Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

11-28

Authors: Oktay Kızılkaya

XIII. yüzyılda Horasan bölgesinde dünyaya gelen Hacı Bektaş Veli’nin fikrî altyapısını Ahmet Yesevi’nin dünyaya bakış açısı etkilemiştir. Ahmet Yesevi’nin müritlerinden Lokman Perende’den dersler alan Hacı Bektaş Veli, olgunlaştığına kanaat getirilince Türkmenleri aydınlatmak amacıyla Anadolu’ya gönderilmiştir. Hacı Bektaş Veli, Anadolu’da Sulucakarahöyük adlı yerde meskûn olmuş ve burada ölmüştür. Fikirleri, yetiştirdiği müritleri aracılığı ile Anadolu ve Rumeli’ye yayılarak, Osmanlı Devletinin ve toplumunun dinî, sosyal ve siyasi yapısını şekillendirilmesinde aktif rol oynamıştır. Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin ölümünden sonra müritlerinin mezarını ziyaret etmeye başlamaları, mezarının üzerine Osmanlı padişahı I. Murat’ın görkemli bir türbe yaptırması ile mekânın tekke ve ziyaretgâh hâline dönüşmesi değerlendirilmiştir. Yeniçeri Ocağı ile Bektaşi tarikatının bağlantısı açıklanmıştır. Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra Bektaşi tekkelerinin de kapatıldığı, sadece Sulucakarahöyük’te bulunan Hacı Bektaş Tekkesinin manevi değerine saygı nedeniyle açık bırakılması incelenmiştir. Bektaşi tekkeleri kapatıldığında, kapatılmayan Sulucakarahöyük’teki Hacı Bektaş Veli Tekkesinde yapılan onarım ve inşaat çalışmaları, çalışmaların maliyetleri ve karşılaşılan zorluklar açıklanmaya çalışılmıştır. Tekkede yapılan inşaat ve onarım çalışmalarında hangi yapıların tamir edildiği, ihtiyaç duyulan onarım ve inşaatların yapılması konusunda alınan karar ve izlenen yöntem ele alınmıştır. İnşaat ve tamiratlarda kullanılan malzemelerin adedi, birim fiyatı ve toplam maliyetleri çalışmanın akışına uygun olarak verilmiştir. Çalışma, konu ile alakalı Osmanlı arşiv belgeleri, kitap, makale ve bilimsel tezler incelenerek, hazırlanmıştır.

43-65

Authors: Bekir şişman, Mehmet Şahin

Türklerin İslamiyet’i kabulü ve ardından da Anadolu coğrafyasına göçü ile birlikte Anadolu sahasında kültürel bağlamda senkretik bir yapı meydana gelmiştir. Anadolu’da yaşamış birçok medeniyetin ardında bırakmış olduğu inançsal ve kültürel ortam, Türklerin Anadolu’ya gelmesiyle birlikte kökeni Orta Asya’ya dayanan Türk kültürü ve inançlarını da kısmen etkilemiştir. Ağırlıklı olarak Anadolu’da Türk kültürünü oluşturan bu senkretik yapı günümüze kadar mitolojiler, destanlar, efsaneler, atasözleri, masallar ve halk inanışları ile taşınmıştır. Yaylak ve kışlak hayatı yaşayan Türkler İslamiyet’i, içinde bulundukları Gök Tanrı Dini ile diğer tanışmış oldukları dinlerin/kültürlerin yerel ve evrensel değerlerini tasavvufun da etkisiyle bir araya getirerek kabul etmişlerdir. Bu durum Anadolu’da Hz. Muhammed’e, Hz. Ali’ye, Hz. Fatıma’ya, Hz. Hasan’a ve Hz. Hüseyin’e sevgi, on iki imamlara ve onların soyundan geldiğine inanılan dedelere bağlılık çerçevesinde Anadolu Aleviliğini oluşturmuştur. Bu çalışmamızda, Anadolu’da yaşayan Alevi-Bektaşi topluluklarının kendi iç dinamikleri doğrultusunda İslam’ı anlama ve yorumlama farklılıklarından ileri gelen halk inanışlarını tespit etmeye çalıştık. Bu tespit ile birlikte Anadolu sahası Türk halk inançlarının menşei hususuna Alevi-Bektaşi kaynaklı halk inanışlarının da eklenmesini önereceğiz. Yapılan bu çalışmada kullanılan bilgiler Alan Araştırma Yöntemiyle elde edilen verilere dayanmaktadır. Bu veriler neticesinde Alevi kültürüne ait sözlü ve yazılı kaynaklar aracılığıyla Türk Halk İnanışlarının menşeine farklı kadrolar eklenmiştir.

