlerinin, kiriş rijitliğinin ve dayanımın, sırasıyla, %25 ve %40’ını aktarabileceği düşünüldüğünde, bu kapasite rezervinin yapıların doğrusal olmayan davranışında göz önüne alınmaması, yapıların değerlendirilmesinde eksikliklere yol açabilmektedir. Bu çalışmanın amacı; düşey yük taşıyıcı sistemlerin, çelik yapıların deprem performansına olan etkisini sayısal yöntemlerle sistematik olarak incelemektir. Bu amaçla, iki farklı 6 katlı çelik çerçeve, zaman tanım alanında doğrusal olmayan analizlere tabi tutularak, elde edilen sonuçlar P-695 olasılıksal göçme analizi yöntemiyle karşılaştırıldı. Yapılan değerlendirme, düşey yük taşıyıcı sistem etkisinin seçilen orta yükseklikteki yapının göçme performans değerlendirmesinde önemli fark yarattığını göstermiştir. Anahtar kelimeler: Çelik moment aktaran çerçeve, Düşey yük taşıyıcı sistem, Deprem performansı, Dinamik itme analizi, FEMA P-695. Abstract Probabilistic collapse analysis procedure, P-695, which is a methodology used for the determination of seismic design parameters such as response modification factors and deflection amplification factors along with seismic performance evaluation of structural systems, does not consider the contribution of gravity-load-carrying system to the lateral stiffness and strength. Considering the fact that shear connections are capable of transferring 25% and 40% of the beam’s stiffness and strength, respectively, ignoring the impact of this extra capacity on the non-linear behavior might lead to inaccurate seismic evaluation of structures. This study aims to investigate the impact of gravity frames on the seismic performance of steel structures through numerical methods. For this purpose, incremental dynamic analyses are carried on two different frames and the results are compared using probabilistic collapse analysis methodology, P-695. The assessment conducted herein pointed out that the gravity frame played a critical role in the collapse performance of the selected mid-rise structure.

1110-1116

Authors: Serhat ÇELİKTEN1 , Mehmet CANBAZ2

Öz Bu çalışmada, yüksek sıcaklığa maruz atık çelik lif takviyeli alkali ile aktive edilmiş yüksek fırın cüruflu harçların davranışı araştırılmıştır. Bu amaçla, yüksek fırın cürufu sodyum silikat (Na2SiO3) ve sodyum hidroksit (NaOH) ile aktive edilerek harç karışımları oluşturulmuştur. Atık lif içermeyen karışımlar ile birlikte hacimce %1 ve %2 atık lif içeren karışımlar üretilmiş ve atık lif içeriğinin alkali ile aktive edilmiş harçların mekanik özelliklerine etkileri araştırılmıştır. Harç karışımlarından alınan 4x4x16 cm boyutlarındaki prizma harç numuneleri 200 ºC, 400 ºC ve 600 ºC olmak üzere üç farklı derecede yüksek sıcaklık etkisine maruz bırakılmış ve harçların birim hacim ağırlıklarında, ultrases geçiş hızlarında, eğilme ve basınç dayanımlarında meydana gelen değişimler deneysel olarak belirlenmiştir. Deney sonuçları, atık çelik liflerin alkali ile aktive edilmiş yüksek fırın cüruflu harçların mekanik özelliklerini geliştirdiğini göstermiştir. Ayrıca, 200 ºC ve 400 ºC sıcaklıklara maruz bırakılan alkali ile aktive edilmiş harçların eğilme ve basınç dayanımları değişen oranlarda artmıştır. Anahtar kelimeler: Alkali ile aktive edilmiş harç, Atık çelik lif, Yüksek sıcaklık, Yüksek fırın cürufu. Abstract In this study, behaviour of the waste steel fibre reinforced alkali-activated slag mortars exposed to high temperatures is investigated. For this purpose, mortar mixtures are produced by activating blast furnace slag with sodium silicate (Na2SiO3) and sodium hydroxide (NaOH). In addition to the mixtures produced without waste fibre, the mortar mixtures including 1% and 2% waste fibre by volume are manufactured and the influence of waste steel fibre content on the mechanical properties of the alkali activated mortars is investigated. The specimens with the dimensions of 4x4x16 cm taken from the mortar mixtures are exposed to 200 ºC, 400 ºC and 600 ºC temperatures and the changes due to the elevated temperature effect on the unit weights, ultrasound pulse velocities, flexural and compressive strengths of the mortars are determined experimentally. Results show that the waste steel fibres improve the mechanical properties of the alkali-activated mortars. Besides, the flexural and compressive strengths of the alkali activated mortars are increased in different proportions after exposure to 200 ºC and 400 ºC temperatures.

