Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi

1-18

Authors: M. Onur HASDEDEOĞLU

Mimari eserler insanlığın hizmetine sunulduğu günden başlayarak var oldukları süre boyunca asırlara tanıklık ederler. Kimi zaman bu eserler yazarlar vasıtasıyla dile gelerek asırlar boyunca şahit oldukları olayları insanoğluna anlatırlar. İvo Andriç, dünyaca ünlü Drina Köprüsü romanının merkezine Sokollu Mehmet Paşa tarafından Doğu ile Batı’yı birleştirmek için Drina Nehri üzerinde yaptırılan köprüyü alarak köprünün tanıklık ettiği üç buçuk asırlık dönemi işler. Durali Yılmaz ise Fetva Yokuşu romanında, burada alınan kararlar ile dünya tarihinin şekillenmesinde asırlar boyu pay sahibi olan bir semtin öyküsünü, Yeniçerilerin idamında kullanılmak üzere yaptırılmış olan Cellat Taşı’nın dilinden okurlara aktarır. Adı geçen her iki roman arasında kurgu, yapı ve tema bakımından önemli benzerlikler mevcuttur. Bu çalışmada Drina Köprüsü ve Fetva Yokuşu romanları karşılaştırmalı biçimde incelenerek iki roman arasındaki benzer unsurlar ortaya konmuştur. Böylelikle iki coğrafyada yüzyıllar içerisinde yaşanan siyasal ve toplumsal değişim süreci karşılaştırmalı biçimde analiz edilmiştir. Anahtar Kelimeler: İvo Andriç, Drina Köprüsü, Durali Yılmaz, Fetva Yokuşu, karşılaştırmalı edebiyat Abstract: From the day that architectural works had been served for humanity, they bear witness to centuries. Sometimes they find a voice in literature so that they Express the events which they bear witness to. In his novel “Drina Köprüsü” ,Yugoslavian writer Ivo Andriç places the bridge which had been built by Sokollu Mehmet Paşa with the purpose of uniting East and West into center of the plot to depict three and a half centenary which the bridge bore witness to. One of the writers in Turkish literature, Durali Yılmaz, in his novel “Fetva Yokuşu”, expresses the story of a district which has an important role for centuries in shaping the world history with the decisions which had been taken in the novel, by the language of Cellat Taşı that had been made for janissary execution. There are substantial similarities between these two novels in terms of fiction, structure and theme. The aim of this study is to show the similarities and differences between the two novels Drina Köprüsü and Fetva Yokuşu through a comparative analysis in respect of structure and theme.

46-59

Authors: Mehmet Çağlayan ÖZKURT

İncelememizde, XIX. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle Tanzimat’ın ilanıyla (1839) yaşamış olduğu büyük değişim ve dönüşümden en çok etkilenen -ve yararlanan- kurumların başında gelen Mekteb-i Tıbbiyenin son binası olan Haydarpaşa’daki binasının yerinin belirlenmesine etki eden faktörler ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır. Haydarpaşa Mekteb-i Tıbbiye binasıyla ilgili bugüne değin yapılmış olan araştırmalarda, yapının konumunun belirlenmesine etki eden en önemli faktör olarak, dönemin siyasi gerekçelerinin etkili olduğu düşüncesi ağırlık kazanmaktadır. Bu genel kanı doğru olmakla birlikte, yine de yapının yerinin belirlenmesinde salt siyasi nedenler değil, birçok farklı fiziksel gerekçe de etkili olmuştur. Bu bağlamda yapı için seçilen konumun “stratejik önemi” ancak söz konusu faktörlerin bir arada değerlendirilmesiyle anlaşılabilir. Anahtar Kelimeler: Haydarpaşa, Mekteb-i Tıbbiye, II. Abdülhamid, İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1894 İstanbul Depremi Abstract: The factors that determine the location of the last building of the Ottoman Medical School in Haydarpasha which is one of the most important institutions that were mostly influenced –and benefited- by the Ottoman Empire’s great change and conversion especially after the proclamation of the Tanzimat (1839) have been discussed and assessed in our research. In the previous research about the Haydarpasha Ottoman Medical School, it has been claimed that political contexr of that time was the most important factor having an impact on determining the location of the building. This general view is true but, apart from the political context, there also many different physical reasons that were effective in determining the location of the building. On that note, “strategic importance” of the chosen location for the building can only be understood by assessing the relevant factors together.

