Energija, ekonomija, ekologija

1-10

Authors: Nikola Rajaković

Prema gotovo svim procenama potrebna su značajna ulaganja u nove obnovljive izvore energije u Srbiji. Srbija ima ekonomski isplative potencijale obnovljivih izvora energije (OIE) (solarna energija, energija vetra, hidroenergija, energija biomase, geotermalna energije,…), tako da bi struktura proizvodnog miksa u elektroenergetskom sistemu trebalo sve više da se zasniva upravo na obnovljivim izvorima. U ovom radu urađen je pokušaj da se odgovori na sledeća pitanja: da li su Srbiji potrebni novi proizvodni kapaciteti, da li su Srbiji potrebni novi proizvodni kapaciteti iz OIE i na kraju, koji bi od OIE trenutno bio najpogodniji? U radu se vrši procena da li je ovo upravo pravi trenutak za ubrzanje procesa energetske tranzicije u Srbiji kao i procena prilike da se bržim prelazom na OIE obezbedi održiviji rast i razvoj. Polazi se od činjenice da je povećanje proizvodnje električne energije iz OIE, zajedno sa merama za povećanje energetske efikasnosti i dekarbonizaciju proizvodnje i potrošnje energije, okosnica energetske tranzicije i istovremeno suština obaveza koje je Srbija preuzela pristupanjem Energetskoj zajednici i prihvatanjem međunarodnih klimatskih sporazuma. U radu se pretpostavlja da se ciljanim povećanjem efikasnosti energetskog sektora i povećanom upotrebom OIE, ciljevi evropske politike mogu postići u Srbiji i da se energetika može pozicionirati kao motor stabilnosti i održivog ekonomskog razvoja. Sekundarni efekti dovešće do povećanja održivog zapošljavanja, smanjenja javnog duga i povećanja konkurentnosti sektora. Zbog toga na energetsku tranziciju treba gledati kao na razvojnu priliku. Izgradnja velikih elektrana na OIE, a posebno velikih solarnih elektrana u Srbiji i pridruživanje EU Green Deal-u, je svakako signal da je Srbija na dobrom putu da razvije savremeni, ekološki „čist“, konkurentan i regionalno integrisan energetski sistem. To će pokrenuti neophodna ulaganja u modernizaciju energetskog sektora i omogućiti privlačenje stranih direktnih investicija. Ostvarivanje ove vizije zahteva odlučnu političku akciju na nacionalnom i regionalnom nivou. Solarni projekti imaju najniže nivelisane troškove proizvedenog kWh električne energije, najbrži su za realizaciju i imaju najmanji ekološki i socijalni uticaj. Takođe, veliki instalisani kapacitet može se postići nizom velikih i srednjih projekata koji bi bili teritorijalno raspoređeni u cilju smanjenja jednovremenosti proizvodnje.

17-25

Authors: Željko V. Despotović, Ilija R. Stevanović

U radu je prikazana realizacija hibridnog besprekidnog sistema napajanja koji se koristi u sistemima navodnjavanja „kap po kap“ i „Agrokapilaris“, povrtarskih kultura na oglednoj parceli Srednje Tehničke Poljoprivredno-Hemijske škole iz Obrenovca, na lokaciji mesta Grabovac. Hibridni sistem napajanja je dominantno baziran na korišćenju obnovljivih izvora energije (vetar i sunce) uz upotrebu baterijske banke. Dodatno je realizovan elektronski kontrolisan brzi elektronski statički prekidač, kojim se obezbeđuje neprekidnost napajanja sistema za navodnjavanje. Tendencija je da sistem navodnjavanja prvenstveno radi u tzv. „režimu korišćenja zelene energije“, a samo u slučajevima nedostatka vetra i sunca, ili u slučaju ispražnjenosti baterijske banke, sistem se automatski i u veoma kratkom intervalu vremena, prebacuje na elektrodistributivnu mrežu 230 V, 50 Hz. U okviru realizovanog sistema su ugrađeni vetro-turbina snage od 500 W, sistem od četiri solarna panela ukupne snage 1100 W, baterijska banka 24 Vdc / 240 Ah i pripadajući uređaji energetske elektronike (MPPT punjači baterija i invertor izlazne snage 1600 W).

31-34

Authors: Miloš Kuzman

Jedan od načina borbe protiv klimatskih promena je i trgovina prava na emisije ugljen dioksida, koji u praksi u značajnoj meri emituju energetske kompanije. Na globalnom nivou se ova trgovina odvija putem različitih globalnih, regionalnih i lokalnih mehanizama. U neke od navedenih mehanizama se Republika Srbija već uključila dok u druge tek treba da se uključi kao što je na primer sistem trgovine emisijama EU (EU ETS). Preduslov za uključivanje u navedene mehanizme je postojanje odgovarajućeg regulatornog okvira putem koga bi trgovina prava na emisije ugljen dioksida mogla nesmetano da se vrši u Republici Srbiji. Kako u Republici Srbiji ovakav regulatorni okvir još uvek nije uspostavljen, ovaj rad teži da prikaže referentne mehanizme u svetu sa posebnim osvrtom na EU, kao i da prikaže potencijalne izazove sa kojima se učesnici na energetskom tržištu potencijalno mogu suočiti ukoliko bi želeli da u okviru postojećeg zakonodavnog okvira trguju pravom na emisije ugljen dioksida u Republici Srbiji.

