KÜLTÜR ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

19-31

Authors: Süleyman Anıl Tombak

Mir Nihâd Bey, kendisine ait bir divançesi olan nüktedan bir şahsiyettir. Mir Nihâd, Kanlıcalı Nihâd Bey olarak da bilinir. Onun hakkındaki ayrıntılı bilgileri Mahmud Kemal İnal’ın Son Asır Türk Şairleri (2000), Abdülhakim Koçin’in Nihâd Bey ve Divançesi (2018) ve Mehmet Altunmeral’in Nihâd Bey Divanı (2019) adlı eserlerinde bulmak mümkündür. Bu çalışmada yukarıda zikredilen eserlerde bulunmayan Nihâd Bey’e ait bilgiler kaynaklarıyla birlikte dikkatlere sunulmuştur. Nihâd Bey nüktedan kişiliğinin yanı sıra aynı zamanda zamanın teknolojisini de yakından takip eden birisidir. Yapılan araştırmalar esnasında İstanbul’da fotoğrafını çektiren ilk Müslüman Türk kişinin Nihâd Bey olduğu bilgisine de ulaşılmıştır. Ancak Taha Toros’un arşivinde otuz binden fazla belge olduğundan hangi zarfa konulduğu bilinmemektedir. Biyografik kaynakların ve çeşitli eserlerin, edebiyat tarihi açısından önemi ortadadır. Nihâd Bey’in kaynaklarda zikredilmeyen latifelerinin tespitinin yapıldığı bu çalışmayla söz konusu kaynakların, şahsiyetin tekmil bir biyografisini oluşturmak açısından yardımcı olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmada konu edilen şahıs hakkında arşiv taraması yöntemi ile veri elde edilmiştir.

54-85

Authors: Ferudun Hakan Özkan

Bid’at, hurâfe ya da bâtıl inanç kavramlarıyla karşılanan; çoğunlukla inanç alanına mahsus konularda inancın aslında olmayan, itikadî esaslara aykırılık teşkil eden ve dinin yozlaşıp toplumun dinin aslından uzaklaşmasına sebep olan uydurma inançlar, geniş ve bilgisiz halk yığınları arasında rahatça yayılma özelliğine sahiptir. Günümüzde de sıkça görülen bu uydurma haber ve inançlara Osmanlı aydını tepkisiz kalmamış, mensup olunan dinin aslına bağlı kalınması için çaba gösteren bilgili ve gayretli din ve ilim adamları bu bâtıl inanışları izâle edebilmek için çeşitli eserler kaleme almışlardır. Halk tarafından kolayca ezberlenip toplumda dilden dile yayılabilmesi için manzum olarak kaleme alınan bu eserlerde müellifin önemli gördüğü ve tehlike arz ettiğini düşündüğü bâtıl inanışlar tek tek ele alınıp yanlışlığı ispatlanarak okuyucu doğru bilgiyle donatılmaya çalışılmıştır. Makaleye konu olan metin de eserin sonunda müellif tarafından verilen bilgilerden anlaşıldığı kadarıyla 17-18. yüzyılda yaşamış Süleyman adlı bir din adamı olması kuvvetle muhtemel bir aydının batıl inanışlar karşısındaki feveranını içermektedir. Altmış başlık altında, dinin akâid denilen inanç esaslarına ve çoğunlukla da günlük hayattaki yaşanış biçimine ilişkin batıl inanışlar ele alınmış ve bunların yanlışlığı ortaya konmuştur. Eser, bilgi vermek amacıyla yazıldığı için edebî kaygılar güdülmemiş, bunun neticesinde vezin kusurlarının ve tekrar eden ifadelerin sıkça görüldüğü bir metin ortaya çıkmış; metinde sıradan halk kesiminin kolayca anlayabileceği sade bir dil kullanılmıştır.

