Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

27-41

Authors: Ismail K. POONAWALA

In his celebrated book on Ismāʿīlī law entitled Dāʿāʾim al-Islām (The Pillars of Islam), al-Qāḍī al- Nuʿmān has incorporated the full version of a document called the ʿāhd of ʿAlī. It is a long document placed around the middle of the last chapter titled kitāb al-jihād (the book on jihād) in the first volume of the Daʿāʾim which deals with the primary section of Islamic law, viz., ʿibādāt, (Acts of Devotion and Religious Observances). The following study aims at reviewing the progress made in its thorough scrutiny by Gerald Salinger, Wadād al-Qāḍī and Heinz Halm. Their investigations have led them to arrive at new disclosures that the proto-type of the ʿaḥd ascribed to ʿAlī, both in the Daʿāʾim and Nahj al-balāgha, originated in Khurāsān.

61-78

Authors: Chorshanbe GOİBNAZAROV

the mountainous Gorno–Badakhshan province of Tajikistan (hereafter GBAO). The Shī’a Ismailis make up most of the population in this province, compared to a majority Sunni Muslim population in the rest of Tajikistan. These Ismailis have lived in this remote mountainous province for centuries and therefore have evolved their own unique culture that is different from the rest of Tajikistan. The objective of the article is to contextualize the mediatory role of unique forms of local musical performances and their integration in the mourning ceremonies in GBAO. The data for the research presented here was obtained partly through a field study, involving tours of certain major areas in Wakhan and other regions of the GBAO to carry out qualitative research interviews, either in private with individuals, or at social or religious events. The interviews were not in a standardized format with one set of questions but were open-ended interviews where the interviewees could recount their knowledge on the subject of death, their own experiences of attending funerals, and provide personal anecdotes. Among the interviewees were local religious leaders (khalīfas), musical performers, lamenters and elders of the community who render important services at mourning ceremonies, and members of the community who had personal experiences of family bereavements to narrate. The data garnered from these extensive interviews, and other published sources were used to compile and contextualize the musical performances at mourning ceremonies in this region of Tajikistan.

95-118

Authors: Meriç HARMANCI

Kerbela trajedisi başta olmak üzere, yaşanan uzun siyasi çatışmalar, yeni coğrafyalarda tutunmaya çalışan anlatıya yatkın inanç düzeni, İslam coğrafyasında yeni bir kültür havzası oluşturmuştur. Tasavvuf, mezhepler ve itikadi konularda kurumsallaşan İslam perspektifinin görece uzağına düşen daha çok İmamiye kültü etkisinde olmak üzere sosyal farklılıkların da neden olduğu heterodoks yaşam biçimleri, zaman zaman mitosa dönüşen “Ali kültünü” ortaya çıkarmıştır. Cenk, miraç ve matem üçlemesinde daha can alıcı anlatıyı oluşturan çerçeve hikâyelerin tarihsel gelişimi, sosyolojik etkileşimi ve dönüştüğü formlar zamanla önemli bir literatür meydana getirmiştir. Bu literatürü oluşturan anlatı evreninde, teolojik kimliği kadar mitik kimliği ile de yer alan Hz. Ali çevresinde velayetname/menakıpname, gazavatname, cenkname, fütüvvetname gibi edebi türler oluşmuştur. Çalışmaya konu olan Velâyetnâme-i Ali Kerrema’llâhu Vechehû Deşt-i Erzene, Şii sözlü ve yazılı kültüründe ve Buyruk’ta da görülen benzer konu ve motiflerin Anadolu coğrafyasında nasıl yankı bulduğunun bir göstergesi olarak Hz. Ali etrafında oluşan literatüre katkı yapacak muhtevayı barındırmaktadır. Eser, Hz. Ali’nin kerametli öyküsünü anlatı evreninde ortaya koyarken onunla birlikte sahneye önce Selman-ı Farisi’yi daha sonra Hz. Muhammed’i çıkarır. Seher Abdal, Selman-ı Farisi’nin dilinden Hz. Ali’nin Selman-ı Farisi’yi düştüğü zor durumdan kurtarışını anlatır. Anlatının devamında Hz. Muhammed’in dilinden miraç hadisesi aktarılır. Velâyetnâme, 15. yüzyılın ikinci yarısı ile 16. yüzyılın başlarında yaşamış olan Seher Abdal tarafından kaleme alınmıştır. Seher Abdal, İsmaililik geleneğinin önemli isimlerinden olan Nasır-ı Hüsrev’e duyduğu gönül bağı ile onun makamının bulunduğu Afganistan sınırlarında olan Yumgan’a gitmiş ve oradan aldığı ilhamla Nasır-ı Hüsrev’in Saʻâdetnâme isimli eserini Türkçeye aktarmıştır. Bu çalışmada, Nasır-ı Hüsrev ile Seher Abdal arasındaki ilişkisi ortaya konulmuş ve onları ortak paydada buluşturan derin Hz. Ali sevgisi ekseninde şekillenen, Hz. Ali’nin kerametlerinin aktarıldığı bir eser olan olan Velâyetnâme-i Ali Kerrema’llâhu Vechehû Deşt-i Erzene içerik bakımından incelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümünde 03695 numarada kayıtlı yazmanın 23b-28b yaprakları arasında bulunan 123 beyitlik Velâyetnâme metni Latin harflerine aktarılarak bilim dünyasına sunulmuştur.