39-47

Authors: Petar Đukić, Slaviša Đukanović

Covid-19 pandemija uslovila je duboku recesiju u svetskoj privredi, pad dohotka i zaposlenosti, kao i mnoštvo prinudnih međusektorskih promena. Više od ostalih pogodila je sektor ličnih usluga (posebno turizam, ugostiteljstvo, saobraćaj) ali i veliki deo industrije. Energetski sektor oštećen je u većoj ili manjoj meri, u zavisnosti od grane i tehnologije, odnosno pada tražnje energenata. Svi su izgledi da će globalni oporavak, bez obzira da li će se desiti u 2021. ili nekoj od sledećih godina, izazvati visok rast tražnje za energijom. Svet će verovatno ponovo biti suočan sa izazovima održivog ili neodrživog (rizičnog) ekonomskog rasta. Postojeći dominantni model rasta zasniva se još uvek na intenzivnoj eksploataciji materijalnih resursa, rastućim negativnim eksternalijama – posebno posledicama zagađenja životne sredine i opasnim klimatskim promenama. Najveći “doprinos” klimatskim promenama i emisiji gasova staklene bašte (GSB) i dalje ostvaruje energetika. Ako bi dalji energetski razvoj podrazumevao kontinuitet u odnosu na prethodnu praksu, to bi značilo dodatno povećanje energetskog intenziteta. Alternativni model fundamentalnog restrukturiranja dosta je teže izvesti, ali bi on globalno bio daleko efikasniji u razvojnom (ekonomskom, ekološkom i socijalnom smislu). Srbija će, možda lakše sanirati kratkoročne posledice Covid krize koje se tiču recesije, jer beleži nešto niži pad ekonomske aktivnosti u odnosu na okruženje. Međutim, zvanična orijentacija na visoke stope rasta odmah nakon Covid-krize, zasnovane na prethodnoj privrednoj strukturi i strukturi energetike, mogla bi da bude veoma opasno, rizično i neprihvatljivo zavaravanje. Prilično neefikasan javni sektor, skupa i nedelotvorna javna administracija, u kombinaciji sa izrazito prljavom i neefikasnom energetikom, mogli bi da udalje Srbiju od procesa modernizacije i reformi, sa daljim pogoršanjem javnog zdravlja i ekološke bezbednosti. Sa druge strane, reforma energetike i duboke strukturne promene zasnovane na konceptu zelene i cirkularne ekonomije, dale bi priliku za kvalitetniji rast i (održivi) razvoj nakon Covid-krize. Sadašnja prekretnica ka normalizaciji ekonomskih tokova na bazi vakcinacije-imunizacije, kako u svetu, tako i u Srbiji, mogla bi da se iskoristi za dizajniranje neophodnih sistemskih strategija i strukturnih mera održive energetike za post Covid-ekonomski razvoj.

57-63

Authors: Marija Lazarevikj, Valentino Stojkovski, Viktor Iliev

In technical practice, it is often necessary to measure or control the fluid flow rate in pipelines and channels. The velocity-area method requires a number of meters located at specified points in a suitable cross-section of closed conduits. Simultaneous measurements of local mean velocity with the meters are integrated over the gauging section to provide the discharge. In this paper, three approaches of this method are applied on a rectangular closed conduit to determine the air flow rate with integration techniques used to compute the discharge assume velocity distributions that closely approximate known laws, especially in the neighbourhood of solid boundaries. For this purpose, meters for velocity were 7 Pitot tubes placed vertically in predefined measurement points covering the conduit height and moved horizontally along the conduit width. The position of the Pitot tubes along the conduit width was monitored and controlled by a linear displacement transducer. Pressure is measured using digital sensors. The first technique for determination of air flow rate is on basis of fixed (stopping) measuring points across the conduit width as averaged values of local velocity, the second one is semi continual measurement of velocity profile by applying interpolation between the average local velocity on fixed (stopping) points and measured velocity in the movement between two positions, and the third is by continuously moving the Pitot tubes without stopping. The results of the three techniques are calculated and presented using different types of software. Considering the last technique, a comparison of results is made applying different movement speeds of the Pitot tubes in order to examine their influence on the velocity profile.

73-78

Authors: Đorđe Dukanac

Posebno razvijenim algoritmom korišćenim u programu MATLAB u pojednostavljenom modelu velikog energetskog transformatora utvrdiće se mesta parcijalnih pražnjenja pomoću četiri davača simulacijom deset stvarnih oblika signala iz izvora parcijalnih pražnjenja. Izvršiće se naknadna interpolacija snimljenih signala, radi dobijanja što je moguće bližih oblika stvarnim oblicima signala. Stvarni oblici signali dobijeni su ogledom pomoću jednog davača u stvarnom velikom energetskom transformatoru. Deset signala stvarnog oblika su međusobno različitih visina početnih nekoliko vrhova i različitih oblika, ali ipak imaju sličnu najveću amplitudu, spektar učestanosti i preovlađujuću učestanost najistaknutijih parcijalnih pražnjenja. Bilo je važno određivanje gde počinje stvarni signal, za šta je napravljen jedinstveni računski postupak, a kasnije da se tačno odrede razlike između nailazaka prvih (referentnih) vrhova stvarnih signala kod pojedinih davača. Uzeta je u obzir najpovoljnija vrednost praga pri određivanju razlika u vremenima pristizanja signala metodom prvog prihvatljivog vrha. Analiziraće se odstupanja u izračunatim položajima izvora parcijalnih pražnjenja dobijena za 120 slučajno odabranih tačaka u zapremini modela transformatorskog suda.