102-121

Authors: Recep Tek - Eylem Selver Tuğçe Bayazit

Sinema, içinde bulunduğu toplumun kültürünü, gelenek, görenek ve âdetlerini yansıtma noktasında önemli bir araçtır. Özellikle izleyiciler kendilerine yakın buldukları, yaşamlarını yansıttığını düşündükleri filmleri ilgiyle izlemektedirler. Şaşkın Ördek (1983) filmi de toplumumuzu yansıtan ve içinde evliliğe dair pek çok folklorik ögeyi barındıran önemli bir filmdir. Geçiş dönemi aşamalarından biri olan evliliğin ve evlilik aşamaları olarak kabul edilen; evlenme isteğinin belli edilmesi, kız görme, kız isteme, söz kesme, nişan, nikâh gibi aşamalara bu filmde geniş şekilde yer verilmiştir. Evlilik aşamalarının nasıl gerçekleştiği konusu gerek mizahî gerekse eleştirel bir üslupla ele alınmıştır. Ayrıca sünnet töreni ve doğum konusunu içeren kısa sahneleri barındırması bakımından da film geçiş dönemleri için önemli bir kaynaktır. Çalışmamızda evlilik, doğum ve sünnet töreni âdetlerinin uygulanışı, aktarılma biçimleri ve sinemada bu konunun işleniş şekli halk bilimsel açıdan değerlendirmeye çalışılmıştır. Toplum tarafından önemli kabul edilen bu âdetlerin, uygulanışı sırasında yaşanan zorluklar ve bu zorlukların sonuçları, bireyleri nasıl etkilediği üzerinde de durulmuştur.

153-171

Authors: Hacer Tokyürek

There are many terms with symbolic value in the texts of Old Uyghur Tantric Buddhism. One of the most interesting of these terms is kapāla, meaning skull bowl. The skull bowl is a symbolic object that angry gods and goddesses hold in their left hand, the hand of wisdom. At the same time, this skull bowl is used by Kāpālikas in various offerings. These offerings are interrelated offerings, which are called bali tapıg (bali offering) and ič tapıg (inner offering) in Old Uyghur. Because blood sacrifices are prohibited in Buddhism, cakes, and cereals are often used in the bali offering. But, as expressed in the Old Uyghur example, the person performing the ritual, such as the sacrifice of the first human Puruṣa, imagines that he cuts off all his limbs from head to toe and puts them in a skull bowl. This has a fully symbolic meaning. However, there are mixtures in the skull bowl, and the most important of these mixtures is rasāyana, the elixir of immortality. The term, expressed as beš rasiyan in the Old Uyghur texts, provides immortality and staying young. Rasāyana consists of human excreta, urine, semen, menstrual blood, marrow. At the same time, this skull bowl contains five meats consisting of bull, dog, elephant, horse and human flesh. Of course, they also have various symbolic meanings. This study is about explaining the above-mentioned symbolic terms based on Old Uyghur texts.

189-208

Authors: Oktay Üzel

Çalışmanın “Edebiyat, Toplum ve Siyaset” bölümünde, edebiyatın genel bir tanımı yapılarak toplumun temel taşlarını oluşturan unsurlardan büyük ölçüde beslenmesi hususuna değinilmiştir. “Aşk ve Aşka Bakış” kısmında aşkın başta edebiyat olmak üzere güzel sanatların her dalını hatta hayatı besleyen en önemli duygu olduğu anlatılmaya çalışılmıştır. “Sosyalleşmeye Açılan Kapı Olarak Şehir Kulübü” bölümünde ise Türkiye’nin hemen hemen her yerinde ismiyle açılmış olan kulüplerin, aydınların bir sığınma yeri olduğu anlatılmıştır. Kalelerle, aşılmaz surlar ve hendeklerle çevrili bir derebeyi konağına benzeyen bu şehir kulüplerinde aslında aydın kesimin bunalımlarını, çıkmazlarını ve en önemlisi de kısır döngüsü anlatılmıştır “Demokrat Parti’nin Kuruluş Süreci ve Kasabalının Siyasetle İmtihanı” kısmında ise Türkiye’nin çok partili hayata geçiş sancıları ve demokrasiyle tanışma süreci anlatılmıştır. Tarık Buğra, Dönemeçte romanında çok partili hayata geçiş sürecini ve Demokrat Parti’nin de kuruluş yıllarını Akşehir’e odaklanarak yansıtmaya çalışır. Romanda siyasi gelişme ve değişimler, 1950’li yıllar Türkiye’sindeki aydın sorunsalı vb. sorunlarla birlikte Doktor Şerif, Handan, Savcı Yardımcısı Orhan, Eczacı Celal arasındaki karmaşık aşk ilişkisi de önemli bir yer tutar. Doktor Şerif, Türk siyasetinin ve aydınlarının düştüğü bunalımdan kurtarmak için mantıkta bulduğu çareler, uygulamada yetersiz kalır. Dönemeçte romanı ve Tarık Buğra ile ilgili yazılarda bu hususa birçok kez değinilmiştir. Bu çalışmada ise tarihî ve sosyolojik kaynaklardan da yararlanılarak romanın önemli kişilerinden, romanın kurgusunda da oldukça işlevsel olan Doktor Şerif karakterine odaklanılmıştır.

