Energija, ekonomija, ekologija

7-10

Authors: Žarko Koprivica, Dragan Mihić

Cilindrični linearni motori sa stalnim magnetima su zbog svojih istaknutih osobina sve više zastupljeni u oblastima gde se tradicionalno koriste hidraulični i pneumatski aktuatori. U ovom radu je predložen metod koji se bazira na programiranoj promeni faznog stava struje u cilju ostvarenja veće specifične sile. Predloženi metod uzima u obzir uticaj zasićenja na elektromagnetsku interakciju i oblik struja. Simulacioni rezultati su dobijeni korišćenjem metode konačnih elemenata. Ovakav način određivanja faznog stava se može primeniti na sve mašine sa stalnim magnetima kod kojih je izraženo zasićenje magnetskog kola.

16-21

Authors: Karolina Kasaš-Lažetić, Gorana Mijatović, Dejana Herceg, Miroslav Prša

U radu je prikazan metod merenja temperature na površi tri bakarna provodnika poprečnih preseka, 4 mm2, 6 mm2 i 10 mm2. Pošto su prethodno određene karakteristike temperaturne sonde, izvršene su serije merenja na konkretnim žičanim pro-vodnicima. Prve dve serije merenja su vršene pomoću generatora vremenski konstantne struje, pri čemu su posmatrana dva slučaja: kada je, tokom merenja, napon na krajevima provodnika održavan konstantnim i kada je, tokom merenja, jačina struje u provodniku održavana konstantnom. Nakon toga su izvršena merenja temperature na površi provodnika za slučaj napajanja provodnika vremenski promenljivom, prostoperiodičnom strujom, opet za dva posebna slučaja: kada je, tokom merenja, efektivna vrednost napona na krajevima provodnika održavana konstantnom i kada je, tokom merenja, efektivna vrednost jačine struje u provodniku održavana konstantnom. Zbog prisustva površinskog efekta, Džulovi gubici su bili veći u slučaju napajanja provodnika vremenski promenljivom strujom, što znači da je porast temperature bio brži i da je, pri istim naponima, odnosno, jačinama struja postizana viša temperatura. Džulovi gubici su bili veći i kada je, tokom merenja, jači-na struje u provodniku održavana konstantnom, kako u slučaju vremenski konstantnog, tako i pri vremenski promenljivom napajanju provodnika. Merenja temperature su vršena u toku 30 minuta, na svake 2 sekunde. Rezultati merenja, su prikazani grafički, vremenskim dijagramima temperature, a grafički je prikazano i poređenje metoda i rezultata svih ispitivanih provodnika.

29-31

Authors: Vladana N. Rajaković-Ognjanović, Tina Dašić

Pri planiranju akumulacionih hidroelektrana, važan segment je i adekvatan monitoring kvaliteta vode. Uz odgovarajući monitoring program omogućava se višenamensko korišćenje veštačkih jezera. Eutrofikacija vode u jezeru je fenomen koji je prisutan kod svih jezera. Posledica eutrofikacije jeste ugroženost akvatičnog ekosistema. Eutrofikacija je fenomen koji nastaje kao odgovor akvatičnog ekosistema na povećanu koncentraciju nutrijenata, fosfora (P) i azota (N), usled prirodnih i antropogenih aktivnosti. Pored osnovnih, klasičnih pokazatelja kvaliteta vode koji su u korelaciji sa eutrofikacijom najnovija istraživanja pokazuju da su jezera sve više izložena eutrofikaciji usled klimatskih promena i opšte prisutnog zagađenja životne sredine. U ovom radu prikazani su rezultati analize kvaliteta vode reke Komarnice, u Crnoj Gori na kojoj se planira izgradnja akumulacione pribranske HE Komarnica. Ključni zaključci istraživanja su: uvesti monitoring (permanentnu kontrolu) kvaliteta vode u jezerima kako bi se što uspešnije kontrolisala i sprečila eutrofikacija. Izuzetno je važno razumeti da ne postoji jedinstvena jednačina ili formula koja bi mogla da važi za monitoring svih jezera. Svako jezero ima svoje jedinstvene karakteristike. Zavisnost hlorofila, koncentracije fosfora i zapremine jezera menja se u zavisnosti od meseca, sezone i godine. Predlog za monitoring kvaliteta vode na jezeru koje će biti izgrađeno na Komarnici, koje predstavlja deo sistema buduće hidroelektrane je mesečno praćenje koncentracije hlorofila, nutrijenata i zapremine jezera. Sezonsko praćenje zavisi od padavina, hidroloških i limnoloških karakteristika i trendova sušnih i kišnih epizoda. Analize i dosadašnja istraživanja su pokazala da uvođenje obaveznih parametara za praćenje kvaliteta vode ne poskupljuje proizvodnju električne energije i očuvanje energije, a značajno poboljšava i unapređuje kvalitet životne sredine.