143-170

Authors: Muhtar KHOZHA-Sultanmurat ABZHALOV

folklore, research data of restorers, orientalists, archaeologists about the mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi and the city of Turkestan, examines the history and architecture of the mausoleum against the background of the general history ofKazakhstan and Central Asia. The work uses new findings about early buildings near and at the site of the mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi. Fragments of carved terracotta - examples of architectural decor, revealed by archaeologists and restorers testify to the addition of a complex of tombstones around the early mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi, dating from the XII-XIV centuries. Based on the data obtained by one of the authors of the article when examining the interdome space of the mausoleum, it is concluded that in the Karakhanid period there was a memorial mosque near the mausoleum ofKhojaAhmedYasawi. To clarify the details of the interior and exterior of the newly built mausoleum of Khoja Ahmed Yasawi, at the end of the 14th - beginning of the 15th century, descriptions, fixations of scientists of the specified time, various materials stored in the archives of the Institute “Kazrestavratsia” are involved. To recreate the now lost real relics of the mausoleum, the records of those who visited the object in the late 19th - early 20th centuries, researchers, photographic materials of the “Turkestan Album” are involved. The history of the mausoleum in development is shown. Changes and losses during the late Middle Ages, the deplorable state of the monument after the capture of the city by the Russians, repair work during the period of the Russian Empire, the USSR and restoration during the period of independence of the Republic of Kazakhstan are considered separately.

193-210

Authors: Talgat ZHOLDASSULY-Gulnur BAİZHANOVA

Çalışmada Sovyet dönemindeki devletin kutsal yerlere yönelik tavrı ve eylemleri Hoca Ahmet Yesevi Türbesi örneğinde anlatılmaktadır. Ana ideolojilerinden biri ateizm olan Sovyetler, yeni bir Sovyet toplumunu inşa etmek istiyorlardı. Bu yolda onların önündeki en büyük engellerden biri Sovyet Orta Asya’sındaki yerel halkın dini ve gelenekleriydi. Türkistan coğrafyasında eskiden beri evliyaların türbelerini kutsal sayma ve ziyaret etme geleneği vardır. Türkistan bölgesindeki bu tür en büyük kutsal yerlerden biri de Hoca Ahmet Yesevi Türbesi idi. Yesevi Türbesi, Orta Asya ve Kazakistan halkları için çok kutsal sayılır ve Sovyetler Birliği’nin her yerinden Müslümanlar tarafından ziyaret edilmiştir. Bu dini gelenek ve bu kutsal mekân, dini yok etmek isteyen Bolşevikler için büyük bir engel olmuştur. Bu şekilde Sovyetler, yerel Müslümanların kutsal yerlerine ve kutsal yerleri ziyaret etme geleneğine karşı savaştılar. Kutsal mekânlara karşı fiili saldırı da propaganda da yapılmıştır. Bolşevikler kutsal yerlerin hiç de kutsal olmadığını kanıtlamaya çalıştılar. Propaganda sadece Ahmet Yesevi Türbesi’ne karşı değil, onun kendi ismine karşı da yapılmıştır. Hatta Komünist Partinin kutsal mekânlara karşı aldığı kararla birlikte yerel Sovyet İslami Dini İdaresinin fetvası da yayınlanmıştır. Çalışmada bu konu Kazakistan arşiv kaynaklarına dayanılarak anlatılmıştır.