1123-1132

Authors: Derya AZAK TÜZÜN1 , Derya ÖVER KAMAN2 , Serdar GÖNCÜ3

Öz Dökümcülük, metalleri işlemek ve metallere şekil verme konusunda yüzyıllardır kullanılan önemli endüstri dallarından biridir. Döküm yöntemi ile üretilen malzemeler, kuyumculuktan, ağır sanayi tezgâhlarına, tarım makinelerinden, gemi makinelerine kadar çok farklı alanlarda kullanılmaktadır. Dökümcülüğün geniş pazar payından dolayı çeşitli üretim proseslerinden çıkan atık miktarı oldukça fazladır. Düzenli depolama sahalarının kritik doluluk oranı, tehlikeli atıkların bertaraf maliyeti endüstriyel simbiyoz ihtiyacını arttırmaktadır. Buna bağlı olarak, söz konusu atıkların beton ve harç içerisinde değerlendirilmesi konusunda çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışma, inşaat sektöründe atığın geri dönüştürülerek kullanımı ile endüstriyel simbiyozu sağlamayı ve atığın çevresel etkilerini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda, çimento harcı kompozisyonu içerisinde bulunan Standart kum, ağırlıkça %0 (referans), %10, %20, %30, %40 oranlarındaki atık döküm kumu (ADK) ile ikame edilerek ASTM C109 standardına uygun olarak harç karışımları hazırlanmıştır. Üretilen numunelerin üç farklı kür ortamında çevresel etkisi ve sızma davranışları incelenmiştir. ADK içeren harç numunelerinin çevresel etkilerinin yanı sıra mekanik özellikleri de incelenmiştir. ADK'nun fiziksel ve çevresel açıdan etkileri incelendiğinde, sonuç olarak olumsuz bir etkisinin olmadığı ve harç üretiminde ince agrega yerine %20 oranında kullanılabileceği görülmüştür. Numunelerin basınç dayanımı değerleri de standartlarda ifade edilen koşulları sağlamaktadır. Anahtar kelimeler: Ağır metal, Atık döküm kumu, Atık değerlendirme, Çevresel etki, Endüstriyel simbiyoz, Sızma davranışı. Abstract Casting is an important industrial process that used for metal processing and metal shaping. Materials produced by casting are used in several fields like jewelry, industrial benches, agricultural machines etc. Due to the large market share of the casting, the amount of waste from various production processes is quite high. Critical occupancy rate of landfill areas and the cost of disposal of hazardous wastes increase the need for industrial symbiosis. Accordingly, various studies are carried out to evaluate the wastes in concrete and mortar. This study aims to provide industrial symbiosis by recycling of waste in the construction sector and to investigate the environmental effects of waste. In this context, mortar mixtures were prepared in accordance with ASTM C109 standard by replacing the standard sand used in the cement mortar composition with 0% (reference), 10%, 20%, 30% and 40% by weight of waste casting sand (WCS). Environmental effects and leaching behaviors of the samples were investigated in three different curing environments. In addition to the environmental effects of mortar samples containing ADK, their mechanical properties were also investigated. As a result, it was concluded that ADK could be used 20% instead of fine aggregate in mortar production without causing a negative physical and environmental impact. The compressive strength values of the samples also satisfy the conditions stated in the standards.