73-89

Authors: Yasemin Keskin

Osmanlı toplumunda kadınların ekonomik alanda aktif olmadıkları kanaati yaygındır. Hâlbuki son zamanlarda yapılan bazı araştırmalar ve kaynaklardaki veriler bunun doğru olmadığını göstermiştir. Kadınların da İslam hukukunun bir gereği olarak babalarından ve kocalarından bağımsız bir şekilde mal, mülk ve servet sahibi oldukları görülmüştür. Onların servetleri menkul (ev eşyası, giyim-kuşam, ziynet, takı eşyaları, ziraat aletleri vs.) ve gayrimenkul mallar (ev, arsa, tarla, bağ, bahçe, değirmen, dükkân, çiftlik), nakit para, köle ve cariyelerden oluşmaktadır. Bu servetlerini iki yoldan elde etmişlerdir. Ticaret ve emekleriyle elde ettikleri kazançlar, kira gelirleri ve vakıf görevleri sebebiyle aldıkları ücretler onların doğrudan gelirlerini oluştururken, miras, çeyiz, mihr (mihr-i muaccel, mihr-i müeccel), nafaka (evlilik, iddet, hidane ve çocuk) hibe ve tazminatlar (öldürme veya yaralama) ise onların dolaylı gelirlerini oluşturmuştur. Erkekler kadar yoğun bir çalışma hayatında olmasalar da ev ve ziraat işleri ile aile ekonomisine katkıda bulunan kadınlar, daha ziyade satarak veya tüketerek kent ekonomisinin pasif aktörü olmuşlardır. Anahtar Kelimeler: Eyüp, Lale Devri, ekonomi, kadın Abstract: It is a common idea that women did not take an active role in Ottoman society. However, collected data from sources and recent research show that this is not accurate. As a requirement of the Islamic Law, women are found to have property, domain and fortune separately from their husband and father. Their fortune consists of personal (furniture, tureng, jewellery, jewellery items, agricultural tools etc) and immovable properties (house, buildingland, field, vineyard, garden, mill, shop, farm), cash, slave and odalisque. They generate this income in two ways. Whereas rental income, commercial and charitable foundation earning constitute women’s direct income; inheritance, dowery, bridewealth (mihr-i muaccel, mihr-i müeccel), alimony (marriage, temporary alimony, hidane, child), Grant and compensation (killing, to injure) compose the indirect income. Although they did not take an active role in intense working life like men, women made an economic contribution to family budget by doing the house work and being engaged in farming. Rather, women became passive factors by consuming and selling.