238-258

Authors: Gürhan Kirilen

Mezar kitabelerinden farklı olarak Çin'de mezar yazıtları, mezar yoluna dikilen taş sütunlar üzerine kaydedilen eserlerdir. Yazıtlarda, mezar odasına konulan kitabelerde anlatılan içeriğe paralel bir anlatı karşımıza çıkmaktadır. Kitabelerden farklı olarak yazıtların günümüze kadar korunması, mezarın dışında olmalarından dolayı pek mümkün olmamaktadır. Öte yandan kitabeler gibi yazıtların da kopyalarının çıkarılması ve arşivde saklanma alışkanlığı pek çok yazıtın bugüne kadar korunmasına vesile olmuştur. Tüm Tang Metinleri (QTW) ve Wenyuan Yinghua (WYYH) gibi derlemeler içinde, bin yıl önce kaleme alınmış çok sayıda yazıtın kopyası günümüze ulaşmıştır. Edebi özellikleri yanında tarihi olayları da aktaran mezar yazıtları arasında Lun Gong-ren'a ait olan mezar yazıtı bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Türk tarihi açısından Kapgan Kağan ve Bilge Kağan döneminde Çin'deki siyasi ve askeri olayları özetleyen bu yazıtın Türkçe tercümesi verilmiş ve aktardığı olaylar diğer kaynaklar yardımıyla incelenmiştir. Lun Gong-ren'ın mezar yazıtı tarih kitaplarında dağınık olarak anlatılan askeri ve siyasi mücadeleleri bir bütün halinde ortaya koyduğu söylenebilir.

284-298

Authors: Serkan Erdoğan - Serap Uyak

Bu makale, Yozgat’ın prehistorik çağlardan M.Ö. I. binyıla uzanan zaman dilimindeki maddi kültürünün gelişimine ve toplumsal yapısına etkilerine yönelik bir çalışmayı içermektedir. Yozgat ili kapsamında yapılmış arkeolojik kazılar, yüzey araştırmaları ve Helenistik/Roma Dönemi öncesi yazılı belgelerin sunduğu veriler çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Yapılan araştırmalar Orta Anadolu’nun bir parçası olan Yozgat’ın, yerleşim tarihinin Neolitik Çağ’dan başladığını göstermiştir. Eski Tunç Çağı'nda yerleşim sayısı belirgin olarak artmıştır ve bu çağın sonlarına doğru, şehir devletleri oluşumları görülmeye başlanmıştır. Hatti ülkesinin önemli bir parçası olan Yozgat, M.Ö. II. binyılda Asur Ticaret Kolonileri Çağı ile birlikte tarihsel çağlara girmiştir. Kızılırmak kavsinin doğusunda bulunan Yozgat, Hitit İmparatorluğu'nun çekirdek bölgesinde yer alır. Yürütülen arkeolojik ve filolojik araştırmalar Hititler Dönemi'nde başta Uşaklı Höyük olmak üzere pek çok Hitit kentinin bu bölgede olduğuna yönelik güçlü kanıtlar sunmuştur. Ele geçen veriler, Geç Kalkolitik, Eski Tunç Çağı ve Hititler Dönemi’nde bölgenin Ön Asya’daki diğer gelişmiş kültür merkezleriyle paralel giden bir gelişme seviyesine sahip olduğunu doğrulamaktadır.