1138-1147

Authors: Seda TÖZÜM AKGÜL1 , Şehnaz Şule KAPLAN BEKAROĞLU2 , Nevzat Özgü YİĞİT3

Öz Doğal organik madde (DOM), dezenfeksiyon yan ürünlerinin (DYÜ) oluşumunda öncü bir bileşik olduğundan içme suyu arıtımında doğal organik maddenin giderimi önemli bir husustur. DYÜ’ler, insan sağlığı üzerindeki potansiyel kanserojen etkileri sebebiyle bir endişe kaynağıdır. Bu sebeple DOM’un, içme suyu arıtımında dezenfeksiyon prosesinden önce uzaklaştırılması gerekmektedir. Ülkemizde içme suyu arıtımında kullanılan konvansiyonel metot, koagülasyon, flokülasyon, çökeltim/flotasyon ardından kum filtrasyonudur. Ancak konvansiyonel koagülasyon metotları, bulanıklık giderimine odaklandığı için, etkili bir DOM giderimi sağlayamaz. Bu nedenle DOM gideriminde, işletme şartlarının optimize edildiği (koagülant dozu ve pH gibi) zenginleştirilmiş koagülasyon prosesi etkin olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada, zenginleştirilmiş koagülasyonla içme suyu kaynaklarından DOM giderimi üzerine yapılan araştırma çalışmalarının bir incelemesi sunulmuştur. Koagülasyon prosesinde kullanılan çeşitli koagülant maddeler incelenmiş ve koagülasyonu geliştiren pH, koagülant dozu, DOM kaynağı gibi faktörlere değinilmiştir. Bunun yanı sıra, zenginleştirilmiş koagülasyonla membran filtrasyonu, iyon değişimi ve aktif karbon adsorpsiyonunu birleştiren entegre proseslere yer verilmiş, entegre proseslerin DOM giderimi üzerindeki etkinliklerine değinilmiştir. Anahtar kelimeler: İçme suyu arıtımı, Doğal organik madde, Zenginleştirilmiş koagülasyon, Metal koagülantlar. Abstract As natural organic matter (NOM) is a precursor compound in the formation of disinfection by-products (DBP), removal of natural organic matter in drinking water treatment is an important issue. DBPs are a source of concern because of their potential carcinogenic effects on human health. For this reason, NOM must be removed before disinfection process in drinking water treatment is conducted. The conventional method used in drinking water treatment in our country is coagulation, flocculation, sedimentation/flotation and sand filtration, respectively. However, since conventional coagulation methods focus on turbidity removal, they cannot provide effective NOM removal. Therefore, in the NOM removal, the enhanced coagulation process in which the operating conditions are optimized (such as the coagulant dose and pH) is used effectively. In this study, a review of research studies carried out on NOM removal by enhanced coagulation from drinking water sources are presented. The used various coagulants in coagulation processes have been studied and the factors such as pH, coagulant dose, NOM source, which improve coagulation, have been mentioned. In addition, integrated processes combining coagulation and membrane filtration, ion exchange, activated carbon adsorption are included and the effectiveness of integrated processes on NOM removal have been addressed.

1154-1163

Authors: Ahmet TEYMEN1

Öz Kayaç aşındırıcılığının belirlenmesinde yaygın olarak kullanılan yöntemlerin başında Cerchar Aşınma İndeksi (CAI) yer almaktadır. Aşınmayı etkileyen temel parametreler, yoğunluk, çimentolanma derecesi, dayanım özellikleri ve kayaçtaki aşındırıcı minerallerin miktarı gibi özelliklerdir. Bu çalışmada, aşındırıcılık özelliği az-orta düzeyde olan 35 farklı kayaç üzerinde tek eksenli basınç dayanımı (UCS) ve CAI başta olmak üzere 15 farklı test gerçekleştirilmiştir. Çalışmada kullanılan 35 kayacın UCS değerleri 6.64-148.36 MPa, CAI değerleri 0.68-2.67 arasında değişmektedir. Kayaçların tamamı CAI sınıflamasına göre orta aşındırıcılık kategorisinin altında yer almaktadır. Çalışmanın temel amacı en sık kullanılan kayaç özelliği olarak bilinen UCS değerinin CAI değerleri yardımıyla tahmin edilmesidir. Bu amaçla, CAI ve test edilen diğer parametreler kullanılarak UCS çoklu regresyon yöntemi ile tahmin edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonuçları UCS ile CAI arasında kayda değer ilişkiler olduğunu göstermektedir. Anahtar kelimeler: Cerchar, Aşındırıcılık, Çimentolanma, Dayanım, Kayaç özellikleri. Abstract Cerchar Abrasiveness Index (CAI) is one of the commonly used methods for determining rock abrasiveness. The main parameters that affect abrasion are density, cementation, strength properties and amount of abrasive minerals in the rock etc. In this study, 15 different tests including uniaxial compressive strength (UCS) and CAI were performed on 35 different rocks with low-medium abrasive properties. UCS and CAI values of 35 rocks used in the study are ranged between 6.64 to 148.36 MPa and 0.68 to 2.67 respectively. All of the rocks are classified below the medium abrasiveness class according to CAI classification. The main purpose of the study is to estimate the UCS value which is known as the most commonly used rock feature by CAI values. For this purpose, it was tried to estimate UCS values by multiple regression method using CAI and other test parameters. The results of the study show that there are significant relationships between UCS and CAI.