37-41

Authors: Darko Babunski, Emil Zaev, Atanasko Tuneski, Laze Trajkovski, Radmila Koleva

Friction is a repeatable and undesirable problem in hydraulic systems where always has to be a tendency for its removal. In this paper, the friction model is presented through which the most accurate results are achieved and the way of friction compensation, approached trough technique presented with the mathematical model of a hydraulic cylinder of a hydro turbine wicket gate controlled by a servomechanism. Mathematical modelling of a servo mechanism and hydraulic actuator, and also the simulation of hydraulic cylinder as a part of a hydro turbine wicket gate hydraulic system where the stick-slip phenomenon is present between the system components that are in contact is presented. Applied results in this paper and the theory behind them precisely demonstrate under what circumstances the stick-slip phenomenon appears in such a system. The stick-slip effect is simulated using Simulink and Hopsan software and the analysis of the results are given in this paper. Removal of the stick-slip effect is presented with the design of a cascade control implemented to control the behaviour of the system and remove the appearance of a jerking motion.

50-55

Authors: Đorđe Dukanac

Vreme provere registara pametnih brojila klase tačnosti 0,2 ???? za indirektno merenje aktivne električne energije preko mernih transformatora, prilikom prve, vanredne ili periodične kontrole i overe, značajno je povećano prema poslednjem Pravilniku o brojilima aktivne električne energije klase tačnosti 0,2 ???? od 23.12.2016. godine. Posebno je to izraženo kada je brojilo podešeno da pokazuje izmerenu vrednost električne energije u ????????ℎ na sekundarnim stranama mernih transformatora kod često primenjivanog brojila aktivne električne energije klase tačnosti 0,2 ????, naznačenog faznog napona 110/√3 ???? i za naznačenu struju 1 A. Na taj način dosta je povećano i ukupno vreme kao i troškovi ispitivanja takvih brojila. Pored toga, kod na ovaj način podešenih brojila električne energije sa rezolucijom na tri decimalna mesta i jedinicom u kWh, postojaće dodatna greška pri očitavanju merene vrednosti aktivne električne energije i posebno pri izračunavanju energije gubitaka aktivne električne energije. Biće razmotren prihvatljiviji pristup podešavanja ovakvih brojila.

61-64

Authors: Srbislav Sarić, Biljana Sarić

Na distributivnom području Novog Sada, u vlasništvu ODS EPS Distribucija nalazi se 35 transformatorskih stanica 35/10kV koje su u proseku stare preko 50 godina. S obzirom na tendenciju da se na ovom distributivnom području postepeno ukidaju naponski nivoi 35kV i 10kV i prelazi na naponski nivo 20kV, neke od ovih transformatorskih stanica su planirane za rekonstrukciju u razvodna postrojenja 20kV. Rekonstrukcija ovih transformatorskih stanica zahteva velika finansijska sredstva jer je njihov građevinski deo u veoma lošem stanju, elektroenergetska oprema je nepouzdana i teško se održava, a pogonska spremnost sve važniji faktor u prikazu uspešnog poslovanja preduzeća. Prilikom rekonstrukcije ovih transformatorskih stanica mora se voditi računa o mogućnosti rezervnog pravca napajanja za kupce električne energije, brzini intervencija i nesmetanom izvođenju preventivnog održavanja. Sa pojavom reklozera otvorilo se novo poglavlje u svetu elektroenergetike. Naime, sada se gore navedeni problemi i zahtevi mogu rešiti na jednostavniji i jeftiniji način uz korišćenje reklozera. U radu će biti prikazan predlog rekonstrukcije transformatorske stanice 35/10kV „Kuzmin“ na području Ogranka Elektrodistribucija Sremska Mitrovica koja je u eksploataciji preko 60 godina, u spoljašnje razvodno postrojenje 20kV koje se formira uz pomoć reklozera ugrađenih na čelično rešetkastim stubovima. Predloženo rešenje može poslužiti za rešavanje istih ili sličnih problema, pre svega, na distributivnom području Novi Sad.