235-252

Authors: Hulusi YILMAZ-Merve ÇAVUŞ

15. yüzyılın önemli dinî simalarından olan Otman Baba, karizmasıyla Rum Abdallarının gönlünü kazanmış ve bölgede ün salmıştır. Yedi sembolizmi ile karakterize olan Otman Baba erkânı, Otman Baba tarafından inşa edilmiştir. Kendinden sonra gelen bağlıları bu erkânı sürdürmeye devam etmişlerdir. 16. yüzyılda Bektaşi tarikatının Balkanlardaki yayılmasına müteakip Babalılar, Bektaşilik içinde erimeye başlamışlardır. Kuzey Bulgaristan’da yoğun olarak yaşayan Musahipsiz Babalılar Şeyh Şücâeddin Veli Ocağının etkisiyle Bektaşi kimliği içinde erimişlerdir. Güney Bulgaristan’da yaşayan Musahipsiz Babalılar ise kendilerini Babalı olarak adlandırmakta ve özgün kimliklerini korumaya devam etmektedirler. Bektaşi kimliğine tepki ile yaklaşmaktadırlar. Babalılar sınırlı bir süre Şücâeddin Veli Ocağına bağlı kalmışlardır. Kolektif belleklerine bakılırsa bu bağlılık Şücâeddin Veli Ocağının 1911 yılından itibaren Bulgaristan’da yapmış olduğu irşat faaliyetleri ile başlamıştır. Şücâeddin Veli Ocağının kendisine bağladığı Otman Babalılar içinde muhalif Baba ve talipler Şücâeddin Veli Ocağına bağlılığı reddetmektedirler. Bunların oluşturduğu grubun musahipsiz Otman Babalılar olduğunu düşünmekteyiz. Babalılar ile Şücâeddin Veli Ocağı arasındaki hiyerarşik ilişki zorunluluk ilişkisi değildir. Babalılar özgün kimliklerini korumak için kendi başlarını okuma stratejisi geliştirerek bağımsızlıklarını koruma çabasındadırlar. Yedi sembolizmi Babalıların özgün erkânlarıdır. Bu erkân kuvvetle muhtemel Otman Baba tarafından Bektaşi tarikatının yayılmacılığına karşı geliştirilmiştir.Çalışmamız kısmen tarihsel verilere kısmen de Edirne/Köşan Çiftliği, Babaeski, Çorlu, Çorlu/Türkgücü köyünde Babalar, Ana-Bacılar, hizmet sahipleri ile yaptığımız mülakat ve katılımcı gözlem verilerine dayanmaktadır.Yedi hizmetli erkânın varlığı ve kimliğin bir parçası olarak kullanımı ile ilgili olarak Otman Baba’nın yaşadığı dönemde Balkanlarda ve Trakya bölgesinde yaşanan dinî-politik olaylar gözden geçirilmiştir. Daha sonra dönemin kaynaklarına; Otman Baba ve Demir Baba Velâyetnamesine bakarak erkânın özgünlüğüne dair işaretler aranmıştır. Son olarak günümüzde yedi erkânlı Babalıların varoluşlarını nasıl inşa ettikleri ve kimlik mücadeleleri yansıtılmaya çalışılmıştır.