1170-1177

Authors: Nurten Ayten UYANIK1 , Hatice Büşra KURT2 , Osman UYANIK3

Öz Jeotermal sistem, enerji açısından önemli bir kaynaktır. Enerji ihtiyacı yüksek olan ülkelerde “sıcak kuru kaya” kavramı daha da önem kazanmaktadır. Bu çalışmada radyoaktif verilerden yararlanarak sıcak kuru kaya niteliği taşıyabilecek yapı araştırması yapılmıştır. Bu amaçla gama-ışın spektrometre cihazı ile Isparta-Yakaören civarında uzun ömürlü doğal radyoaktif elementler olan K, U ve Th konsantrasyon verileri elde edilmiştir. Çalışma alanında 362 farklı noktada yerinde spektrometrik ölçümler yapılmıştır. Bu ölçümler sonucunda elde edilen U, Th ve K konsantrasyon değerleri kullanılarak radyojenik ısı üretim değerleri hesaplanmıştır. Daha sonra çalışma alanı için U, Th, K konsantrasyon ve radyojenik ısı üretim haritaları oluşturulmuştur. Haritalar yorumlanarak çalışma alanı jeotermal potansiyeli açısından tartışılmıştır. Çalışma alanındaki trakiandezit, tüf ve alüvyona ait ortalama radyojenik ısı üretimi sırasıyla 6.5 μW/m3, 4.2 μW/m3 ve 3.8 μW/m3 olarak elde edilmiştir. Çalışma alanında özellikle trakiandezit kayasının yüksek ısı üretiminden ve bu kayacın geçirimsiz olması durumunda sıcak kuru kaya jeotermal kaynağı olarak geliştirmek için bir potansiyele sahip olabileceği düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: Uranyum, Toryum, Potasyum, Sıcak kuru kaya, Haritalar. Abstract The Geothermal system is an important source in terms of energy. In countries with high energy requirements, the term “hot dry rock" becomes even more important. In this study, in a place where it can be a hot dry rock, field survey was conducted by using radioactive data. For this purpose, the data of K, U and Th concentration, which is long term natural radioactive elements, were obtained with gamma-ray spectrometer device around Isparta-Yakaören. In the study area, in-situ spectrometric measurements were performed at 362 different points. Radiogenic Heat production values were calculated by using the values of U, Th and K concentration obtained as a result of these measurements. Then, maps to evaluate of the study area were generated by using U, Th, K concentration and radiogenic heat production values. The study area was discussed in terms of geothermal potential by interpreted maps. The average radiogenic heat production values of the trachyandesite tuff and alluvium units in the study area were obtained as 6.5 μW/m3, 4.2 μW/m3 and 3.8 μW/m3, respectively. It is thought that in the study area, especially from the high heat production of trachyandesite rock and this rock may have a potential to develop as a hot dry rock geothermal source if it is impermeable.

868-883

Authors: Ergün CAN1 , Ali Can KARACA2 , Oğuzhan URHAN3 , Mehmet Kemal GÜLLÜ4

Öz Hiperspektral görüntüleme, farklı uygulama alanlarındaki kullanımı ile son yıllarda oldukça popüler bir konu haline gelmiştir. Yüksek depolama alanlarına ihtiyaç duyan hiperspektral görüntülerin yüksek verim ve kalite ile sıkıştırılması gerekmektedir. Bu çalışmada, hiperspektral görüntülerin kayıplı sıkıştırılması için otomatik uyarlamalı ışıklılık dönüşümü ve üç-boyutlu ayrık kosinüs dönüşümünü (3D-DCT) kullanan özgün bir yöntem önerilmektedir. Önerilen yöntemde ilk olarak hiperspektral verideki spektral bantlar gruplanmış ve ön işlem olarak otomatik uyarlamalı ışıklılık dönüşümü uygulanmıştır. Elde edilen her bant grubu ayrık kosinüs dönüşümü ve sonrasında Huffman kodlama kullanılarak sıkıştırılmıştır. Önerilen ışıklılık dönüşümünün amacı, bir grup içindeki bant imgeleri arasındaki ışıklılık ve karşıtlık farklılıklarını azaltarak sıkıştırma performansının arttırılmasını sağlamaktır. Deneysel sonuçlarda, Cuprite, Moffett Field, Jasper Ridge ve Pavia University hiperspektral görüntüleri üzerinde önerilen yöntem, ışıklılık dönüşümünün farklı versiyonları ile karşılaştırılmıştır. Karşılaştırma sinyal-gürültü oranı ve ortalama spektral açı uzaklığı gibi ölçütler kullanılarak yapılmıştır. Bunun yanında, sıkıştırılan verideki anomali ve hedef tespiti başarımları da karşılaştırılmıştır. Önerilen yöntemin, 3D-DCT sıkıştırma performansını özellikle düşük bit oranlarında ortalama %40 oranına kadar arttırdığı gösterilmiştir. Anahtar kelimeler: Hiperspektral görüntüler, Sıkıştırma, Ayrık kosinüs dönüşümü, Işıklılık dönüşümü. Abstract In recent years, hyperspectral imaging has become a very popular subject with its use in different application areas. Hyperspectral images that require high storage areas need to be compressed with high efficiency and quality. In this study, a novel method that uses automatic adaptive luminance transform and three-dimensional discrete cosine transform (3D-DCT) for lossy compression of hyperspectral images is proposed. Firstly, spectral bands in hyperspectral image are grouped and automatic adaptive luminance transform is performed as a pre-processing stage in the proposed method. Each group is compressed by using DCT and Huffman encoding. The aim of the proposed luminance transform is to increase compression performance by decreasing luminance and contrast differences between band images in a group. In the experimental results, the proposed method and different versions of luminance transform are compared on Cuprite, Moffet Field, Jasper Ridge and Pavia University hyperspectral images. Comparison is carried out using signal-to-noise ratio and average spectral distance metrics. Besides, anomaly and target detection performances are also compared for compressed images. The proposed method has been shown to increase compression performance of 3D-DCT up to an average of 40% rate, especially at low bit rates.

