Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

34-47

Authors: Fatih İBİŞ

Özet Kelam, ismine kaynaklık teşkil eden cedeli ve nazari yönteminden öte ilahiyat, nübüvvet ve semiyyât olarak belirlenen usûl-ü selâse ile dînî kimliği öne çıkan bir ilimdir. Kelam sahip olduğu dînî ve şer’î karakterini, temelini oluşturan ve ana konuları olan bu üç esasa borçludur. Nitekim Kelam ilmine verilen “Usûlü’d Dîn” adlandırması onun dînî bir ilim olduğunu göstermesi yanında diğer dînî ilimler arasında asıl konumunda olduğuna da işaret etmektedir. Ancak Kelamın tarihsel süreçte dînî/İslamî olma vasfını ne kadar koruduğu, dînî temel öncüllerine ne kadar bağlı kaldığı meselesi, üzerinde durulması gereken bir konudur. Hem dinin savunucusu hem de diğer dînî disiplinlerin kurucusu olarak tanımlanan bir ilmin metodik sistemi ait olduğu dînî, teolojik sistemden ziyade, doğaya ve felsefî düşünceye ait argümanların içeriğine göre şekilleniyorsa bu ilme yüklenen misyonun ne oranda geçerli olduğu veya bunun ne kadar korunduğu yeniden sorgulanmalıdır. Eş’arî kelamının sosyo-kültürel ve bilimsel etkenlere bağlı dönüşümsel seyrine bakıldığında Kelam tabii ve felsefî açıdan gelişmesine rağmen dînî açıdan kendi köklerinden uzaklaşmıştır. Nitekim Gazali öncesi süreçte Kelam içerik ve yöntemiyle bir tür tabiat teolojisi konumunda iken Gazali’den sonra ortaya çıkan gelenekle felsefî ve metafizik bir teoloji konumuna gelmiştir. Anahtar Kelimeler: İslam, Kelam, duyu, felsefe, Eş’arî kelamı. On Religious, Sensual and Philosophical Character of Ash‘arite Theology Abstract Kalām was formed as science in the light of jadal (dialectics) and naẓar (theoretical methods). It also includes three essential elements known as divinity, propethood and samiʿyyāt (eschatalogy). Owing to this, Kalām may be defined as religious science. In other words, the religious and legal (sharʿiy) characteristics of Kalām owes its existence to these ‘three foundations’ which were the subject study for the Kalām. In addition to this, Kalām was also called as ‘Uṣul al-Dīn’ (essentials of religion). Therefore, it may not be wrong to say that it secures its main position among other religious sciences. However, it is important to highlight that how and to what extent kalām remained as ‘Islamic and religious science’ in its historical development. To be more precise, at the outset, kalām is considered as ‘defender of religion’ and ‘founding father’ of religious sciences. Later, it started to deal more heavily with positive and philosophical arguments rather than religious and theological ones. Therefore, authenticity of Kalām’s fundamental mission and how it secured its main functions are needed to reconsider to ensure its validity. al-Ashʿarite theology went through great progress in relation to positive and philosophical arguments during its socio-cultural and intellectual development. As a result, it may not be wrong to say that Ashʿarite theology continued to exist distant from its religious roots. As a matter of fact, it can be observed that kalām had its progress towards natural theology prior to al-Ghazzālī. Later, kalām as science transformed into philosophical theology during post al-Ghazzālī period. Keywords: Islām, Kalām, sense, philosophy, Ashʿarite theology