273-284

Authors: Ömer İSHAKOĞLU

Halep, tarih boyunca önemli ticaret kervanlarının ziyaretgâhı, hac yolu üzerinde bulunan ve üç semavi dine mensup insanların yaşadığı bir kültür şehri olmuştur. Bu sebeple de değişik din ve inançlara sahip topluluklar, kendi kültürlerini yaşadıkları müesseseleri oluşturmuşlardır. Halep’te inşa edilen mimari eserlerin varlığı, bu şehrin ne kadar önemli olduğunu gözler önüne sermektedir. Külliyeler, camiler, tekke ve zaviyeler, hanlar, hamamlar, medreseler, hastaneler, mülkî ve askeri binalar, çeşmeler, saat kuleleri, türbeler, tren istasyonları ve binlerce konut mimarisi bunlardan bazılarıdır. Aradan geçen zaman içerisinde bu eserlerin bir kısmı ihmal edilmiş ve bir kısmı da yok olmuştur. Bütün bunlara rağmen Halep, günümüze kadar bir kültür şehri olma hüviyetini korumayı başarmıştır. Halep’in tarihinde önemli bir kültür mirası olan bu eserler arasında yer alan ve takriben 500 yıllık bir geçmişe sahip Bayram Baba Tekkesi ise, maalesef ihmalkârlığın kurbanı olmuş ve 1982 yılında yol genişletme çalışmaları sırasında yıkılmıştır. Bu makalede, Bayram Baba Tekkesi ile buraya adını veren Bayram Baba hakkında çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgiler değerlendirilmiştir. Bayram Baba Tekkesi’nin sahip olduğu mimari özellikler ile mezkûr tekkede yürütülen faaliyetler amaca uygun olarak belgelerin verdiği bilgiler doğrultusunda ele alınmıştır. Diğer yandan Bayram Baba’nın Ahmet Yesevİ’ye bağlı bir mürşit olduğu, münzevi bir hayat idame ettirdiği, yaptığı hayırlar sebebiyle insanların gönlünde yer edindiği ve vefatından sonra ise Uzun Hasan’ın emriyle defnedildiği yere bir tekke inşa edildiği tespit edilmiştir. Bu tekke, zaman içerisinde günümüzdeki kültür merkezlerine benzer faaliyetler yürütmüş, aynı zamanda ekonomik hayatın içinde de teşkilatlı bir şekilde yer almış, kervansaray vazifesi görmüş ve muhtelif zirai alanların iskan edilmesinde de rol oynamıştır. Ayrıca bu makalede, tekkede şeyhlik makamında bulunup haklarında malumat bulunabilen mühim şahsiyetler ele alınarak te’liflerinden örnekler verilmiştir.

297-312

Authors: Esra SAZYEK

her dönemde önemini koruyan bir şehir olmuştur. Sırtını dayadığı Binalud Dağı’nın düşman saldırılarına karşı korunma üstünlüğü sağlaması, eteklerinin tarıma elverişli oluşu ve gerekli suya kolaylıkla ulaşılması gibi hayati öneme sahip koşullar da bu önemi perçinlemiştir. Sahip olduğu jeopolitik konum sebebiyle pek çok devletin egemenlik arzularını kabartan şehir, tarihin derinliklerinden günümüze doğru bir akışla, Sasaniler, Tahiriler, Saffariler, Sâmaniler, Gazneliler, Selçuklular ve Harzemşahlar gibi birbiri ardına şehre hükümran olan farklı devletlerin egemenliği altına girmiştir. Gaznelilerden itibaren kültürel bir dönüşüm yaşayarak Türkleşme sürecine giren şehir, Selçuklular döneminde özellikle eğitim alanında yaşanan gelişmeler sonucunda medreselerin merkezi haline gelmiş; çok sayıda âlim, mutasavvıf ve şairin yetiştiği bir ilim yuvasına dönüşmüştür. Türk-İslâm tasavvuf anlayışının köklü isimlerinden olan Hacı Bektaş Veli de Nişabur’da doğmuş; ilk bilgilerini burada “Pir-i Türkistan” namıyla bilinen Hoca Ahmet Yesevi’nin halifelerinden Lokman Perende’den almıştır. Bu makalede, Kemal Derin’in Hacı Bektaş Veli’nin yaşamını konu edindiği Aşkın Hünkârı Hacı Bektaş Veli Şahdiz adlı romanında Nişabur’un coğrafi konumu, ekonomik ve demografik yapısı, siyasî ve kültürel özellikleri irdelenmiş ve şehrin kurmaca ortama nasıl yansıdığı tespit edilmiştir. Çalışma neticesinde, tarihî gerçekliği menkıbevî olanla harmanlayan romanda Nişabur’un, Hacı Bektaş Veli’nin ilk bilgilerini edindiği, kimlik ve kişiliğinin temellerinin atıldığı, tıpkı bedeni gibi ruhunun da şekillendiği önemli şehirlerden biri olarak bir coğrafya parçası olmanın ötesinde, âdeta bir figür gibi işlendiği ortaya konmuştur.

