Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

Antalya, Elmalı, Tekke Köyü, Alevilik ve Bektaşilik, Abdal Musa, Halk Ezgileri.

Authors: Sami Emrah GEREKTEN-Attila ÖZDEK

Bu araştırma, Antalya ili Elmalı ilçesi Tekke Köyü’nde yaşayan Alevi ve Bektaşi topluluğunun müzikal pratiklerinde yer alan inanç bağlamlı ezgileri tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tekke köyü Bektaşilerinin kuşaktan kuşağa aktardıkları kültürel mirasın bir yansıması olan inanç bağlamlı ezgiler, etnomüzikolojik eksende çeşitli boyutlarıyla incelenmiştir. 10 Kasım 2016 tarihinden başlayarak yaklaşık bir yıl süren bir alan araştırması sürecinde elde edilen veriler, katılımcı gözlem tekniğiyle, yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve odak görüşmelerle ve doküman analizi yöntemiyle toplanmıştır. Araştırmanın dokümanlarını, Tekke köyü hakkındaki mevcut yazılı materyaller ve edebî metinler ile akademik çalışmalar oluşturmuştur. Ayrıca, veri toplama sürecinde görsel ve işitsel kayıt cihazları kullanılmış ve araştırmacı tarafından gözlem notları alınmıştır. Verilerin analizi aşamasında elde edilen veriler, araştırmanın amacına göre kategorize edilmiş ve belli başlıklar altında birleştirilerek okuyucuya sunulmuştur. Araştırma çerçevesinde, köye özgü iki adet semah, bir adet düvaz-ı imam türünde halk ezgisi tespit edilerek notaya alınmış, Tekke Bektaşilerinin cem ayinleri esnasındaki ritüel içi müzik pratikleri, ezgiler ve çalgılar temelinde sınırlı yönlerden incelenmiştir. Araştırma sonucunda, yöreye özgü nitelik taşıyan isimlendirmeler, müzikal pratikler ve tercihler başta olmak üzere söz konusu gruba ait inanç temelli müzikal pratiklere ilişkin kavram ve olgular betimlenerek sistematik bir yapıda sunulmuştur.

33-54

Authors: Cenk GÜRAY-Ezgi TEKİN ARICI

Most of the studies about the Medieval Ottoman Music Culture have been concentrated on the rich theoretical sources of the period, but the music researchers usually have not paid enough attention to the “musical symbolism” that can be found in the “legendary narratives” of the Medieval Ottoman period. However, these sources that have parallelism with the theoretical sources of the period in terms of sharing a wisdom based perception of “nature-God-humanity” through “Ahi, Bayrami, Vefai and Kalenderi” belief systems, act as main sources to represent the “Khorasan-based wisdom” that had a constructive power for the Ottoman culture through a very strong symbolism that can be easily related with musical culture. These resources, together with some narratives, chronicles, literature sources, religious texts and travellers’ notes also carry some important and critical knowledge about the religious practices of the 14th-15thcentury Anatolia such as sema and semah applications. These examples notify the importance of religious music and dance in the zikir practices of Medieval Anatolia and present the details of how the people were perceiving the cosmos through music and dance. Moreover based on these sources, it is possible to gain an insight about the transmission of this perception of life until today, through the philosophic foundations like “Ahi” and “Abdal” cultures. In this paper, various sources of the 15th century will be examined including various legendary narratives, narratives about the saints, literature sources, religious texts and travellers’ notes to detect the “symbolic musical details” and “music originated belief details” in these writings.