1-11

Authors: Abdullah Aydın

Bu makalede, Nâbî’nin Hayriyye’si ve Vehbî’nin Lutfiyye’sinde çocuklara nasihat etme ve hitap ediş üslupları incelenmektedir. Şairlerin sosyal hayata rehberlik ettiği nazım türleri arasında nasihatnameler önemli bir yer tutmaktadır. Pendname ismiyle de bilinen bu eserler, çocuklara ve gençlere verilen nasihatlerden oluşmaktadır. Klasik Türk Edebiyatında nasihatname denildiğinde akla Nâbî’nin Hayriyye’si ve Sünbülzâde Vehbî’nin ondan etkilenerek yazdığı Lutfiyye’si gelmektedir. Burada dikkat çeken bir özellik; Nâbî ve Vehbî’nin çocuklara yaklaşımları ve hitap ediş tarzlarıdır. Nasihatnamelerde genellikle muhatabın herhangi bir konudaki yetersizliğine dikkat çekilmekte, “Ey oğul!” hitabıyla söze başlanarak istenen davranış ve özellikler sıralanmaktadır. Nâbî ve Vehbî ise çocuk eğitimine dair günümüzde bilinen öğretim metotlarında bile göremediğimiz bir tarz belirlemişlerdir. Hayriyye ve Lutfiyye’de bulunan bu yönteme göre; çocuğa üst perdeden hitap edilmemekte, çocuğun eksik yönleri yerine üstün özellikleri anlatılmakta, sahip oldukları değerleri iyi yönde kullanmaları öğütlenmektedir. Abstract: This article examines the advice and the address forms to children in Nabi’s Hayriyye and Vehbi’s Lutfiyye. The nasihatnames hold an important place among the verse types which guided social life. This kind of work consist of advice to children and young people. In classical Turkish literature Nabi’s Hayriyye and Sünbülzade Vehbi’s Lutfiyye, which was inspired by the former, are most the remembered works in the works of advice. A striking feature here is the approaches and styles of declamation of Nabi and Vehbi to children. Advisory works generally point to the weaknesses of the reader and list the desired features with same beginning, “O son.” First Nabi, then Vehbi developed a different method in Hayriyye and Lutfiyye respectively. In their method, children are spoken to from the top down pedantically with weaknesses instead strenghts and outstanding qualities of children are pointed out and children are advized as to how to put these qualities to better use.

25-48

Authors: Ramazan Eknci

Osmanlı dönemi Türk kültürü ve edebiyatı sahasında araştırma yapmak isteyenlerin en temel başvuru kaynakları arasında şuarâ tezkireleri, Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye tercüme ve zeyilleri, vefeyâtnâmeler, bazı tarih kitapları, menakıbnâmeler ve çeşitli meslek gruplarına ait şahısların hâl tercümelerini ihtiva eden metinler yer almaktadır. Bunlar arasında Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye tercüme ve zeyillerinin ayrı bir ehemmiyeti vardır. Kültür tarihimizin en kapsamlı biyografik eser türlerinden birini teşkil eden bu zincirin ilk halkası, Taşköprîzâde İsâmeddin Efendi’nin Arapça yazdığı eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye’dir. Telif edildiği devirden itibaren çok beğenilen bu eserin tercümeleri, telhisleri ve zeyilleri kaleme alınmıştır. Edirneli Mecdî’nin tercümesi ve Nev‘îzâde Atâyî’nin zeyli bunların en meşhurlarındandır. Ayrıca XVIII. asırda aynı zaman diliminde yaşamış iki Osmanlı âlimi Uşşâkîzâde Hasîb Efendi (ö. 1724) ve Şeyhî Mehmed Efendi, (ö. 1732) Nev‘îzâde’nin zeyline birer zeyl yazmışlardır. Bunlardan ilki Uşşâkîzâde Hasîb’in zeyli 1633-1695, ikincisi Şeyhî’nin zeylidir ki bu zeyil, 1633- 1718 yılları arasında yaşamış şahısların hayat hikâyelerini ihtiva etmektedir. Bu makalede, Hasîb’in Zeyl-i Şakâ’ik’ı ile bu eseri özensiz, bilgi yönünden eksik ve hatalı bulduğunu bildirerek aynı dönemin vefeyâtını tekrar yazan Şeyhî’nin Vekâyiü’l-Fuzalâ’sı tertip ve muhteva yönünden mukayese edilmektedir. Her iki eserin müşterek ve farklı tarafları belirlenerek; Şeyhî’nin, eserini kaleme alırken beğenmediğini ifade ettiği Hasîb’in zeylindeki bilgileri, hiç değiştirmeksizin satırlar boyunca kitabına dâhil ettiği örnekleriyle ortaya konulmaktadır. Ayrıca Şeyhî’ye nazaran, Hasîb’in zeylinin eksiklikleri tespit edilmektedir. Abstract: Among the most basic references for the researchers of Turkish culture and literature in the Ottoman period are the tazkirah (collection of biographies) of shu’ara (poets), translations and sequels (dhayl) of Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye (Shaqa’iq al-Nu’maniyyah), biographical works listing the death dates of well-known persons (wafatnamah), some history books, works dealing with supernatural features and deeds of notable historical figures (manaqibnamah), and texts including the biographies (tarjama al-hal) of persons from various occupations. Of these, translations and sequels of Shaqa’iq al-Nu’maniyyah have particular importance. The first ring of this chain representing one of the most extensive genres of biographical works in Turkish cultural history is eş-Şakâ’iku’nNu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniye (al-Shaqaʾiq al-Nuʿmaniyyah fi ʿUlama al-Dawla al-ʿUthmaniyya) written in Arabic by Taşköprîzâde İsâmeddin Efendi. Having been highly favoured since it was written, this work was translated multiple times, and epitomes and sequels were written to it. Among the most famous ones of these are the translation by Edirneli Mecdî and the sequel (dhayl) by Nev‘îzâde Atâyî (Nev‘izadah Atayi). Furthermore, each of two contemporary Ottoman scholars who lived in the 18th century, Uşşâkîzâde Hasîb [Ushaqizadah Hasib] (d. 1724) and Şeyhî Mehmed Efendi [Sheikhi Mehmed Efendi] (d. 1732), wrote a sequel to the sequel by Nev‘îzâdah. The first one, the sequel by Ushaqizadah Hasib deals with the life stories of the persons having lived from 1633 to 1695 while the second one, the sequel by Sheikhî, contains the life stories of the persons having lived from 1633 and 1718. This paper aims to compare, in terms of context and contents, Zeyl-i Şakâ’ik (Dhayl al-Shaqa’iq) by Hasîb with Vekâyiü’l-Fuzalâ (Waqayi’ Al-Fudhala) by Sheikhî who stated that the former had incomplete and erroneous information and thus he re-wrote the wafatnamah (biographical work listing the dates of death of well-known persons) pertaining to the same period. The present study reveals the common and distinct features of both works, and showcases the pieces of information in the sequel by Hasib, which Sheikhî stated that he disliked when he wrote his own work, with the exact examples of these pieces information covering many lines as included in Sheikhi’s book. Furthermore, this paper points out the deficiencies of the sequel by Hasib compared to that of Sheikhi.