893-898

Authors: Bilal ŞENOL1

Öz Bu yayında üçüncü derece ve zaman gecikmesi içeren sistem modellerinin kararlılığı, performansı ve dayanıklılığı için analitik bir oransal integral denetleyici tasarım yöntemi sunulmuştur. Denetleyici tasarımı, ideal bir sistemin frekans tepkilerini ele alarak denetlenmek istenen sistemin arzu edilen kazanç ve faz özelliklerini sağlaması üzerinde yoğunlaşmıştır. Sözü edilen özellikleri sağlayan oransal integral denetleyici parametrelerini veren denklemler adım adım oluşturulmuştur. Bu denklemler, söz konusu sistemler için genelleştirilmiş eşitlikleri içermektedir. Araştırmacı, bu yöntem sayesinde üçüncü derece zaman gecikmeli sistemler için istenen kazanç kesim frekansı ve faz payı değerlerini sağlayabilmektedir. Bu sayede, Bode grafiği nispeten ayarlanabilmekte ve sistemin performansı ve dayanıklılığı artırılabilmektedir. Aynı zamanda önerilen denklemlerle sistem kararlığı da elde edilebilmektedir. Yayında sunulan yöntemle elde edilen denklemler iki farklı model üzerinde uygulanmıştır. Tüm sonuçlar grafiksel olarak ve tablolarla gösterilmiştir. Anahtar kelimeler: PI denetleyici, TOPTD model, Kazanç ve faz özellikleri. Abstract This paper presents an analytical method to design proportional integral controllers for the stability, performance and robustness of third order plus time delay system models. Controller design is focused on providing desired gain and phase specifications of the controlled system by considering the frequency responses of an ideal system. Equations that give the parameters of the proportional integral controller which satisfy the mentioned properties are built step by step. These include the generalized equations for such systems. With the help of this method, the researcher can provide desired gain crossover frequency and the phase margin for third order plus time delay systems. Therefore, the Bode diagram can be relatively tuned and system performance and robustness can be improved. At the same time, stability of the system can be achieved with the proposed equations. Proposed controller parameters in this paper are applied on two different models. All results are shown graphically and on tables.

908-915

Authors: Yiğit MAHMUTOĞLU1 , Kadir TÜRK2

Öz Önemli bir enerji kaynağı olan doğalgaz genelde sualtından da geçen doğalgaz boru hatları vasıtasıyla taşınmaktadır. Sualtı doğalgaz boru hatları korozyon ve gemi, balıkçılık faaliyetleri başta olmak üzere çeşitli nedenlerden dolayı delinebilir. Bu yüzden, sızıntıların algılanması ve konumlandırılması enerji güvenirliğinin sağlanmasında ve doğal yaşamın korunmasında önemli bir role sahiptir. Bu çalışmada, sualtı doğalgaz boru hatlarındaki sızıntıların konumlandırılması için yeni bir yöntem olarak sinyal gücü tabanlı eğri uydurma yöntemi önerilmiştir. Önerilen yöntemin performansı, gerçek bir sualtı doğalgaz boru hattının parametrelerinin ve zamanla değişen (hareketli deniz yüzeyi, sualtı akıntıları vb. nedeniyle) çok yollu ikili seçici sualtı akustik kanalının kullanıldığı benzetim çalışmalarıyla analiz edilmiştir. Nümerik sonuçlar, oldukça gerçekçi olan bu zamanla değişen çok yollu sualtı akustik kanalında sızıntıların kilometrelerce uzaktan deniz dalga yüksekliği ve ortam gürültüsüne bağlı olarak düşük hatalarla konumlandırılabileceği gösterilmiştir. Anahtar kelimeler: Sualtı doğalgaz boru hattı, Pasif akustik konumlandırma, Alınan sinyal gücü, Gaz sızıntısı. Abstract Natural gas, which is an important energy source, is generally transported through natural gas pipelines that also pass through underwater. Underwater natural gas pipelines can be punctured for various reasons, especially for corrosion and shipping, fishing activities. Thus, detection and localization of the leakages has a crucial role in ensuring energy reliability and preserving the natural life. In this study, a novel signal strength based curve fitting method was proposed for positioning the leakages in the underwater natural gas pipelines. The performance of this method was analyzed by simulation studies using the parameters of a real life underwater natural gas pipeline and a time-varying (because of moving sea surface, underwater currents etc.) multipath doubly selective underwater acoustic channel. Numerical results show that for this time-varying multipath underwater acoustic channel, which is quite realistic, leakages can be positioned with low errors from kilometers away depending on the ambient noise and the sea wave height.

