Cihannüma: Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi

27-64

Authors: Ersel Çağlıtütüncügil

Bu makalede bir zamanlar Bakü İçerişehir’de yer alan ancak bugün ayakta olmayan Cuma Camii’nin tanıtımı amaçlanmaktadır. Günümüze sadece minaresi ulaşabilen Bakü’nün en büyük ve tek cuma camisi olan bu yapıyı, arşiv ve yayınlardaki eski plan ve fotoğraflarından tanımaktayız. Özellikle plan gelişimi açısından İran ve Anadolu’da, Selçuklular döneminde inşa edilen mihrap önü kubbeli camilerle yakın benzerlikler göstermesi dikkat çekicidir. Ancak bugüne kadar Rus ve Azerbaycanlı araştırmacılar tarafından yapılan yayınlarda yapının İran ve Anadolu’daki Türk-İslam cami mimarisi ile ilişkisi ve Azerbaycan kaynaklı gelişmelere nasıl bir katkı sağladığı konusuna yeteri kadar değinilmemiştir. Ayrıca Rus ve Azerbaycanlı bilim adamlarının gayret ve öz verili çalışmaları sonucunda, yapılan tanıtım ve taramalarla sağlanan bilgi ve görsellere, bazı yeni öneriler ve yorumlar katarak yapının farklı bir görüş açısından incelenmesi da amaçlanmaktadır. Böylece Türk-İslam cami mimarisinin bu alandaki görsel ve estetik beğenilerini değerlendirerek örnek sayısını arttırmak, Türkiye’de çok az bilinen bu örneği bilim insanlarının dikkatine sunmak istedik.

79-112

Authors: Vehbi Günay & Saad F. Oumar

Kadim Türk Yurdunun nadide parçalarından olan Kerkük’teki Osmanlı mirasının önemli unsurlarından birisi de Kerkük kalesi içindeki Danyal Peygamber Câmii’nin bitişiğindeki alanda bulunan küçük mezarlık veya şehitliktir. Burada Kerkük’te yaşamını yitirmiş Osmanlı devlet görevlileri ve Kerkük’ün ileri gelenlerine ait mezarlar mevcuttur. Mezarlıkta toplam 27 adet mezar yeri olmakla birlikte taşı olmayan mezarların yanı sıra kırık veya okunamaz durumda mezar kitâbeleri de vardır. Osmanlı devlet görevlisi olarak ferik/paşa, mirliva, miralay, binbaşı ve yüzbaşı rütbelerindeki subaylarla İttihat ve Terakki Partisi’nin önde gelen isimlerinden Ömer Naci Bey’in mezarı da bulunmaktadır. Mevcut Osmanlı mezartaşları 1887-1916 yılları arasına tarihlenmektedir.

139-162

Authors: Abdullah Temizkan & Elchin Shakirov

Bu çalışmanın amacı, Kafkasya bölgesindeki etnik ve siyasî problemlerin önemli bir kısmının tarihî temellerinin Jozef Stalin tarafından atıldığının altını çizmek ve günümüz Rusya’sının kendisine miras kalan bu problemleri, bölgedeki askerî, siyasî ve kültürel varlığını meşrulaştırmak için kullandığını ortaya koymaktır. Bu çalışmada, Rusya'nın Çarlık ve Sovyet döneminden bugüne kadar Kafkasya'da devam eden politikaları tartışılacaktır. Böylece Rusya’nın, Kafkasya politikalarının konjonktürel olmayıp tarihsel derinliğe sahip olduğunu ortaya koymaya çalışacağız. II. Dünya Savaşından sonra Kafkasya’nın etnik ve doğal sınırlarıyla oynayan Jozef Stalin, bölgeyi bir sorunlar yumağına çevirmiştir. Stalin üretmiş olduğu bu sunî sorunların çözümü için anahtar rolünü SSCB’ye (Bugün için Rusya Federasyonu’na) vermiştir. Bu senaryoya göre, bölgedeki otonom ve özerk cumhuriyetlerin aralarındaki sorunu Sovyetler Birliği olmaksızın çözemeyecekleri vehmedilmiştir. Sovyetler Birliği’nin dağılabileceğini düşünemeyen Sovyet elitleri, günümüzün Rusya’sı için dış müdahaleye açık bir sorunlar yumağı bırakmakla birlikte Rus dış politikası açısından, askerî gücünü muhafaza ettiği sürece kullanışlı bir araç da tevarüs etmiş oluyorlardı.