343-359

Authors: Murat Yusuf ÖNEM

Tanzimat Dönemi ile görülmeye başlanan modern anlatı türleri, Kuzey Makedonyalı Türklerin ürettiği edebiyat içinde II. Dünya Savaşı’ndan sonra esaslı olarak kendini gösterir. Bunda siyasi gelişmeler etkilidir. Bölgedeki edebiyat şiir ve öykü üzerine kuruludur. Roman ise çok geri planda kalmıştır. Yürüyen Duvar, “Balkanlar’da Türkçe yazılıp yayımlanan ilk Yörük Türk romanı” olma iddiasıyla 2008’de yayımlanır. İslam’da tasavvufi anlayışların görülmesi Hz. Muhammed’in ölümünden yaklaşık bir asır sonraya tekabül etmektedir. Melamiliğin izlerine 9. yüzyıldan itibaren rastlamak mümkündür. Türklerin İslamlaşmasının da aynı dönemlere denk gelmesi Türk tasavvuf anlayışının Melamilik üzerine şekillenmesinde etkili olmuştur. Türklerin Müslümanlığı algılayışı büyük ölçüde bu şekilde kodlanmış ve kültürel içselleştirme gerçekleşmiştir. Vahdetivücudu esas alarak “kâmil insan”a ulaşmaya çalışan Orta Asya kaynaklı tasavvufi anlayışların başında Bektaşilik gelmektedir. Melamilik ve Bektaşilik özellikle halk düzeyindeki İslami yaşamın yönlendiricisi olmuştur. Tasavvufun ya da onunla ilgili şahsiyetlerin postmodernizmin tesiriyle de Türk romanının kurgusunda yer aldığı görülebilmektedir. Özellikle Mevlevilik ve onun önemli karakterleri örnek olarak hatırlanabilir. Melamilik ve Bektaşiliğin Yürüyen Duvar’da roman unsurlarını şekillendirmesi bu bağlamda düşünülebilir. Araştırmanın amacı, bir yaşam biçimi olan Melamilik ve Bektaşiliğin romana nasıl yansıdığını ortaya çıkarmaktır. Bu amaç doğrultusunda nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Romanın ismi, kapağı, on iki bölümden oluşması ve imla kurallarına uyulmaması Bektaşilik ve Melamiliğin romanın dış yapısına yansıması olarak görülür. Bu durum içerikte iki şekilde kendini gösterir. Birincisi, tarih anlatımı ve bununla paralel olan biyografik anlatımdır. Söz konusu dini anlayışların önde gelen isimleri ve yazarın dolaylı olarak bu anlayışlarla ilişkilendirdiği diğer isimler (Hacı Bektaş Veli, Muhamed Nûrü’l Arabî, Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, Abdal Musa, Yunus Emre, Mevlâna) anlatı içinde önemli bir yere sahiptir. Bu şahsiyetlerin dinî yönlerinin yanı sıra edebî yönlerinin de olması romanda metinler arasılığı çoğaltmaktadır. Onların edebiyatı kullanmaları mesajlarının modern dönemde de etkili olmasını sağlamıştır. Böylece hem yaşamları hem de eserleriyle Yürüyen Duvar’da yer alırlar. İkincisi ise özellikle roman başkişisinin tipolojisine yansıyan Bektaşilik ve Melamilik değerleridir. Bektaşilik ve Melamilik romanın başkahramanı Yörük Osman’a ailesinden aktarılmıştır. Yörük Osman gençliğinin ilk yıllarında bu dinî anlayışları tanıyarak kendini tanımlayabileceğini düşünür. Balkanlı bir Yörük’ün inancında önemli bir yeri olan bu İslami anlayışlara ve onların temsilcilerine roman kurgusunda yer verilir. Bundan dolayı romanda azımsanmayacak bir tarih anlatıcılığıyla karşılaşılır. Balkanlar’da “Evlad-ı Fatihan” bir Yörük olmanın övüncünü hisseden İlhami Emin, bu duygusunu eserde bir tez olarak (roman kurgusunda zayıflıklara yol açmasına rağmen) savunmaktan çekinmemektedir. Yaylalarda hayvancılıkla geçinen Yörükler, özellikle II. Dünya Savaşı’ndan sonra tüm zorluklara rağmen bu topraklarda var olma mücadelelerini sürdürmüşlerdir. İlhami Emin’in genç yaşlarından itibaren kültürel alanda yaptığı çalışmalarını da Türklerin bu topraklarda varoluş mücadelesi olarak değerlendirmek mümkündür. İlhami Emin, Yürüyen Duvar’la Balkanlar’daki Türk varlığını kültürel değerler çerçevesinde kayıt altına almaya çalışırken ona tarihsel bir enstrüman görevi de yükler.