81-116

Authors: Aziz ERDOĞAN-N. Oya LEVENDOĞLU-Cenk GÜRAY

Bu çalışmanın amacı, Alan Merriam’ın “Müzik kültürel olarak anlam yüklü sesler içinde kalıplaşmış bir etkinlikler, düşünceler ve nesneler bütünüdür” görüşünü fenomenolojik bir yaklaşımdan hareketle geleneksel müzikler açısından ele almak ve bu doğrultuda geleneksel Alevi müziğinin; yapısal, simgesel nitelikleri ve icra biçimleri bağlamında ne gibi özellikler taşıdığını anlamaya çalışmaktır. Bu amaçla, yazılı kaynaklarda yer alan veri setinin dışında çocukluğundan beri cemlerde zakirlik ve dedelik yapan, dolayısıyla simge anlam ilişkisinin gelenekteki kurgulanma biçimini yakından deneyimlemiş olan, Tunceli’nin Ovacık ilçesine bağlı Koyungölü köyünde ikamet eden Celâl Ali Abbas Ocağı dedelerinden Zeynel (Batar) Dede (70) çalışmanın en önemli veri kaynağı olmuştur. Kendisiyle Aralık 2019’da Alevilik ve müzik ilişkisine yönelik derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan görüşmeler tematik olarak betimlenmiş ve beliren temalar kapsamında bu müziğin anlam boyutu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın müzik analizlerine dayanan kısmı için Zeynel Dede’den derlenen Zazaca sözlü Şah Hatayi deyişi örneğinden yola çıkılmış ve Aleviliğe özgü simgelerin, müziğin yapısal unsurları ile kurduğu anlamsal ilişki, bu deyiş üzerinden analiz edilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında yazılı kaynaklardaki verilerin haricinde Zeynel Dede örneğinden hareketle Alevilikteki Hak-Muhammet-Ali, Yol, Hızır, Ehlibeyt, Pir, Mürşit, Kerbela, vb. simgelerin müzikle kurduğu ilişkilerin algılanma biçimleri bağlamında ortak bir tarih algısının müzik aracılığıyla inşa edilen gösterenleri olarak önem kazandığı görülmüştür. Bu bağlamda simgelerin müzikle kurduğu ilişki bakımından, kalıplaşan bir takım ifade biçimlerine dönüştüğü ve böylesi bir yansımanın geçmişten günümüze aktarılan kültürel bakiyeye, simge-algı ve anlam dünyası üçgeninde ontolojik bir boyut kazandırdığı anlaşılmıştır.

145-162

Authors: Marcello MOLLICA

This paper aims to shed light on the rationale behind the creation of the first Italian Alawi association, the Alawite Bektashi Italia. It is based on fieldwork, interviews and participant observations conducted in the northern Italian city of Lecco mostly in 2018 and 2019. However, fieldwork trips date back to 2016. The association is mainly formed by Alawis coming from the rural areas of the Turkish Middle Black Sea Region of Tokat. The paper reports the outcome of the first research of this kind ever conducted in Italy and relies on data gathered from a number of informants, including former presidents of the Alawite Bektashi Italia Association, and, above all, upon the life-story of a key informant, one of the founders of the association. The article is structured in order to describe the following points: the trajectories of the first migration waves, in the late Eighties, from Turkey to Italy; the influences that inspired Alawis from Tokat to form an Alawi cultural association in Italy in 2006; the activities of the cultural centre; and, finally, the way the cultural centre and their members are responding to recent political changes in Italy and beyond.