927-934

Authors: Akif KARAFİL1

Öz Bu çalışmada, 600 W gücündeki LCL filtreli bir fazlı şebeke etkileşimli evirici devresinin analizi, tasarımı, benzetimi ve uygulaması gerçekleştirilerek devre üzerinde pasif sönümleme direncinin etkisi incelenmiştir. Aktif güç kontrolü için oransal integral (PI), akım kontrolü için oransal rezonans (PR) denetleyici ve şebeke frekans kontrolü için ise T/4 gecikmeli faz kilitlemeli döngü (PLL) algoritması kullanılmıştır. Sistemde sönümleme direnci olmadan analizler yapılarak değişik güç değerlerinde benzetim ve deneysel sonuçlar elde edilmiştir. Daha sonra evirici devresindeki LCL filtreye sönümleme direnci dâhil edilerek sonuçlar tekrar alınmıştır. Elde edilen benzetim ve deneysel sonuçlara göre sönümleme direncinin devreye dâhil edilmesi ile birlikte şebeke akımındaki osilasyonların azaldığı ve güç geçişlerinin de daha düzgün hale geldiği görülmüştür. Anahtar kelimeler: Seri sönümleme direnci, LCL filtre, Aktif güç kontrolü, PR akım kontrolü, Bir fazlı şebeke etkileşimli evirici. Abstract In this study, analysis, design, simulation and the application of a single phase grid connected inverter circuit with LCL filter were realized at 600 W power and the effect of passive series damping resistor on the circuit was examined. Proportional integral (PI) was used for the active power control, proportional resonant (PR) controller was used for the current control and T/4 delay phase locked loop (PLL) algorithm was used for frequency control of the grid. The analyses were conducted without series damping resistor and the simulation and the experimental results were obtained for different power values. Then, the series damping resistor was connected to the LCL filter in the inverter circuit and the results were obtained again. The obtained simulation and the experimental results showed that the oscillations in the grid current decreased and the power transitions became more uniform with the series damping resistor.

944-952

Authors: İpek ABASIKELEŞ TURGUT1

Abstract Owing to the fact that the selection of cluster heads has a significant effect on the lifetime of the network, many researches have proposed various cluster head election methodologies for cluster-based WSNs. Although recent studies have focused on adaptive approaches, in which different parameters are assembled under a function, the effect of these parameters on cluster head election is not investigated in detail. In this paper, initially, a small-scale dataset is constructed by evaluating the death of the first, the half and the last node in a cluster-based WSN using three popular cluster head parameters, including the remaining energy of the nodes, the intra-cluster communication cost and the number of neighbours. In consideration of the results, a dynamically changeable coefficient based adaptive cluster head election, DCoCH, is proposed. The coefficients of the cluster head election parameters show alteration within three different periods of the lifetime of the network. DCoCH is compared with two recent adaptive based cluster head election methodologies for various WSN parameters and the results show that DCoCH outperforms equivalent approaches for different values of the location of the base station, the size of the network, the number of the nodes, the initial batteries of the nodes and the distribution of the nodes. Öz Kümeleme tabanlı KAA’larda küme başının seçimi ağın yaşam süresi üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu için birçok çalışma farklı küme başı seçim yöntemi önermiştir. Her ne kadar son yıllarda yapılan çalışmalar birden çok parametrenin tek bir fonksiyon altında toplandığı adaptif yaklaşımlar önermiş olsa da bu parametrelerin küme başı seçimi üzerindeki etkisi detaylı araştırılmamıştır. Bu çalışmada, öncelikle, düğümlerin kalan enerjisi, küme içi iletişim maliyeti ve komşu sayısını içeren popüler küme başı seçim parametrelerini kullanan kümeleme tabanlı bir KAA için ilk, orta ve son düğüm ölümleri ölçülerek orta ölçekli bir veri kümesi oluşturulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre dinamik olarak değişken katsayı tabanlı adaptif küme başı seçim yöntemi, DCoCH, önerilmiştir. Küme başı seçim parametrelerinin katsayıları ağ yaşamının üç farklı zamanında değişiklik gösterir. DCoCH, iki adet güncel, adaptif küme başı seçim yöntemi ile KAA’nin birçok parametresi üzerinden karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar, DCoCH’nin diğer yaklaşımlara göre farklı baz istasyonu konumları, ağ genişliği, düğüm sayısı, düğümlerin sahip olduğu ilk enerji seviyeleri ve düğüm dağılımları altında daha iyi performans sergilediğini göstermiştir. Anahtar kelimeler: Kablosuz algılayıcı ağlar, Küme-Tabanlı yönlendirme, Küme başı seçimi, Adaptif küme başı fonksiyonu, Dinamik katsayı.