83-100

Authors: Ahmet Taşğın, Öner Atay

Bu çalışma, Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde geçen Turna ve kullanımını konu edindi. Turna’nın hangi anlamda kullanıldığına ışık tutacağı düşüncesiyle hem Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde geçtiği yer ve hem de Velayetnamede geçen bu pasajda hangi bağlamda kullanıldığına ilişkin de açıklama yapıldı. Konunun aktarım ve anlaşılmasını kolaylaştırması dikkate alınarak Turna’nın kadim anlamını da aktarmaya yardımcı olacak kaynaklarda yer alan bilgiler de verildi. Buna bağlı olarak makaleye “Turna İlahisi veya Turna Destanı” bir risale de eklendi. Çalışma boyunca yazılı kaynaklarda yer alan Turna ile ilgili veriler örnekler halinde verilirken mecazların içeriğine yönelik yöntemden istifade edildi. Klasik metinlerdeki mecazların anlaşılmasının önemli ve gerekli olduğuna yönelik yaklaşım, aynı zamanda çalışmanın takip ettiği yöntemdir. Sosyal Bilimler alanında imtina edilen hususlardan bir tanesi de Doğu, Müslüman veya daha özel olarak Türklerin sözlü ve yazılı klasik metinlerinin çalışılmamasıdır. Çalışmalar, geleneksel takip ettiği veya öykündüğü alan olarak Batılı klasik metinlere yönelirken Doğu, Müslüman veya Türk klasik metinleri üzerine daha azdır. Doğrusu Doğu, Müslüman ve Türk klasik metinlerine yönelik çalışmaların takip edilebileceği bir yaklaşım ve yöntem geliştirilememiştir. Horasan erenlerinin Turna şeklinde uçup Türkistan’a gitmeleri ve Horasan’dan gelen bu erenleri Ahmet Yesevi’nin de Turna şeklinde karşılaması, Hacı Bektaş Velâyetnamesi’nde aktarılmaktadır. Horasan erenleri, neden Turna şekline girdiler ve Turna olup uçtular? Aynı şekilde Türkistan pirleri de neden Horasan erenlerini Turna şeklinde karşıladılar? Acaba metinde kullanılan Turna’nın bir anlamı var mı, bir anlamı varsa Turna ile anlatılmak ve verilmek istenen bir mesajı var mı? Başka bir ifadeyle Turna ile aktarılan konu ve konu başlıkları, başka türlü anlatılamaz mıydı? Sonuç olarak Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nde kullanılan mecazlar ve mecazi anlatımın tespiti, varlığı ve aktarımı etrafında yapılacak izahlar, Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nin içerik olarak zengin bir metin olduğunu göstermektedir. Velayetnamenin zengin bir içerik ve konu çeşitliliği özelliği, bu çalışmayla Turna örneğinden yola çıkılarak ortaya konuldu. Velayetnamenin kadim irfanı aktardığı ve bu irfanı da yine mecazlar yoluyla koruduğu ileri sürüldü. Hacı Bektaş Velayetnamesi’nde kullanılan Turna ve anlamının anlaşılmasını kolaylaştıracak “Turna İlahisi veya Turna Destanı” da yine metne eklendi. Böylece Turna’nın anlamı ve irfandaki karşılığı rahat anlatılırken metin üzerinden takibini de kolaylaştırdı.