201-228

Authors: Zakir AVŞAR-Ayşe Elif EMRE KAYA-Songül OMUR

Hemen bütün dinlerde değişik anlayış ve yaşayış biçimleri olarak mezhepler ortaya çıkmıştır. Mezheplere mensup bireylerin aynı dine inanmalarına rağmen, mezhepler, mensupları arasında çok acı sonuçlar doğuran çatışmalara kaynaklık etmiştir. Dünya tarihinde farklı mezheplerin mensuplarının birbirleri ile çatışmalarının çok kanlı ve acılı hatıraları vardır ve bu hatıralar yine o dinlerin ve mezheplerin mensuplarınca diri tutulmak istenmektedir. Bazı durumlarda da siyasal erkler bu çatışmaları diri tutmayı kendi varlıklarının devamı için teşvik etmektedirler. İslam dininde de mezhepler vardır. Farklı mezheplerin mensupları arasında ise zamanla ön yargılar ve bunlara dayalı çatışmalar, anlaşmazlıklar ortaya çıkmıştır. Bu ön yargılar tarihsel süreç içinde bazen daha öne çıkmış, bazı dönemlerde ise önemini yitirmiştir. İslam dininde Sünni ve Şii mezhepler arası ilişkiler günümüzde de ayrılıkların ve çatışmaların olduğu bir iklimde devam etmektedir. Ne yazık ki bu durum Müslümanlar arasında ön yargıları beslemekte, kavga ve çatışmaları canlı tutmaktadır. Nüfusun mezhepsel yoğunluğuna göre azınlıkta kalan ötekileştirilmekte, ötekine ait ön yargılar sözlü ve yazılı kültür üzerinden beslenmektedir. Ülkemizde de Müslümanlar arasında mezhepsel farklılıklar söz konusu olmakla beraber, toplumda yerleşik ayrımcılık ve buna bağlı çatışmalar oldukça sınırlıdır. Geçmişte bazı dönemlerde meydana gelen olayların kökeninde ise ön yargılar, yanlış bilgilendirmeler, gerçeklerle bağı olmayan söylentiler yer almaktadır. Toplumsal bellekte üzüntü ile hatırlanan bu tür hadiselerin bir daha tekrarlanmaması için oluşan ön yargıların, yanlış bilgilerin kaynağını veya kaynaklarını tespit etmek oldukça önemli hale gelmektedir. Bu çalışmada, dijital kültürün yaygınlaşmasına karşın ansiklopedi ve sözlüklerin geçtiğimiz yüzyılın önemli yazılı kültür ürünleri olmaya devam ettikleri düşüncesinden hareketle, Cumhuriyet tarihimiz boyunca çıkan ansiklopedi ve sözlüklerde Alevilik ve bağlantılı kavramlara bakılmış, bu tanımlar üzerinden bir ön yargı inşa edilip edilmediği, toplumsal kutuplaşmaların, ayrışmaların önünün açılıp açılmadığı gibi hususlar üzerinde bir kanaat sahibi olunmaya çalışılmıştır. Çalışmada incelenen ansiklopedilerde bulunan “Alevilik”, “Bektaşilik”, “Şiilik”, “Kızılbaşlık” ve “Hz. Ali” maddelerinin dili, üslubu, mesajı incelenmiştir. Yine ansiklopedilerde, az olmakla birlikte, İslam tarihi ve mezhepler tarihi bakımından önemli olan “Sıffin Savaşı”nı anlatan maddeler de inceleme konusu yapılmıştır. Benzer bir çalışma da sözlükler üzerinde yürütülmüştür. İncelenen sözlüklerde konuyla ilgili olarak, Alevi, Bektaşi, Kızılbaş ve Şii kavramları genel olarak yer bulurken, Ali ve Sıffin Savaşı maddelerine yalnızca bir sözlükte rastlanmıştır. İncelemeler çerçeveleme kuramı üzerinden gerçekleştirilmiş, ansiklopedi ve sözlüklerde çizilen Alevilik ve bağlantılı kavramların çerçevesinin var olan mezhepsel çatışma ve ayrışmanın, ön yargıların kaynağı olup olmadığı araştırılmıştır. İnsanların birbirlerinin inanç ve mezheplerine ilişkin olarak buralarda yer alan yaklaşımlar üzerinden bir bakış açısı inşasına girip girmedikleri veya insanlarda mezhepsel ayrılıklara yönelik olarak var olan olumsuzluklarda ansiklopedi ve sözlüklerdeki tanımların bir etkisi olup olmadığı maddelerin bu bağlamda incelenmesiyle ortaya konulmak istenmiştir.

249-261

Authors: Rıza AKYÜREK

Societies establish the building blocks of life with their traditions, values, experiences and cultural heritage. The culture of each society reflects such vital values. Death, like birth is an important ritual of passage in the cycle of life. In the case of Tahtaci communities of Western Turkey, rituals associated with death include musical forms such as hymns and laments that are performed in free rhythm and with specific syllabic meters or syllable lines. Laments are improvised by women at the place of mourning, while the nefeses are performed in cem rituals and other ceremonies of Tahtaci communities. The lyrics of the nefeses are selected from well-known Alevi poets and sung to the accompaniment of instruments such as long-necked, plucked lutes (cura, bağlama, and divan saz), and the violin. The data of this study were collected through observation a structured interview method. Intensive research concerning funeral rituals and religious ceremonies was conducted for three years and five months in villages densely populated with Tahtacis, and interviews took place with individuals familiar with the repertoire and rituals associated with lamenting. Methodology: The research process or ethnography involved participant-observation and documentation of contexts for lamenting, lamenting as performance practice, and interviews that were compiled and analyzed on the basis of written observations, recordings, and transcriptions in the form of musical notation and lyrics. The data compiled in this study contributes to the dearth of publications concerning the data investigated. The results of the investigation illustrated that mourning hymns (yas nefesler) and women’s laments (ağıtlar) feature prominently in the oral traditions of Tahtacis.