318-343

Authors: Ömer Faruk Ateş - Şahmurat Arık

Biyografi, insan hayatını yazma esasına dayanan bir tür olmakla birlikte biyografik anlatıların işlevi sadece bireyin yaşamını kaydederek bir hayat örüntüsünü gelecek nesillere ulaştırmayla sınırlı değildir. Yapılan çalışmalar, biyografinin en eski çağlardan beri insanın kimlik edinmesinde ve varlığı anlamlandırmasında bir vasıta olarak kullanıldığını gösterir. Bireylerin kimlik ve anlam ihtiyacını şekillendiren felsefi zemin değiştikçe biyografinin de biçim ve içerik açısından farklılaştığı görülür. Bu nedenle yaşamöyküsü yazımı, her dönemin koşul ve ihtiyaçlarına göre kendini yenileyen dinamik bir yapıya sahiptir. Felsefe, psikoloji ve sinirbilimin verileri, benliğin biyografik öykülerle anlatılaştırılarak inşa edildiğini gösterir. Felsefe tarihi boyunca bilgi felsefesinde yaşanan gelişmeler hem biyografi yazıcılığının metodunu hem de yazılan eserlerin kurgulanma biçimini etkiler. Bu çalışmada, insanlığın düşünsel gelişim sürecinde ontoloji ve epistemolojide meydana gelen kırılmaların biyografi yazıcılığını nasıl etkilediği ele alınmış ve biyografi türünün tarihsel süreçteki yolculuğu felsefi eğilimlerle ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Ontoloji ve epistemolojideki gelişmelerin biyografi yazıcılığını etkilemesi, bir yaşamı yazma güdüsünün düşünsel bir zemine dayandığını ve felsefedeki gelişmelerle etkileşim hâlinde olduğunu gösterir.

368-378

Authors: Deniz Tansel İlic

Kültür, Frankfurt Okulu tarafından elitist ve dar bir çerçeve içerisinde olumlanırken, İngiliz Kültürel Çalışmalar Okulu kavramı öznelerin tüm yapıp etmelerini içerecek şekilde çok daha geniş bir bağlamda ele alır. Özellikle bir müzikolog olarak Theodor Adorno’nun metinlerinde, caz ve Stravinsky tarzı klasik müzik gibi türler değersizleştirilirken, beste içerisinde notaların çeşitliliğine vurgu yapan atonal müzik olumlanır. Öte yandan İngiliz Kültürel Çalışmalar Okulu, üyelerinin köklerini oluşturan işçi sınıfı kültürünün itibarını iade edecek şekilde, kültürün daha sıradan formlarını önemser ve popüler kültürde direnişçi bir unsur bulur. İşçi sınıfından bir öznenin Frankfurt Okulu’nun yücelttiği yüksek kültürel formlara erişme, erişse bile bu formları çözümleme ve kültürel tüketim faaliyetleri içerisinde etkin bir şekilde kullanma şansı olmayacaktır. Bu çalışma, Eleştirel İletişim Çalışmaları içerisinde yer alan Frankfurt Okulu ve İngiliz Kültürel Çalışmaları’nın kültüre yönelik yaklaşımlarındaki bu karşıtlığı değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Öznelerin direnişlerinin, Frankfurt Okulu’nun iddia ettiği gibi kültürün daha yüksek formları içerisinde sınırlanmasının gerekli olup olmadığını sorgulayacaktır. Karşıt bir perspektifle, yapının içerisinde var olma çabasının Kültürel Çalışmaların savunduğu gibi daha gündelik ve popüler formları aracılığıyla gerçekleştirilebilmesinin olasılığını sorgulayacaktır. Keskin bir şekilde Frankfurt Okulu veya İngiliz Kültürel Çalışmaları’ndan yana bir duruştan beslenmeyen bu çalışma, her iki yaklaşımın tezlerini öznelerin gündelik yaşam ve kültürel üretim-tüketim faaliyetleri üzerinden değerlendirmeyi hedeflemektedir.