Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

37-62

Authors: İlgar BAHARLU

İki Türk devleti Osmanlı ve Safevi arasında 1514 yılında gerçekleşen Çaldıran Savaşı, OğuzTürkmenleri ve bunların kurduğu devletlerin tarihinde önemli hadiselerden biridir. Bu savaş bölgeninsosyo-kültürel, toponomik ve itikadî özelliklerini derinden etkilemiş, savaşın tarafları olan iki devletinsınırlarının belirlenmesinde önemli bir etken olmuştur. Çaldıran Savaşı sonuçlarından Anadolucoğrafyasındaki Dulkadirli gibi beylikler de etkilemiştir. Aslında Dulkadirli beyliğinin Çaldıranhazırlıkları aşamasında sergilediği tutum Osmanlı ile kendi arasındaki çizgiyi ortaya koymuştur.Bunun sonucunda da Yavuz Sultan Selim bölgeye bir sefer düzenleyerek bu beyliğin kaderinideğiştirmiştir. Çaldıran’ın etkileri sadece devletler arası ilişkilerle özetlenemez. Anadolu’dakiözellikle Kızılbaş-Alevi inanç sistemine mensup zümreler de bu savaştan payını almıştır. KimisiAnadolu’daki başka yerleşim yerlerine göç ederken kimileri de Safevi Devleti’nin hakimiyetalanındaki coğrafyaya göç etmiştir. Dulkadirli yönetimine bağlı Türkmen aşiretleri de sözü edilendurumun dışında değildir.Bu çalışma, Çaldıran savaşı sonrasında Osmanlı ile Dulkadirli beyliği hakimleri arasında gerçekleşengelişmelerin sonucunda Şah İsmail tarafından Dulkadirli beyliğine yazılan iki mektubu konuedinmektedir. Şah İsmail’in bu iki mektubu sayesinde Safevi Devleti ve Dulkadirli Beyliği arasında1507 yılında vuku bulan husumetin bir kenara bırakıldığı, aralarında yeni bir ilişkinin kurulduğubir nevi Şah İsmail’in Dulkadiroğlularına sahip çıktığı belgelenmiştir. Bu iki mektupta Şah İsmail,Yavuz Sultan Selim tarafından gelecek olası tehlikelere karşı Dulkadirli aşiret büyüklerini uyararakonları Safevi coğrafyasına davet etmiştir. Çalışmanın öne çıkan bir diğer niteliği ise Şah İsmail’inmektuptaki mührünün tarafımızca okunulması ve tespit edilmesidir.Bu çalışmada şimdiye kadar kaleme alınan literatür taranmıştır. Görülen eksiklikler tespit edilmişve bu eksikliklerin arşiv verilerindeki bilgilerle somut olarak giderilmesi amaçlanmıştır. Çalışmaiçerisinde ve eklerde sunulan arşiv belgeleri ve kaynak karşılaştırmaları savımızı desteklemekte vekullandığımız metodoloji hakkında bilgi vermektedir.

95-116

Authors: Fuzuli BAYAT

İsmail Safevî önderliğinde Azerbaycan Safevî Devleti’nin kurulması ile sonuçlandı. Kurulan budevlet mezhep olarak Şiîliği seçti. Safevî tarikat yapısı Şiî itikadi ile yer değiştirmiş oldu. Devletinkurulmasında önemli rol üstlenmiş Alevi ve Bektaşi Türkman aşiretleri yeni kurulan KızılbaşDevleti’nin aslı unsurları oldular. Bu dönem kendisini Hacı Bektaş’ın oğlu adlandıran Baba Samitdervişleri irşad görevinin önderleri olarak Azerbaycan’ın bazı bölgelerinde tekkeler açtılar. DedeMuhammed adlı bir Bektaşi liderinin kendi dervişlerinden Dede Hasan’ı bir mektupla ve bazı küçükhediyelerle Tebriz’e Şah İsmail’in yanına gönmesi Safevî-Bektaşi ilişkilerinin derinleşmesine nedenoldu. Bu ise Anadolu Bektaşilerinin Safevî Devleti’ni kendi devletleri gibi görmeleriyle alakalıdır.Bektaşi tarikat üyelerinin Azerbaycan’ın önce Aran denilen bölgesinde, daha sonra da Şirvan’da tekkekurduklarını, hatta Nahçıvan Bektaşilerinin Bektaşi soyadlarını 16. yüzyıldan bu yana korumaktaolduklarını ve zaviye kurduklarını, halkı irşad ettiklerini, Safevîye’nin devlet kurmak ideolojisininyayıcıları, tebligatçıları olduğunu hem sözlü kaynaklardan hem de kısıtlı yazılı kaynaklardanöğreniyoruz. Sözlü ve yazılı kaynaklarda Şah İsmail Hatai zamanında hatta onun yakınlarından olanbazı Kızılbaşların Bektaşi olduğunu da öğrenmek mümkündür. Nitekim Şah İsmail Hatai’nin sarayhekimi ve tarihçisi olan Dosteli Türki’nin bir Bektaşi müridi olduğu muhtemelen mümkündür.Bu yazıda Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan (1453-1478) zamanında Alevi ve Bektaşi düşüncesininAzerbaycan’da yayılmasının Şeyh Cüneyd’in, Anadolu’dan getirdiği Kızılbaş zümreleri sayesindevuku bulduğu ve Baba Samit dervişlerinin Aran, Karabağ ve Şirvan’da faaliyet gösterdikleriaçıklanmıştır