391-404

Authors: Mehdi REZAEI

Orta Doğu coğrafyası tarih boyunca farklı dinlere ve mezheplere ev sahipliği yapmıştır. Kimi devirlerde birbirleriyle çatışan bu dinler ve mezhepler kimi devirlerde de barışçıl bir şekilde aynı coğrafyada varlıklarını sürdürmüşlerdir. Hiç kuşkusuz, hükûmetler ve kavimler arasında imzalanan antlaşmalar söz konusu barışçıl ortamın oluşmasında önemli rol oynamıştır. İslamiyetin yayılmasıyla birlikte Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında da birçok antlaşma imzalanmıştır. Bu antlaşmalar sonucunda gayrimüslim topluluklar cizye karşılığında kendi inanç ve kültürlerini yaşatmaya devam etmişlerdir. Yüzyıllar boyunca Yahudi, Hristiyan ve diğer dinî topluluklar Müslüman hükûmetlerin tebaası oldukları için kendi dinleri ve kültürlerini korumak amacıyla Müslüman hâkimlerle antlaşma imzalamak zorunda kalmışlardır. Bu durumu İslamiyetin ilk yıllarından itibaren görmek mümkündür. İşte bu antlaşmalardan biri de 660 (Hicri 40) yılında Hz. Ali ve Hristiyan büyükleri arasında imzalanmıştr. Bu antlaşmanın İran, İtalya ve Ermenistan’da toplam olarak yedi nüshası tespit edilmiştir. Bunlar arasında Türkçe tercümesi olan yegâne nüsha, İsfahan Çehel Sütun Müzesinde bulunmaktadır. Söz konusu nüsha bilinmeyen bir tarihte Kûfî hattıyla deri üzerine istinsah edilmiş, orijinal satırların altında sözcükler nesih hattıyla tekrar yazılmış ve bu iki satrın altında ise sözcüklerin Türkçe tercümeleri kaydedilmiştir. Dil özellikleri dikkate alındığında nüshanın 16. yüzyıldan sonra Türkçeye çevrildiği anlaşılmaktadır. Tomar biçiminde olan bu nüsha 6.87 metre uzunluğa 35.5 cm ise ene sahiptir. Antlaşmada Hristiyanların çeşitli yönlerden haklarının korunması ve Müslümanların bu antlaşmaya sadık kalmaları gerektiği vurgulanmaktadır. Bu belgenin tarihî öneminin yanı sıra Türkçeye tercüme edilmesi de başka bir önem taşımaktadır. Kimi araştırmacılar Hz. Ali’nin Hristiyanlarla böyle bir antlaşma yapmadığını iddia etmekte, onun sahte olduğunu öne sürmektedirler. Bu makalede antlaşmanın Çehel Sütun nüshası incelenmiş, Türkçe bölümü transkripsiyon edilmiştir. Birkaç sözcük hariç okunaklı ve temiz bir nüshadır. Türkçe bölümünde satırarası çevirilerin özelliği itibariyle düzgün cümlelerin kurulmasından ziyade kelimelerin doğru biçimde tercüme edilmesine özen gösterilmiştir.