293-318

Authors: Vüsale MUSALI

Sufi şair, Yesevîye tarikatının kurucusu, Pîr-i Türkistan Ahmed Yesevi’nin Türklere İslamiyet’i öğretmek amacıyla kaleme aldığı Dîvân-ı Hikmet bu gün de Türk İslam irfan ve düşünce tarihinin önemli kaynakları sırasındadır. K. Eraslan, İ. Hakkul, M. M. Tulum, N. Hasan ve H. Bice gibi araştırmacılar bu kıymetli eseri yayına hazırlayarak okurlarına ulaştırmak için çaba sarf etmişlerdir. Makalemizde ilk önce Divan-ı Hikmet’in Türk Dünyası’ndaki neşirleri değerlendirilmiş, hangi nüshaları esasında yayına hazırlandığı belirlenmiştir. Bu bilgilerden hareketle Divan-ı Hikmet’in St. Petersburg’daki önemli el yazmalarının popüler ve tenkitli metin çalışmalarında kullanılmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sebeple gelecekte Divan-ı Hikmet’in yeni tenkitli metninin hazırlanması veya var olan neşirlerin daha tekmil hale getirilmesine yardımcı olacağı düşüncesiyle St. Petersburg Doğu Yazmaları Enstitüsü’nde korunan el yazmalarının tespit edilmesi ve tanıtılması hedeflenmiştir. Makalemizde ilk önce St. Petersburg Doğu Yazmaları Enstitüsü’nün (Asya Müzesi) kuruluş tarihi gözden geçirilmiş, daha sonra Rusya Bilimler Akademisi tutanaklarından hareketle Orta Asya ve Volga boyundan getirilen el yazması eserlerin hangi kararlarla, hangi kurumlar ve kimler tarafından elde edildiği araştırılmıştır. Ardından da St. Petersburg Doğu Yazmaları Enstitüsü’ne getirilmiş Divan-ı Hikmet nüshalarının bulunduğu koleksiyonlar ve bu koleksiyonlardaki nüshaların değerlendirilmesi üzerine yoğunlaşılmıştır. Yürüttüğümüz araştırmalar sonucunda adı geçen enstitüde Divan-ı Hikmet’in 23 nüshanın muhafaza edildiği tespit edilmiştir.

345-364

Authors: Cem ERDEM

Âşıklık geleneği günümüzde İslamiyet sonrası kazandığı yeni kimlikle dikkate değer bir alanı ifade etmektedir. Bu geleneğin icracısı olan âşıklar, Alevi ve Bektaşiler için bireysel ve sosyal hayatın düzenlenmesinde önemli dinsel bilgi ve uygulamaları aktaracak şekilde görevler üstlenmişlerdir. Bu bağlamda ele aldıkları konular ve bulundukları konum; toplumu, inancı ve geleneği tanımlamada anahtar roldedir. Âşık, içinde bulunduğu toplumun tercümanıdır. İçinde yaşadığı kültürün taşıyıcısı, temsilcisidir. Alevi ve Bektaşi geleneği içerisinde âşıklar, inanç sisteminin temel unsurlarından birisi haline dönüşmüşlerdir. Öyle ki kullandıkları enstrümanı, gelenek içerisinde “Telli Kur’an” olarak adlandırmışlardır. Çağımızda âşıklık geleneğini devam ettiren önemli isimlerden biri de Dertli Divani’dir. Dertli Divani, 21. yüzyılda Alevi ve Bektaşi geleneği içerisinde âşıklık geleneğinin ve cem ayinlerindeki dedelik kurumunun icracısı ve üyesi olması dolayısıyla önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmanın amacı; Âşık Dertli Divani’nin şiirlerinde tasavvuf anlayışı ve buna ait unsurları tespit etmektir. Araştırmanın verileri doküman incelemesi yöntemiyle toplanmış; elde edilen veriler içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Çalışmaya ait veriler Âşık Dertli Divani’ye ait 52 şiirden elde edilmiştir. Araştırma sonucunda Âşık Dertli Divani’nin tasavvuf terminolojisini zengin bir biçimde şiirlerinde kullandığı tespit edilmiştir. Şiirlerinde tasavvufta önemli bir yere sahip olan “Nûr-u Muhammediyye” anlayışının yansıması görülmektedir. Alevîlikte, Allah’tan ilk tecelli eden şeyin Muhammed-Ali’nin nuru olduğu düşüncesinden hareketle şiirlerde Allah, Hz Muhammed ve Hz. Ali birlikte yer almıştır. Bu düşünüş biçimi Dertli Divani’nin şiirlerinde Alevi ve Bektaşi inanç motifleriyle şekillenmiştir. Dertli Divani’nin şiirlerinde Hz Ali, Ehlibeyt, Hz. Hüseyin ve On iki imam sevgisi, derin bir inançsal bağlılıkla ele alınmaktadır.

