Geosound

16-40

Authors: Ahmet Can Akıncı, Ulvi Can Ünlügenç

Üst Kretase–Tersiyer yaşlı kayaçların yüzeylendiği Kırıkkale sedimanter baseni tektono–stratigrafik amaçlı çalışma için çarpışmalı tektonik rejiminin etkili olduğu ideal bir havzadır. Ankara ilinin yaklaşık 50 km doğusunda yer alan basen İzmir–Ankara– Erzincan kenet zonu üzerinde bulunmaktadır. Bu hat güneyde (Menderes–Torid zonu) Gondvana ile ilgili mikro kıtaların ve kuzeyde Avrasya’ya ait mikro kıtaların eski sınırlarını belirlemektedir. Basen, Kırşehir baseni ile bir katılma (akretasyon) kompleksi olan Ankara melanjına bitişik konumda bulunmaktadır. Ankara melanjı, Mesozoyik zamanında kuzey Neo–Tetis okyanusunun kuzey yönlü üzerlemesi sonucu oluşmuş malzemedir. Basen, stratigrafik olarak Paleosen ve Kretase yaşlı sedimanlara karşıt, yerel olarak faylanmış olan Ankara Melanjı üzerinde gelişmiştir. Bu, Alt Tersiyer yaşlı karasal sıkışma rejimini izleyen bölgesel büzülmenin bir sonucudur. Daha önceki çalışmalar kırılgan bindirmeli basen modeline dayanmaktadır. Bu çalışma ise yumuşak sedimantasyonla yaşıt kıvrımlanmış deformasyon modelini öngörmektedir. Ardından (Miyosen ve sonrasında), genel olarak GB–KD yönlü oblik faylar baseni kesmiştir. Basendeki sedimantasyon sırasıyla şu şekildedir; 1) Üst Kretase volkano-klastik tane akışı arakatkılı ortaç, biyotitli lavlar (Ilıcapınar formasyonu); şeyl ve kumtaşı türbiditlerine geçer (Bölükdağ formasyonu); 2) Paleosen volkanoklastik türbiditleri karbonat olistolit (saf kireçtaşı blokları) ve olistostromlar (kireçtaşlı debris flow) ile arakatkılı olarak Dizilitaşlar formasyonunu oluşturur; 3) Alt Eosen şeyl ve kumtaşı türbiditleri (Bulanıkdere formasyonu) ile yukarda delta ortamında oluşmuş kumtaşlarına (Mahmutlar formasyonu) geçer; ardından akarsu–delta ortamında oluşmuş klastik konglomeralar (Karagüney formasyonu) ve nümülitik kireçtaşları (Bahşili formasyonu) gelir; 4) Oligo–Miyosen’de akarsu ortamında oluşmuş klastik konglomera ve gölsel evaporitler gelmektedir. Bir diğer jeolojik olay; sıkışma ile ilişkili hornblend–phyric granitik Karacaali plütonunun Paleosen’de sokulumudur. Bu birimin aşınması sonucu çökelmiş sedimanlar granitik parçacıklarca zengin olan Mahmutlar formasyonunu oluşturmaktadır. TECTONO-STRATIGRAPHICAL INVESTIGATION OF YAHŞİHAN (KIRIKKALE) AND ITS SURROUNDINGS ABSTRACT: The Upper-Cretaceous/Lower-Tertiary Kırıkkale sedimentary basin is an ideal locality to study the tectono-stratigraphic evolution of a basin within a collisional tectonic setting. Located ca. 50 km east of Ankara, the basin lies in the İzmir-Ankara-Erzincan suture zone. This lineament marks the former boundaries of Gondwana-related microplates to the south (the Menderes-Tauride zone) and Eurasia-related plates to the north (Pontide zone). The basin abuts an inferred microcontinent (the Kırşehir Masif) and an accretionary complex (the classic Ankara Melange)–a product of the northward subduction of the Northern Neo-Tethys Ocean during the Mesozoic. Structurally, the basin developed on the Ankara Melange, which is locally faulted against Palaeocene and Cretaceous basin sediments –a result of regional contraction following Lower Tertiary continental collision. Previous work has modelled brittle thrust-faulting within the basin. This study, however, favours a model of soft syn-sedimentary folded deformation. Later (Miocene and younger) mainly SW-NE trending oblique-slip faults cut the basin. Basin sedimentation is as follows; 1) Upper-Cretaceous volcaniclastic grain flows inter-bedded with biotite-phyric lavas of intermediate composition (the Ilıcapınar Formation) pass into shales and sandstone turbidites (the Bölükdağ Formation); 2) Palaeocene volcaniclastic turbidites inter-bedded with carbonate olistostromes (limestone debris flows) and olistoliths (solid limestone blocks) make up the Dizilitaşlar Formation; 3) Lower Eocene shales and sandstone turbidites (Bulanıkdere Formation) pass upwards into deltaic sandstones (Mahmutlar Formation) then into fluvial/deltaic clastic conglomerates (Karagüney Formation) and transgressive nummulitic limestones (Bahşili Formation); 4) Oligo-Miocene clastic fluvial conglomerates and lacustrine evaporites. Further interest is added by the intrusion of a collision-related hornblende-phyric granitic plüton in the basin margin during the Palaeocene. The exhumation and unroofing of which formed the granitic clast-rich Mahmutlar Formation.