959-965

Authors: Ahmet ÖZKIŞ1

Öz Bu çalışmada, Türkiye’nin enerji talebini tahmin etmek amacıyla Girdap Arama (Vortex Search, VS) algoritması temelli yeni bir doğrusal regresyon modeli geliştirilmiştir. Modelde Türkiye’deki gayri safi yurtiçi hâsıla (GSYİH), nüfus, ithalat ve ihracat verileri girdi parametrelerini; ortaya çıkan enerji talebi ise tahmin edilecek çıktıyı ifade etmektedir. 1979-2005 ve 1979-2011 yılları arasındaki veriler kullanılarak geliştirilen iki farklı tahmin modeli literatürdeki benzer çalışmalarla karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar, geliştirilen VS modellerinin karşılaştırma yapılan modellerden daha başarılı veya rekabetçi sonuçlar elde ettiğini göstermiştir. Çalışmada son olarak, Türkiye’nin 2030 yılına kadar talep edeceği enerji miktarı, VS ve diğer modeller ile 3 farklı senaryo üzerinden tahmin edilmiştir. Anahtar kelimeler: Enerji talebi, Girdap arama algoritması, Regresyon analizi, Tahmin, Türkiye. Abstract In this study, a new linear regression model based on Vortex Search (VS) algorithm was developed for estimating Turkey's energy demand. In this model, Turkey's gross domestic product (GDP), population, import and export data refer to input parameters; resulting energy demand refers to output to be estimated. Two different estimation models developed by using data between 1979-2005 and 1979-2011 were compared with similar studies in the literature. The results showed that the developed VS models obtained more successful or competitive results than the compared models. Finally in this study, the amount of energy that will be demanded in Turkey until 2030 was projected with VS and other models according to 3 different scenarios.

974-982

Authors: Serkan BUĞUR1 , Emre UĞUR2

Öz Deneysel psikoloji alanındaki son çalışmalar, başkalarının eylem sonuçlarını tahmin edebilme yeteneğinin gelişimi ile aynı eylemi gerçekleştirebilecek motor becerilerin gelişimi arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu göstermiştir. Bebekler doğum sonrası ilk yıl içerisinde çevreleriyle etkileşime geçerler ve bu etkileşimleri sonucu bazı beceriler ve yetenekler kazanırlar. Aynı zamanda bu süreç içerisinde çevrelerindeki başka insanlarla da etkileşime geçip başkalarının eylem amaçları hakkında fikir sahibi olurlar. Bu çalışma, masa üstü nesnelere yönelik kavrama ve itme eylemlerinin sonuç tahminlerinin gelişimsel sürecini inceleyebilmek adına hesaplamalı bir model önermektedir. Bu bağlamda belirli nesnelere doğru yörüngeler oluşturulmuş ve bir veri kümesinden alınan el resimlerinin de yardımıyla kavrama ve itme eylemlerinin hedefindeki nesneler yörünge tahminiyle saptanmaya çalışılmıştır. Kavrama ve itme eylemlerine yönelik gelişimsel süreç dört evrede analiz edilmiştir. Sonuçlar, ortaya koyulan hesaplamalı modelin eylem tanınırlığı ile eylem sonuç tahmin yeteneği arasında doğrudan bir ilişki kurabildiğini ve kavrama eylemine ait tahmin yeteneğinin daha erken geliştiğini göstermektedir. Anahtar kelimeler: Deneysel psikoloji, Gelişimsel eylem tahmini, Ayna nöron sistemi, Evrişimli sinir ağı, Uzun kısa vadeli hafıza ağı. Abstract Recent studies in experimental psychology revealed that a developmental correspondence exists between prediction of others' action goals and motor ability to produce the same actions. Babies interact with their environment within the first year after birth and as a result of these interactions they acquire some skills and abilities. At the same time, babies interact with other people around them and gain insight into the action goals of others. This study proposes a computational model in order to examine the developmental progression of predicting the outcome of the grasping and pushing actions on a tabletop environment. In this context, some reaching trajectories were formed towards certain objects and by combining these trajectories with the images taken from a dataset, the targeted objects, with the intention of grasping or pushing, were tried to be determined. The developmental progression for grasping and pushing actions was analyzed in four stages. The results show that the computational model can establish a direct relationship between the action recognition and the ability to predict the outcome of the actions. And the prediction ability of the grasping action was developed earlier.