385-410

Authors: Onur Güneş Ayas

Vahit Lütfi Salcı’nın çok sesli unsurlar içeren Alevi müzikleri hakkındaki çalışmaları, Erken Cumhuriyet dönemi elitlerinin Batı müziğiyle uyumlu saf bir milli öz arayışının en ilginç örneklerinden biridir. Salcı’ya göre Türk halk müziği aşikâr ve gizli olmak üzere iki ana kola ayrılmaktadır. Kapalı topluluklar olarak örgütlenmiş Alevi kabilelerin temsil ettiği gizli halk musikisi, kozmopolit Osmanlı kültüründen ve Şark musikisi olarak damgalanmış şehir müziğinden yalıtılmış olduğu için saf Türk kültürünün otantik ifadesidir. Aynı zamanda, içinde armoni ve kontrpuana dalalet eden çok sesli unsurlar barındırdığı için de medeni Batı dünyası karşısında Türk milletinin yüzünü ağartmaktadır. Bu çalışmanın amacı Salcı’nın gizli Alevi müziği hakkında geliştirdiği bu formülü, bir antropolojik özselleştirme örneği olarak incelemek ve dönemin resmi müzik politikasıyla ilişkisini tartışmaktır. Antropolojik özselleştirme, bu makalenin yazarı tarafından, Grunebaum’un ortogenetik ve heterogenetik kültürel değişim ayrımından ve Neuman’ın bu kavramı Cevdet Paşa’nın fikirlerine uygulamasından ilhamla geliştirilmiş bir kavramdır. Makalede özselleştirme söylemi, yabancı bir modele dayanarak gerçekleşen heterogenetik kültürel değişimlerin, yerli bir kaynaktan türemiş ortogenetik değişimler gibi yorumlanması olarak tanımlanmakta ve arkeolojik özselleştirme ve antropolojik özselleştirme olarak ikiye ayrılmaktadır. Arkeolojik özselleştirme, Türk Tarih Tezi’nde olduğu gibi, kültürel değişimin kaynağını ulusun uzak geçmişinde arayan söylemlere işaret eder. Antropolojik özselleştirme ise Salcı’nın yaptığı gibi Batı kültürüyle uyumlu milli özü köylerdeki kapalı toplumlarda arar ve bir tarihsel süreklilik anlatısı inşa etmeye çalışır. Salcı’nın formülü, Alevileri modern Türk ulusunun inşasına entegre etmek ve şehrin melez kültürüne şüpheyle bakan köy temelli bir kültürel modernleşme projesini desteklemek için geliştirilmiş söylemlerle ortak bir zemini paylaşmaktadır. Katı ikili karşıtlıklara dayanan bu özcü söylemler kültürel alandaki karmaşık etkileşimleri göz ardı etme eğilimindedir. Bu söylemleri en uç mantıki sonuçlarına vardıran Salcı, böylelikle sağladıkları yeni imkânları ve içerdikleri sınırlılık ve paradoksları daha iyi görmemizi sağlamaktadır.