123-140

Authors: Nesrin Barış, Celalettin Şimşek, Burhan Erdoğan

Akifer kirlenebilirliği çalışmaları, insan aktiviteleri sonucu oluşabilecek kirlenmeye karşı hangi alanların daha duyarlı olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kirlenmeye duyarlı alanların bilinmesi, arazi kullanımının planlanması, su havzalarının koruma kullanma dengelerinin sağlanması ve işletilmeleri aşamalarında karar vericiler için büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada Cumaovası Havzasının (İzmir) yeraltı sularının kirlenebilirlik haritası DRASTIC metodu modifiye edilerek havzaya uyarlanmış ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ile entegre edilmesi ile oluşturulan AHS-DRASTIC indis değerleri Coğrafi Bilgi Sistemleri ile haritalanmıştır. Çalışmada DRASTIC yöntemin gerektirdiği yedi tematik harita olan, yeraltı su derinliği (D), beslenim (R) , akifer ortam (A), toprak bünyesi (S), topografya (T), vadoz zon etkisi (I) ve hidrolik iletkenlik (C) haritaları oluşturulmuştur. Yeraltı suyu derinlikleri havzada saptanan kontrol kuyularının yağışlı ve kurak dönemdeki ölçümleri ile, beslenim değerleri Cl beslenme yöntemi ile, akifer ortama ait harita, bölge jeolojisinin ve Devlet Su İşlerinden sağlanan kuyu loglarının değerlendirilmesi ile, toprak katmanı arazi kullanım haritası ve toprak haritasının yorumlanması ile elde edilmiştir. Bölgeye ait eğim haritası MapInfo programında 20 m aralıklarla sayısallaştırılan topografik haritadan, vadoz zon katmanı ve hidrolik iletkenlik katmanının oluşturulmasında kuyu logları ile jeolojik haritadan yararlanılmıştır. Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), modifiye edilmiş DRASTIC yönteme ait yedi parametrenin kriter ve alt kriterlerinin ağırlık ve göreli önceliklerinin tutarlılık içinde bulunması amacıyla kullanılmıştır. Çalışma sonucunda Cumaovası havzasının yeraltı suyu kirlenebilirliği belirlenmiş, yeraltı sularında yapılan NO3 analizlerine ait harita ile arazi kullanım haritaları karşılaştırılmıştır. Değerlendirme sonucunda insan faaliyetlerinin kirlenme riski yüksek olan alanlarda yoğunlaştığı ve buna bağlı olarak, yeraltı sularında NO3 kirliliği belirlenmiştir. ASSESSMENT OF CUMAOVASI GROUNDWATER VULNERABILITY USING AHP-DRASTIC METHOD ABSTRACT: The aim of this study is to perform a regional groundwater vulnerability assessment on the Cumaovası (Izmir) plain using GIS along with a modified DRASTIC approach. Drastic is an acronym of Depth to water, net Recharge, Aquifer media, Soil media, Topography, Impact of vadose zone and Conductivity of the aquifer that control the groundwater pollution potential. Based upon data from variables such as depth to water, net recharge, soil permeability, aquifer media, impact of vadose zone subjective numerical values have been assigned to each variable according to its relative importance to affect groundwater vulnerability. It was decided to use AHP process as the model parameter ranges have been modified and for derivation of ratings and weights of parameter, because of simple hierarchical structure, widespread usage and ability to measure consistency in judgment. These values are assigned based upon the DRASTIC criteria and Analytic Hierarchy Process (AHP). Firstly the values assign for each variable, the data for that variable comprise a GIS map layer. Then layer have been combined or overlain using the GIS system to formulate the final groundwater pollution potential map. The obtained database is processed within a Geographic Information System (GIS) for producing thematic maps of seven DRASTIC parameters and AHP-DRASTIC potential vulnerability map. Finally, the NO3 map and land use map have presented to determine the human effects on groundwater vulnerability. According to the land use and groundwater NO3 concentration demonstrate that the human activities are intensified on vulnerable zone.

