Journal of ETA Maritime Science

11-22

Authors: Yasemin Nemlioğlu Koca

Astronomide çeşitli problemlerin grafik olarak gösterilmesi, yıldızların yükseklik açılarının ölçülmesi, enlemlerin belirlenmesi, zamanın ölçülmesi, burçlarla ilgili bilgilerin elde edilmesi gibi alanlarda kullanılan usturlab, 18. yy.a kadar denizcilerin açık denizde yer bulmada yararlandıkları bir araçtı. Bir tür kadran askı sistemi ile gözlemde dik olarak kullanılan, taşınabilir bir araç olan usturlab ile ana konumlarda bulunan yıldızların ve güneşin ufuk üzerindeki yükseklik ve azimutları doğrudan ölçülerek konum belirlenirdi. Astronomi tarihinde en yaygın ve en tanınmış araç olan “Astrolabe” olarak adlandırılan usturlab, M.Ö. 4-2. yy.da Yunanlarca bilinmekteydi. Antikçağ’da belirli bir gelişim gösterse de, asıl çeşitliliğinin ve kullanımının 8-9. yy.da Arap-İslam kültüründe arttığı bilinmektedir.(1) Haçlı Seferleri sırasında ve Endülüs döneminde Müslümanlar’dan öğrenilen usturlab, özellikle İspanyol ve Portekizli denizciler tarafından enlemleri kutup yüksekliğine göre bulmadaki pratikliği sayesinde açık deniz seyrinde kullanıldı. İslamiyet’in ortaya çıkışı ve geniş bir coğrafyaya yayılmasıyla birlikte namaz, oruç gibi ibadetlerin zamanının ve kıble yönünün belirlenmesinde usturlablar kullanıldı. Osmanlılar’da ise İslam kültürünün devamı niteliğinde gelişen astronomi, 15. yy.ın sonlarına doğru kurumsallaşarak “Müneccimbaşılık” kurumu altında faaliyetini sürdürdü. Bu kurum bünyesinde yer alan muvakkithane ve rasathanelerde usturlab yapımı ve kullanımının devam ettiği görülmektedir.(2) Ayrıca usturlablar Türk denizcileri tarafından 15-16. yy.larda denizde kolaylık sağladığı için yoğun olarak kullanıldı. Bu dönemden elimize ulaşan İstanbul’da çeşitli kurumlarda korunan usturlablar bulunmaktadır. Bu çalışmada usturlabın çalışma prensipleri ve kullanımı açıklanarak, denizcilik alanında kullanımına yönelik tarihsel kaynaklardan örnekler verilmektedir. Usturlabın günümüze ulaşan en iyi örneklerinden sayılabilecek İstanbul Topkapı Sarayı, Kandilli Rasathanesi ve Deniz Müzesi’nde yer alan usturlabların künye bilgileri ve teknik özellikleri sunulmaktadır. Bu araçlarla ilgili daha önce yapılmış ayrıntılı araştırma bulunmamaktadır. Çalışmaya kaynak sağlayan usturlablarla ilgili araştırma, ilgili kurumlardan alınan izinler doğrultusunda 2013 yılında İstanbul müzelerinde gerçekleştirilmiştir. Araçlarla ilgili künye bilgileri bulundukları kurumlardan ve araştırmacının kendi incelemeleri sonucunda çıkarılmıştır.

37-46

Authors: Hakkı Kişi, Remzi Fışkın, Emre Uçan, Cenk Şakar, Erkan Çakır, Ali Yasin Kaya, Tolga Ahmet Gülcan

AMAÇ: Bu çalışmada, gemilerin limanlara yanaşmadan önce ve yanaştıktan sonra liman tarafından uygulanan operasyonel faaliyetler incelenerek limanların operasyonel planlama süreçlerinin analiz edilmesi amaçlanmıştır. YÖNTEMLER: Bu çalışma kapsamında evreni temsil etmesi amacıyla kolayda örnekleme metodu ile Türkiye’de 4 farklı bölgede (Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz) faaliyet gösteren 6 liman işletmesi seçilmiştir. Mülakat tekniği kullanılarak elde edilen veriler nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi ile incelenmiştir. BULGULAR: Toplantıların ağırlıklı olarak; liman operasyon müdürleri, şefler ve formenlerin katılımıyla, genellikle her sabah 10: 00’ da ve tüm liman veya rıhtım bazında gerçekleştirildiği bulgusuna ulaşılmıştır. SONUÇ: Araştırmanın bulgularına dayanarak elde edilen sonuçlara göre liman işletmelerinin operasyonel planlama süreçlerinin; katılımcılar, toplantı sıklığı, öncelikler, kapsam ve göz önünde tutulan hususlar açısından farklılık gösterdiği ortaya çıkmıştır.