429-442

Authors: Hüseyin YALTIRIK

Seyyid Ali Sultan Süreğinde Bektaşiler hem yurt içinde hem de yurt dışında kendi geleneklerini yaşamaktadırlar. Trakya’da Edirne ve Uzunköprü çevrelerinde yoğun olarak yerleşik hayat süren bu Türkmenler, Oğuz boylarının Trakya’daki hatıraları olup geleneksel ritüelleri içinde erkânlarını sürdürmekte ve cemlerinde nefes söyleyip semah dönmektedirler. “Nefes”lerini bazen toplu bazen bireysel olarak Bağlama eşliğinde icra ederler. Genel olarak gizli ayinlerini “Ayin-i Cem”, “Ayn-i Cem” ya da kısaca “Muhabbet” olarak adlandırırlar. Gayet ağır başlı, medenî ve hısım akrabaya önem veren, misafirperver, hoşgörülü, kültürüne sahip çıkan, engin gönüllü ve derin düşünceli kimseler olup Trakya’da Mustafa Çetin Dede’ye bağlıdırlar. Batı Trakya’daki Seyyid Ali Sultan süreği ise orijinal ve tarihî bir mekân olan büyük “Meydan Evi” ile Gümülcine sırtlarındaki Seçek Yaylasının kâbesi gibidir. Burada farklı köylerde yaşayan Bektaşi toplulukları birbirlerine hısım ve akraba olarak yaşamaya devam etmektedirler. Dilleri Türkçe olup Türkçe yazmakta ve Türkçe konuşmaktadırlar. Cemlerinde dut yapımı sazları kutsal bilip hürmetle çalan ve Türkçe nefesler söyleyen bu kimseler nefeslerini eskiden “Mecmua” denen fakat günümüzde Nefes Defteri olarak isimlendirilen defterlerde saklı tutarlar. Belli mürşitlere bağlı olup erkânlarını ve geleneksel hayat tarzlarını sürdürürler. Bu yazıda bu toplululukların cemleri bağlamında nefesleri incelenecek ve notalarıyla örnekler verilecektir.

459-490

Authors: S. Sabri KÜRKÇÜOĞLU

Tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Şanlıurfa, coğrafyasında önemli kültürel özellikler barındırmaktadır. Şanlıurfa, folklor yönünden de zengin bir hazineye sahiptir. Şanlıurfa’da Alevi- Bektaşi kültürü; Kısas, Akpınar ve Sırrın yerleşim yerlerinde görülmektedir. “Âşıklık Geleneği”nin en kapsamlı görüldüğü yerleşim yeri ise Kısas Köyü’dür. Kısas’ta aile yapısı, arkadaşlık ve dostluk ilişkileri güçlü bir yapıya sahiptir. Eski geleneklerin bir kısmının ise halen yaşadığı görülmektedir. Bu araştırmada Kısas’taki Alevi ve Bektaşi Kültürü ve halen devam eden âşıklık geleneği incelenmiştir. Kısas’ta geçmişten günümüze 50 civarında saz şairi yetişmiştir. Kısaslı âşıklar köyde “Cem evi”, “köy odaları” ve “aşure şenlikleri”nde deyişlerini okumaktadırlar. Ayrıca başta Hacıbektaş ilçesi olmak üzere davet edildikleri yurtiçi ve yurtdışındaki çeşitli törenlerde de deyişlerini icra etmektedirler. Yöreye özgü özellikler gösteren “Kısas Semahı” ise özgünlüğünü günümüze kadar koruyarak gelmiş, düzenlemesi ve sözleriyle çok güzel bir örnektir. Bu çalışmamızda diğer bir konu Kısaslı Âşık Sefâî’dir. Sefâî, atalarından ve dedelerinden öğrendiği âşıklık geleneğini 45 yıldır başarı ile sürdürmektedir. Kısas’ta Türkmen Alevi ve Bektaşi tasavvuf geleneği içerisinde icra edilen Cem’de Zakir sıfatıyla semah, nefes ve deyişler okumaktadır. Âşık Sefâî, aynı zamanda, folklor araştırmacısı, yerel bir tarihçi ve kaynak kişidir. Alevi-Bektaşi şiirleri ve deyişleri, Türk halk edebiyatı ve müziğinin temel taşlarıdır. Halk müziğinin zenginleşmesinde ve yayılmasında, âşıkların payı çok büyüktür. Âşıklar tarafından üretilen şiirler ve deyişler önemli bir kültürel mirastır. Şanlıurfa ve Kısas’ta yapılacak Alevi ve Bektaşi kültürü konulu araştırma ve derlemeler, bahsi geçen kültürel mirası ortaya çıkaracak ve geniş çevrelere ulaşmasını sağlayacaktır.