219-232

Authors: Ayten Çalık, Uğur Arzoğulları

Çalışma alanı, Eskişehir İli, İnönü İlçesinin güneyinde yer alan Dereyalak Köyü’nün KB’sında yer alır. Bu çalışmada, bölgede yaklaşık KB-GD doğrultusunda uzanım gösteren volkanojenik çakıltaşları içinde, dağınık ve düzensiz nodüller halinde yer alan dendritli agat ve opal oluşumlarının jeolojisi, mineraloji ve oluşum şekli incelenerek alanın ekonomik olma özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Dereyalak Köyü KB’sında yaklaşık 1,5 km devam eden volkanojenik çakıltaşı biriminin kalınlığı yaklaşık 5 – 25 m’dir. Bu çakıltaşları içinde birbirinden bağımsız nodüller halinde yataklanmış dendritli agatların büyüklükleri ise 5 cm–30 cm arasında değişmektedir. Yapılan mineralojik analiz sonuçlarından, ana mineraller; tridimit, kristobalit, kuvars olarak, genel kompozisyonun da Opal-CT fazına yakın olduğu tespit edilmiştir. Arazi çalışmaları ve elektron mikroskop analiz sonuçları, bölgede yaygın olarak gözlenen yumrulu sepiolitlerin silisli çözeltilerle ornatılarak, dendritli agatlara dönüştürüldüğünü göstermektedir. Çalışma bölgesinde bu güne kadar ekonomik olarak düzenli bir agat üretimi yapılmamıştır. Birimin yayılımı ve agatların piyasa değeri göz önüne alındığında, önümüzdeki yıllarda sahada ciddi yatırımların yapılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. ABSTRACT The study area is located at northwest of Dereyalak Village, Eskisehir – İnönü. This study essentially deals with geology and mineralogy of the dendritic agate and opal formations that exists as disorderly-random noduls in the volcanogenic conglomerates which are lying through approximately NW-SE trending in the investigated area. This study also attemps to betray the economical properties of the field by researching the mineralogy and formation shapes. The volcanogenic conglomerates crop out at NW of Dereyalak village extend over 1.5 km. These units contain dendritic agates and shows an irregular distribution pattern. The thickness of volcanogenic conglomerates is approximately 5 - 25m. The size of dendritic agate nodules located in conglomerate units is about 5 cm to 30 cm. Based on the minealogical analyses, main mineral paragenesis can be formulated as tridymite - cristobalite - quartz and general composition found to be close to Opal-CT phase. All the data from the field observations and the results of electron microprobe analys indicate that the dendritic agate nodules resulted from the replacement of the sepiolite nodules widely exist in the region by highly active silica solutions. Recently there is no economic agate production in this region. Concerning the size of reserves and the market value of agates, it is highly suggested to have serious investment interests for near future.