993-1014

Authors: M. Hanefi CALP1 , M. Ali AKCAYOL2

Öz Yazılım sektörü, giderek hayatın her alanında yer almakta ve büyük çapta yazılım projeleri geliştirilmektedir. Bu durum, geliştirilen projelerde çok önemli hatalara ve olumsuz sonuçlara sebep olmaktadır. Dolayısıyla, bu durumu önlemek veya minimuma indirmek için özellikle yazılım risk yönetim faaliyetlerinin başarılı bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Bu çalışmada, yazılım projelerinde yapay zekâya dayalı ve web tabanlı yeni bir risk yönetim süreci tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Çalışmanın amacı, risk faktörlerine göre proje çıktılarında meydana gelebilecek sapmaları yapay sinir ağları (YSA) kullanılarak tahmin etmek, yazılım yaşam döngüsünün ilk evrelerinde karşılaşılabilecek zararları minimize etmek ve böylece kullanıcılar için önleyici bir yaklaşım desteği sunmaktır. Çalışmanın YSA modelini oluşturmak için yazılım mühendisliği alanındaki akademisyenler, uzman ve proje yöneticileriyle öngörüşmeler yapılarak bir kontrol listesi formu oluşturulmuştur. Bu form kullanılarak Teknokent’lerde bulunan yazılım firmalarındaki 774 farklı firmadan gerçek proje verisi toplanmıştır. Oluşturulan YSA modeli, kırkbeş giriş, tek gizli katman (on beş nörona sahip) ve beş çıkışlı (45-15-5) olup; eğitim R oranı 0.9978; test R oranı 0.9935 ve hata oranı ise 0.001’dir. Model, .dll kütüphanesi oluşturularak geliştirilen uygulamaya entegre edilmiştir. Geliştirilen uygulama, farklı alanlardan gerçek proje verileri elde edilerek uzman ve akademisyen (10 kişi) görüşleri alındıktan sonra 4 farklı senaryo üzerinden test edilerek sonuçlar elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, uygulamanın performansının yüksek olduğunu ve söz konusu uygulamalarda YSA kullanımının proje başarısına olumlu katkılar sağladığını açıkça ortaya koymuştur. Ayrıca, yapılan çalışma ile yazılım endüstrisi için yapay zeka tabanlı bir risk yönetim süreci sunan uygulamalara ihtiyaç olduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Yazılım projesi, Risk faktörleri, Yapay sinir ağları, Risk yönetimi. Abstract The software industry is increasingly involved in every aspect of life and software projects are being developed to a large extent. This situation causes very important faults and negative results in the developed projects. Therefore, in order to prevent or minimize this situation, software risk management activities must be successfully implemented. In this study, a new web-based risk management process based on artificial intelligence in software projects was designed and developed. The purpose of the study is to estimate the deviations that might occur in the project outputs according to the risk factors using artificial neural networks (ANN), to minimize the harm that may be encountered in the first stages of the software life cycle and thus to provide a preventive approach for users. In order to create the ANN model of the study, a checklist form was created by preliminary discussions with academicians, experts and project managers in the software engineering field. By using this form, the actual project data were collected from 774 different companies in the software companies located in Teknokent. The generated ANN model has forty-five entrances, a single hidden layer (with fifteen neurons) and five outlets (with 45-15-5); the education R rate is 0.9978; the test R ratio is 0.9935 and the error rate is 0.001. The model is integrated into the application developed by creating the .dll library. The developed application, real project data from different areas were obtained and after obtaining the opinions of experts and academicians (10 people), 4 different scenarios were tested and results were obtained. The results clearly demonstrate that the performance of the application is high and that the use of ANN in such applications provides positive contributions to the project's success. In addition, it has been found that there is a need for applications that provide an artificial intelligence-based risk management process for the software industry.