513-530

Authors: Hasan COŞKUN

Bu makalede, Âşık Veysel’in türkülerinde Alevi ve Bektaşi kültürü, inanç ve değerlerinin izleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Ozanlık geleneğinin en güçlü olduğu illerden biri Sivas’tır. Sivas şehri “ozanlar ocağı”, “âşıklar diyarı”, olarak meşhur olmuştur. Sivas’ın yetiştirdiği önemli halk ozanlarından biri Âşık Veysel’dir. Âşık Veysel, 1894 yılının Şarkışla ilçesinin Sivrialan köyünde doğdu. Böylece Veysel için uzun ve ince bir yol hikâyesi başlamış oldu. Âşık Veysel, Alevi ve Bektaşi geleneğinin güçlü olarak yaşandığı Emlek yöresinde doğmuştur. Âşık Veysel’in yetişmesinde bu yörenin ozanlarının çok büyük katkıları olmuştur. Veysel, farklı inanç ve düşünceye sahip her ferdin düşüncesine, duygusuna, inancına ve dünya görüşüne saygı duyarak şiirlerinde tabiat, vatan-millet ve birlik, aşk, acı, keder, milli, dinî-tasavvufî konuları ele almıştır. Âşık Veysel’in sevgi, saygı, hoşgörü, tevazu, ilahi ve beşeri aşk konularını çok kuvvetli şekilde işlediğini ve bu konuları kendi sazı ile türkülerinde okuduğunu biliyoruz. Âşık Veysel’in dinî-tasavvufî ve mistik yönünün çok kuvvetli olmasının en önemli nedeni, onun manevi dünyasını inşa eden ruh mimarlarının huzurunda bulunmuş olmasıdır. Mescid köyünde Bektaşi dergâhı kuran Salman Baba, onun önemli dostu ve ilk öğretmenidir. Veysel’i yetiştiren Alevi Ocakları ve Bektaşi Dergâhlarıdır diyebiliriz. Âşık Veysel’in türkülerinde Alevi ve Bektaşi inanç ve değerlerinin izlerini görmek mümkündür. Âşık Veysel’in şiirlerinde Alevi ve Bektaşi Tasavvuf anlayışına ilişkin kavramların ve sembollerin yer aldığını görüyoruz.