323-344

Authors: Zülfü Gürocak, Selçuk Alemdağ

Bu çalışmada, Elazığ çevresinde yüzeyleyen kayaçların beton agregası olarak kullanılabilirliğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda, Keban Metamorfitleri, Elazığ Magmatitleri, Harami Formasyonu, Maden Karmaşığı, Kırkgeçit Formasyonu ve Karabakır Formasyonu’ndan farklı noktalardan kaya örnekleri alınmış, kaya ve agrega örneklerinde deneysel çalışmalar yapılmıştır. Petrografik ve kimyasal özellikleri belirlemek için, kimyasal analizler ve ince kesitlerde petrografik çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca, kaya örneklerinin birim hacim ağırlık, ağırlıkça ve hacimce su emme, porozite, doluluk oranı, serbest basınç dayanımı belirlenmiştir. Çeneli kırıcı yardımıyla hazırlanan standart boyutta agrega örnekleri hazırlanmış, bu agregaların alkali agrega reaktivitesi, magnezyum sülfat çözeltisinde don kaybı, özgül ağırlık, su emme, yıkanabilir madde içeriği ve Los Angeles aşınma dayanımı belirlenmiştir. Deney sonuçları TSE standartlarındaki sınır değerler ile karşılaştırılmıştır. Keban Metamorfitleri, Elazığ Magmatitleri ve Kırkgeçit Formasyonu’nun düşük Los Angeles aşınma direncine ve özgül ağırlığa sahip olması nedeniyle, bu kayaçların beton agregası olarak kullanılması uygun değildir. Maden Karmaşığı ve Karabakır Formasyonu’na ait bazaltların tüm fiziko-mekanik özellikleri beton agregası olarak kullanılabilme açısından uygundur ve bu kayaçlar beton agregası olarak kullanılabilirler. POSSIBLE USE OF ROCKS IN AROUND OF ELAZIĞ AS CONCRETE AGGREGATE ABSTRACT: The aim of this study is to determine characteristics of rocks which are exposed around Elazığ using as concrete aggregate. For this purpose, rock samples from Keban Metamorphics, Elazığ Magmatics, Harami Formation, Maden Complex, Kırkgeçit Formation and Karabakır Formation were collected from different locations and experimental studies were conducted on the rock and aggregate samples. To determine petrographical and chemical characteristic, chemical analysis and petrographic studies in thin section were carried out. Furthermore, unit weight, water absorption in weight, water absorption in volume, porosity, fullness ratio and uniaxial compressive strength of the rocks were determined. Standard size aggregates were prepared from block samples using a laboratory jaw crusher. The aggregate properties such as alkali aggregate reactivity, magnesıum sulphate soundness, specific gravity, water absorption, fine content and Los Angeles abrasion were determined. The results were compared with the typical acceptance limit in TSE standards. According to the results, it was obtained that Keban Metamorphics, Elazığ Magmatics and Kırkgeçit Formation were not suitable for using as concrete agregate, because Los Angeles abrasion and specific gravity of these rocks were less than acceptance limits in TSE standards. However, all physico-mechanic properties of the basalts belong to the Maden Complex and Karabakir Formation were suitable for using as concrete aggregate and these basalts can be used as concrete aggregate.

419-430

Authors: Yavuz Gül, Atilla Ceylanoğlu

Bu çalışma kapsamında, değişik kaya birimlerinin nokta yükleme dayanımlarının incelenmesi ve diğer malzeme özellikleri ile ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda nokta yükleme dayanımı ile bazı fiziksel ve mekanik özellikler arasında anlamlı ve oldukça yüksek korelasyonlu ilişkiler elde edilmiştir. POINT LOAD STRENGTH OF SOME ROCK UNITS AND THEIR RELATIONS WITH OTHER MATERIAL PROPERTIES Within the scope of this study, it was aimed to investigate point load strengths of different rock units and to relate with other material properties. Good relations with high correlations were obtained between point load strength and some physical and mechanical properties.