179-208

Authors: Rudi Matthee (Çev. İlker Külbilge)

Bu makale, imparatorluk teriminin kullanımı ve Safevîlere uygulanabilirliği hakkında fikir teatisinde bulundu. Eğer bir imparatorluk kudretli, hiyerarşik olarak organize olmuş, ideolojik olarak kararlı ve birkaç medeniyet ve ekosistemi kapsayan askeri açıdan güçlü bir devlet olarak tanımlanırsa; Safevî İranı imparatorluk iddiaları açısından, komşusu olan Osmanlı ve Babürlü devletlerinden daha zayıf bir kimliğe sahipmiş gibi görünebilir. Safevî hanedanlığı tarafından kontrol edilen topraklar Osmanlı mülkü kadar geniş değildi, ayrıca bütün o ihtişamına ve merkeziyetine rağmen İsfahan da asla, ülkenin tek ve sürekli başkenti olarak İstanbul ile rekabet edemedi. İran, Babürlü Devleti kadar ne üretkendi ne de iklim, topografya ve etnisite bakımından onun sahip olduğu çeşitliliğe sahipti. Fakat bu farklılıklar muhtemelen niteliksel olmaktan ziyade nicelikseldi, fıtri vasıflardan ziyade bir derece ve boyut meselesiydi.

233-242

Authors: Anıl Yılmaz

Nejat Diyarbekirli vefeyat

23-43

Authors: Stefania Costache

The life and political career of Manuk Mirzayan (d. 1817), the Armenian money-lender and acolyte of Mustapha Pasha Bairaktar, the ayan of Ruscuk, presents a good case of study of a Ottoman-Russian middleman of the early 19th century Balkans. As a product of the complicated internal and international problems of the Ottoman Balkans, he aptly managed to survive amongst the conflict between two empires and even benefited from the international conflicts as a middleman. By tracing his activities from Ruscuk to Bessarabia, this paper argues that Manuk’s decisions can be considered as strategies to improve his status and secure his life in an environment about which he could only speculate but which clearly favored agents who could cater to the competing interests of different empires and political factions.

71-94

Authors: Can Nacar

Mersin was a small village in the mid-19th century. However, within about fifty years, it became an important Eastern Mediterranean port city. By the early 20th century, its population had reached 15,000, volume of trade had multiplied, and transportation infrastructure had been improved. As an outcome these developments, wealth began to pour in Mersin. However, at the same time, the city began to witness disputes over the distribution of wealth. This study examines one such dispute that erupted in the summer of 1905 and involved the owners of boat companies, their workers, and artisans who were ferrying cargoes between the piers and ships anchored offshore. It sheds some important light on how claims for a greater share of the pie fostered conflicts, and alliances between people from different social classes in Mersin.

109-122

Authors: Filiz Tütüncü Çağlar

The history of Ottoman archaeology is yet to be written. The existing scholarship is lacking an exhaustive account on the subject and is in need of a critical outlook to the current discourse. There is ample literature taken into account by Turkish historians on the history of the Ottoman Imperial Museum (Müze-i Hümayun) with a particular focus on the period following Osman Hamdi Bey’s appointment as director of the museum in 1881. Turkish archaeologists, on the other hand, have remained remote to the early history of archaeology prior to the Republican era due to practical and ideological reasons. As a result, the field has been dominated by historians, whose approaches and areas of interest greatly differ from those of archaeologists. The concentration of historiographical interest on Osman Hamdi Bey and his role in the protection of antiquities lying in the Ottoman territory has overshadowed the merits and contributions of other pioneering figures in the field, most of whom with more in-depth knowledge and substantial technical expertise on archaeology. This paper aims to draw attention to the major issues prevalent in the Turkish historiography of Ottoman archaeology and calls for expanding the sources and areas of study in the field. Writing the disciplinary history of archaeology in Turkey is not an easy task; it requires language skills – the majority of the archival sources are in Ottoman Turkish, familiarity with historical methodology as well as a good understanding of archaeological method and theory. Thus, it is essential to engage archaeologists in the field and integrate different strands of evidence obtained from both literary and archaeological sources in order to produce an accurate narrative of the history of Ottoman archaeology.

173-182

Authors: Gürol Pehlivan

---