71-81

Authors: Gürsoy Şahin

Relying on Ottoman archival documents, this article presents that during World War I the protection of the Muslim population in Serbia could be achieved only with the help of the mediator states who provided communication between the Ottoman Empire and Serbia. After the Ottoman Empire lost large portions of its lands in the Balkans, the protection of the Muslim population in the Balkans emerged as a new problem. The Istanbul Treaty of March 14, 1914 aimed to solve these problems, but the outbreak of WWI made the implementation difficult as the issues could only be discussed indirectly through mediator states. Key Words: Ottoman Empire, Serbia, World War I, Balkan Wars, Italy, Muslims Özet: Osmanlı arşiv belgelerine dayanarak hazırlanan bu makale Birinci Dünya Savaşı’nda Sırbistan’daki Müslüman nüfusun korunmasının Osmanlı Devleti ve Sırbistan arasında aracılık yapan devletler vasıtasıyla sağlanabildiğini ortaya koymaktadır. Osmanlı Devleti’nin Balkan Savaşları sonrasında Balkanlar’da bıraktığı topraklarında kalan Müslüman halkın haklarının korunması yeni bir mesele olarak ortaya çıkmıştır. 14 Mart 1914’te imzalanan İstanbul Anlaşması meseleye çözüm getirmeye çalışmış ancak Birinci Dünya Savaşı’nın çıkması ve Osmanlı-Sırp diplomatik ilişkilerinin kesintiye uğraması ile anlaşmanın uygulanmasında sorunlar yaşanmıştır. Bu sorunlar ancak aracı devletlerin yardımları ile kısmen giderilebilmiştir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Sırbistan, I. Dünya Savaşı, Balkan Savaşları, İtalya, Müslümanlar