557-572

Authors: Isa MEMISHI-Nebahat SÜLÇEVSİ

Günümüz Sırbistan Cumhuriyeti sınırları içerisinde bulunan Preşova, 1912 yılına kadar Osmanlı idaresinde kalmıştır. Osmanlı idaresinden sonra Sırp işgaline uğrayan Preşova ve yöresi günümüz idari taksimatında Sırbistan’ın güneyinde çoğunlukla Arnavut nüfusun meskûn olduğu bölgeyi kapsayan Preşova Vasinin merkezi konumundadır. Preşova şehri ve ona bağlı Bilaç köyünde az sayıda Türk de yaşamaktadır. Osmanlı döneminden Balkan ülkelerinde kalmış olan maddi miras hakkında belli başlı çalışmalar yapılmıştır. 1970’li yıllardan sonra bu alandaki çalışmalar yoğunluk kazanmış olmakla birlikte Batı Balkanlar’a yönelik bu çalışmalarda daha çok Bosna, Sancak, Kosova, Makedonya’da bilinirliği daha fazla olan yerler üzerinde durulmuştur. Özellikle Yugoslavya’nın dağılma sürecinde Preşova’ya ilişkin kültürel çalışmaların yerel düzeyde kaldığını ileri sürmek için yeterli sayıda gerekçe vardır. Batı Balkanlar’ın 1990’lı yılların başından itibaren karşı karşıya kaldığı uzun süreli çatışmalar ve savaşlar eğitim, kültür ve bilim alanındaki gelişmeleri olumsuz anlamda etkilemiş ve etkilemeye devam etmektedir. Bu süreçte çok sayıda somut kültürel miras eseri zarar görmüş, tahrip olmuş ve hatta bir zaman var oldukları bile unutulmuştur. Günümüze kadar varlığını sürdürebilmiş az sayıda eserin de ömrünü uzatacak restorasyon çalışmaları sınırlıdır ve bu konuda yetkin bir kurumun eliyle yürütülmemektedir. Yerli halkın imece usulüyle hayatta tutmaya çalıştıkları bu eserlerin en azından envanterinin çıkarılması ve kayda geçirilmesi önemlidir. Bu anlamda yerel ölçekli yapılan bazı çalışmalar olmakla birlikte bu mirasın koruma altına alınmasını sağlayacak kurumları harekete geçirme konusunda yeterli olmamıştır. Bu çalışma ile Preşova ve yöresinde günümüze kadar ulaşabilmiş olan cami, tekke gibi ibadet ve zikir mekânları ile mezarlara ait kitabelerin ele alınması amaçlamaktadır. Bu çalışmada esas amaç Osmanlı döneminden kalma eserlerin tamamını tespit etmek olmayıp, şimdiye kadar üzerinde durulmamış olan bu kültürel mirasa işaret etmektir. Yoksa Osmanlı idaresi döneminden kalmış ve zaman içerisinde yok olmuş olan maddi miras yapılarının envanterinin çıkarılması daha geniş bir çalışmayı gerektirir. Bu çalışmada Preşova kasabası ve yöresinde Osmanlı idaresi döneminden kalmış olan yapılar üzerinde bulunan kitabe türleri ile şekil ve metin özelliklerine kısaca değinilmiştir.

595-616

Authors: Murat COŞKUNER

İktidar ve bilim arasında var olan kadim dayanışma, 19. ve 20. yüzyıllarda milli bir devlet ve toplumun oluşturulması amacıyla bir kez daha kendini gösterir. Milliyetçi iktidarlar, toplumu homojen bir bütünlük olarak inşa etmek için bilimden oldukça fazla yararlanırlar. Milli bir Türk toplumunun inşa edilmesi sürecinde bilimin sunduğu hizmetleri böyle bir bağlam üzerinden değerlendiren bu çalışma, Türk milliyetçi elitlerinin bilimsel paradigmaları kullanarak halk dinini nasıl işlevsizleştirdiklerini tartışmaktadır. Fransız Sosyolog Emile Durkheim’in ileri sürdüğü bilimsel teorilerin manipülasyonu, aşırı yorumu ve kimi zaman ilgili teorinin en hayati noktalarının görmezden gelinmesi suretiyle bunun mümkün kılındığını göstermeyi deneyen çalışma, bu amaç kapsamında Durkheim’dan yoğun bir şekilde etkilenen iki milliyetçi düşünür Ziya Gökalp ve Mehmet Fuad Köprülü’nün çalışmalarına odaklanmaktadır. Bu milliyetçi entelektüellerin eserlerini metin analizi yöntemiyle çözümleyen çalışma, milliyetçi toplumun yaratılmasında dine ve dinsel kültüre yönelik işleyen bir dizi bilimsel manipülasyonu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmanın planı içerisinde ilk bölümde iktidarın bilimle olan ilişkisi tartışılarak bu süreçte entelektüellerin rolü ön plana çıkartılacaktır. İzleyen bölümde Türk siyasal hayatında bilim ve iktidar arasındaki ilişki çözümlenerek adı anılan iki milliyetçi entelektüelin milliyetçi fikirlerinin bilimsellik ile nasıl iç içe geçtiği analiz edilecektir. Üçüncü ve son bölümde ise Durkheim’in teorik izahları yorumlanırken ortaya çıkan manipülasyon ve aşırı yorumların halk dinini ve dinsel halk kültürünü nasıl işlevsizleştirdiği tartışılacaktır.

623-627

Authors: Göktürk ERDOĞAN

YAYIN DEĞERLENDİRME/BOOK REVIEW

633-638

Authors: Birol YILDIRIM

Fahri Maden, Zümre-i Nâzenin (Bektaşilik Üzerine Makaleler)