425-432

Authors: Könül İmran EYVAZOVA

Sovyetler döneminde Azerbaycan Bektaşiliğinin araştırılması, Meşedihanım Nemetova’nın bir makale çalışmasıyla sınırlı kalmıştır. Fakat 70 yıl boyunca dini ve milli geleneklerimizin yasaklandığı Sovyet esaretinin sona ermesinden, bağımsızlığımızı elde ettikten sonra biz Azerbaycan Türkleri olarak manevi köklerimizi, tarihi ve kültürel mirasımızı yeniden gözden geçirmeğe başladık. Bu bağlamda Bektaşilik ile ilgili de yeni çalışmalara imza atıldı ve muhtelif yayınlar yapılmış oldu. Fahreddin Seferli’nin Ayrıca Nahçıvan’daki Bektaşilik izlerine dair makalesi bu bakımdan değer arz etmektedir (Səfərli, 2003, 160-169). Kısaca olarak belirtmek gerekir ki, Azerbaycan’da Bektaşilik alanı ile ilgili son yıllarda Ahmet Taşğın (Taşğın, 2021), Fuzuli Bayat (Bayat, 2002), Namiq Musalı (Musalı, 2011; 2021), Bilal Dedeyev (Dedeyev, 2021 ) bazı çalışmalar yapmışlardır.

439-446

Authors: Gizem TALATOĞLU

Alevilik-Bektaşilik senelerden beri araştırmacıların ilgisini çeken çok yönlü bir çalışma alanı olmuştur. Konu farklı araştırmacılar tarafından birçok kez ele alınmış, incelenmiş olmasına rağmen hala araştırılması gereken yönleriyle şekilde karşımıza çıkmaktadır. Yabancı bir araştırmacı olan Irène Mélikoff bu konu üzerine birçok araştırma yapmış ve bu konuya katkı sağlamıştır. Bu çalışma yaptığı araştırmaların özeti niteliğinde karşımıza çıkmaktadır. Irène Mélikoff tarafından Bektaşilik bu eserde tüm yönleriyle ele alınmıştır. Bektaşiliğin tarih içindeki evrimini başlangıçtan sona kadar ele alan Mélikoff bu evrimde az ya da çok katkısı olduğuna inandığı her unsura küçük başlıklar halinde değinmiştir. Eğer ki bu unsurlar okuyucunun zihninde birleşirse konuyla alakalı genel bilgiler yerleşmiş olur. Yani konuyla ilgili araştırma yapmak isteyen araştırmacılar için derli toplu bir eser olmuştur. Mélikoff, çalışmasını “Anlatı” ve “Anlatının Evrimi” adlarıyla iki kısımda sunuyor. “Anlatı” başlıklı ilk kısımda İslamlaşmış Şamancılık, Küçük Asya’da Türkmenler, Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli, Bektaşi İnanç Karışımına Doğru; Anlatının Evrimi kısmında ise İkiye Ayrılış, İnançlar ve Edimler, Bektaşi Edebiyatı, Yeniden Güncelleşme adlı bölümler ele alınmıştır. Her bölüm Bektaşiliğin başka yönünü ele almış ve araştırmacı nesnel çerçevenin dışına çıkmamaya gayret etmiştir. Farklı araştırmalardaki ifadelere yer vermiş bunları karşılaştırıp daha net bilgiler vermeyi amaçlamıştır.

451-461

Authors: Ali Kemal SÖNMEZ

Girit’te yer alan Kandiye Dergâhı’nın son postnişini olarak bilinen Sadık Bektaş Baba’yı tanıtmak için Mehmet Reşat Ata tarafından yapılmış olan bu çalışma 2007 yılında kitap haline getirilerek okuyucuya sunulmuştur. Kitabın yazılmasındaki temel amaç Girit Adası’ndan gelen muhacirlerin ve mübadillerin düşünce ve gönül dünyasında önemli bir yer edinmiş olan Sadık Bektaş Baba’yı tanıtmaktır. Yazar, 1962 yılında Mersin’de doğmuştur. İlk, orta ve lise öğrenimini Mersin’de tamamlamıştır. Kendisini Oğuz boyunun Köserelli Aşireti’nden olarak tanımlamaktadır. Ala Gömlek Kara Don, Güllü Memet, Yörük Bildirgesi, Ben Türküyüm, Acar Çocuk, Sidikli, Kalpak, Mor Teke, Güneşin Dili isimli kitaplar yazarın basılmış olan eserleridir. Aynı zamanda kimi yerel dergilerde ve gazetelerde yazıları bulunmaktadır. Ayrıca uzun ve kısa metrajlı film çalışmalarında oyuncu seçimi görevinde bulunduğunu, bu çalışmalarda sanat danışmanı olarak kostüm ve dekorların hazırlamasında katkı sağladığını yazar aktarmıştır. Oyuncu olarak da yer aldığı kısa filmler bulunmaktadır (Ata, 2007, 155).