92-88

Authors: Masoumeh DAEİ

İran ve Osmanlı ticari ilişkilerinde, ticaretin normal ve krizli dönemlerinin iyi anlaşılması için her iki ülkenin elçilerinin ve şehbenderlerinin hazırladığı iktisadi, siyasi ve sosyal durumları gösteren raporlara bakılmalıdır. Çünkü bu raporlar ülkeler arasındaki ticareti, yolları, transit ticari sorunları iyi tanımamız ve tarihî olayları doğru kavrama ve anlamamıza yardım etmesi bakımından sağlam ilişki kurmak için önemlidir. Bu arada yabancı şehbender ve elçilerin bulundukları ülkelerde verdikleri iktisadi, sosyal ve siyasi durum ile ilgili raporlarda çok önemli noktalara değinmişlerdir ki yurtiçi raporlarda normalde değinilmezdi. Diğer taraftan genelde devletler bu raporları esas alarak geleceğin siyasi, sosyal durumunu planlıyorlardı. Anahtar Kelimeler: Osmanlı, İran, şehbender, ticaret, ahlak Abstract: The consulate reports of Iran and the Ottoman Empire are rich with details of economic, political and social conditions of these countries. They are useful sources to understand trade, trade roads and problems. The details given in these consulate reports cannot found in the reports of other officers. Morever, countries adjusted their policy planning according to these reports. Key Words: Ottoman Empire, Iran, consulate reports, trade, morality

116-128

Authors: Uğur Altuğ

Çavuşluk kurumu, dergâh-ı âlî çavuşluğu ve burada görevli çavuşlar Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan itibaren, devletin idari yapısı içerisinde önemli bir yere sahipti. Çavuşlar, elçilikten infazcılığa, ulaklıktan teşrifatçılığa kadar çeşitli işlerde görevlendirilmişlerdir. İmparatorluk sınırları Kanuni Sultan Süleyman döneminde büyük çapta genişleme kaydettiği gibi, devletin yapısı ve örgütlenişi de bunun paralelinde gelişip karmaşıklaşmıştır. Bu süreçte dergâh-ı âli çavuşlarının, bilhassa yoğunlaşmış askerî, idari ve diplomatik işlemlerin yürütülebilmesi için merkezden eyaletlere, tâbi memleketlere ve diğer ülkelere yazılan emir, ferman, hüküm ve mektupların ulaştırılması dolayısıyla önemleri artmış görünüyor. Bu göreve yükselebilmenin koşulları nelerdi? Dergâh-ı âli çavuşları hangi kariyer yollarından gelmekteydi ve bunların kökenleri neydi? Çavuşluk konusunda yapılmış çalışmalarda bu sorular tamamıyla aydınlatılmamıştır. Topkapı Sarayı Arşivi’nde bulunan ve Kanuni döneminde dergâh-ı âli çavuşlarını içeren bir belge bu sorulara açıklık getirecek nitelikte kayıtlar içermektedir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, Çavuş, Dergâh-ı Âli Çavuşluğu, I. Süleyman Abstract: The institution of sergeantship, the supreme sergeantship lodge, and the appointed sergeants took an important place in the administrative structure of the Ottoman Empire since its foundation. The sergeants had been charged with various duties extending from diplomats to executioners and message-carriers to masters of ceremonies. In conjunction with the considerable expansion of the borders of the empire, the structure and organization of the state had expanded and become more complex during the reign of Suleiman the Magnificient. Because of these changes in the military, administrative and diplomatic structure, the importance of supreme dervish lodge sergeants came into prominence as the communication of imperial orders (firmans), verdicts and letters between the central government and the provinces, vassal countries and foreign states had increased in a large scale. What were the recruitment conditions for the supreme dervish lodge sergeants? From which career groups were they being chosen, and what were their national origins? Existing studies on sergeantship have yet to sufficiently address these questions. This article analyzes a document from the Topkapı Palace archives on the supreme dervish lodge sergeants and clarify some issues in regard to functions sergeants.