127-142

Authors: Aslı BÜYÜKOKUTAN TÖRET

Eskişehir’in Odunpazarı ilçesine bağlı Yahnikapan mahallesinde hizmet veren Şah Pabucu Ocağı, taliplerini Mansur Baba’ya kerameten gönderilen ocak kitabının içinde yazılanlar doğrultusunda tedavi etmektedir. Mansur Baba’nın soyundan gelen ve kendisinden aldıkları izinle bir sağaltma/şifa ocağının hizmetini yürüten aile, bölge insanı tarafından sıkça ziyaret edilmektedir. Ocağın kaynağı, Horasan’a bağlanmaktadır. Mansur Baba’nın, Hacı Bektaş Veli’den önce Anadolu’ya gelmiş erenlerden olduğu, soyunun İmam Cafer’e dayandığı belirtilmektedir. Mansur Baba’nın eski köy evinde, çatıdaki pencereden indiği belirtilen ocak kitabı buraya manevi bir güç kazandırmıştır. Ocağın temsilciliğini yürüten İnanç ailesi, hastalara ocak kitabıyla birlikte indiği belirtilen ocak yastığını sürerek, taşından kazıyıp suyla içirerek, diyet listesi vererek üç seanslık bir tedavi uygulamaktadır. Makalede, Anadolu sahasında yaşayan Alevî gelenekli sağaltma/şifa ocakları bağlamında atalar kültü ile ocak kavramı üzerinde durularak, Mansur Baba soyundan gelen bir ocak ailesi olarak Şah Papucu Ocağı’nın hastalık sağaltımındaki rolü sorgulanmıştır. Yapılan tespit ve yorumlarda “katılma”, “gözlem” ve “mülakat” teknikleriyle elde edilen malzeme esas alınmıştır. İnceleme ve değerlendirmeler neticesinde; söz konusu ocağın, günümüzde şifa ocağı olarak faal olduğu, özellikle ocağa inanarak giden ve yeme-içme konusunda verilen tavsiyelere uyan kişilerin şifa bulması noktasında önemli bir hizmeti yerine getirdiği/getirmekte olduğu görülmüştür. Birçok ocağın, köylerde yaşayan ocak ailelerin şehir merkezlerine taşınması ya da aile bireylerinin ocağı devam ettirmemeleri nedeniyle kapanmış oldukları göz önüne alındığında Şah Papucu Oc

207-230

Authors: Abdülkadir YELER

In this study, the creation of identity and institutionalization processes of the Ja’faris living in Turkey are discussed in the context of social change in Turkey. Firstly, the historical process of Jafarism and its position in the Turkish society were examined. The effects of urbanization on the institutionalization and identity building of Jafarism were investigated. Because social transformations and changes taking place in Turkey with urbanization and modernization in the last century have led to the emergence of new religious, ethnic and political identities in the country and to the process of institutionalization. In this study, qualitative research techniques such as documentation, interview and direct observation techniques were used. The migration processes of Ja’faris living in Turkey were examined utilizing the Ottoman archive documents. To assess the situation of Ja’faris, living in Turkey today, is made of interviews with leaders and members of the Ja’farism. In addition, observations were made in places of worship and research was conducted by participating in their some rituals. When the obtained data were evaluated, in the process of internal migration, that experienced in Turkey, it is seen that the Ja’faris began to settle in large cities. Because of, has been seen that, Ja’farism in Turkey has been institutionalized in parallel to the urbanization and modernization processes in the Turkish society. This institutionalization was the determining factor in shaping the identity of Ja’farism. However, it has been observed that the identity of the Ja’farism in Turkey is not homogeneous but it has diversity. In addition, it was determined that the mosque played a central role in the institutionalization of Ja’farism and the ashura ceremonies that performed in Muharram constitute an example of institutionalization in the modern sense. The problems and demands of Ja’faris living in Turkey, are also included in the study.