76-93

Authors: Elif Yazıcı

Özet İbnü’l-Vezîr 775-840 yılları arasında Yemen’de yaşamış Zeydî-Selefî bir âlimdir. Kendi dönemindeki çok değerli âlimlerden ilim tahsil eden İbnü’l-Vezîr, etrafındaki insanlar tarafından “mutlak müçtehid” olarak nitelendirilmiştir. Bu nitelendirme, bize onun ilmî seviyesi hakkında fikir vermektedir. İbnü’lVezîr’in hayatında pek çok kırılma noktası olmuştur. Önce kelâm alanında temayüz eden İbnü’l-Vezîr, daha sonra hadis ilmine yönelmiştir. Bu zamanda tam bir aksiyon adamı gibi davranan İbnü’l-Vezîr, ilmini toplumdaki ihtilafları çözmek ve müslümanları bir araya getirmek için sarf etmiştir. Ancak, hayatının sonlarına doğru tasavvufa meyletmiş ve uzlete çekilmiştir. Bu makalede, hayatındaki kırılmalar da dikkate alınarak İbnü’l-Vezîr tanıtılacaktır. Anahtar Kelimeler: İbnü’l-Vezîr, Hadis, Kelam, Tasavvuf. Zaydî-Salafi Scholar İbnü’l-Vezîr’s Life, Works And Views Abstract İbnü’l-Vezîr lived in Yemen in 775-840 years. He is a Zaydi-Salafi scholar. He took lessons from invaluable scholars that they lived his era. He was qualifed unmistakeable interprenter of islamic law by people. This qualification, provides insight to us about his level in rational and commentary discipline. Numerous point of failure had beeen in his life. At first he came to the fore in kalam, later he tended to hadith. He was an actionary in this period. He feed of his scholarship to resolve the disputes in society and round up the muslims. But, he opted out to sufism in his life last time. In this essay, İbnü’l-Vezîr will be introduce taking account in his life points of failure. Keywords: İbnü’l-Vezîr, Hadith, Kalaam, Mysticism.

106-112

Authors: Yasin BOSTAN

İnsan davranışlarının temeli konusu, İslam Felsefesi ve Ahlak Felsefesi açısından gizemini ve önemini, tefekkür tarihimiz boyunca hiçbir zaman kaybetmemiştir. Hatta bu alanda müstakil ilmî sahalar bile oluşmuş1 ve birçok düşünür ve ilim adamı kıymetli eserler ve makaleler kaleme almaktan geri durmamışlardır.

21-53

Authors: Ali KARATAŞ

Özet Kur’ân’ın Allah’ın kelamı olduğu vahiyle ilk muhataplara bildirilmiş; ancak onlar buna karşı çıkarak Kur’ân’ın kaynağını, şeytan ve cin gibi ruhani varlıklara dayandırmışlardır. Onların bu yargısını mevcut inançları şekillendirmiş ve bu inançları, onların müşrik olarak varlıklarını devam ettirmelerinin dayanağı olduğu için Kur’ân’ın Allah kelamı olmasını kabul etmeyi varoluşları için bir tehlike kabul etmişlerdir. Âlimler de Kur’ân’ı Allah’ın kelamı olan bir kitap şeklinde tarif ederek kıyamete kadar İslam’ın ve Müslümanların varoluşsal gerçekliğini Allah ile tanımlamayı gerekli görmüşlerdir. Bu sebeple mahiyeti anlatan ayetler, mahiyetinin ne olmadığını dile getiren ayetlerle birlikte düşünülmeli ve bu bağlamda Kur’ân’ın kendisini nasıl tanımladığı varoluşsal bir zorunluluk olarak ortaya konmalıdır. Buna göre Kur’ân; muarızların iddia ettiği ve edeceği gibi şairin, şeytanın, büyücünün, beşerin sözü değildir ve melek Cebrail aracılığı ile son peygamber Hz. Muhammed’e (s.a.s) bildirdiği Allah’ın kelamıdır. Anahtar Kelimeler: Kur’ân, Hz. Peygamber (s.a.s), Tarif, Varoluş What is not Quran? Abstract Qur'an is the word of God was expressed by God for the first interlocutor of the revelation. But they opposed this belief; they claimed that the Quran is not the word of God and the origin of the Qur'an based on spiritual beings such as devils and gin. The reason of their opinion was their current beliefs and their current beliefs was main reason to remain as a polytheist. Because of this they thought as danger that The Qur'an is the word of God for their existential. Scholars defined the Qur’an as word of the God which was mentioned in the Qur’an. Because, to define Muslims and İslam with God is necessary for their existence realities. That’s why, the verses that describe the nature of the text should be considered with the verses that express what it is not and in this manner, it should be put forward how the Quran describes itself as an existential necessity. The consequently, the Qur'an is not word of poet, devil and person as claimed by the opponents and will; it is word of God that has been carried by the angel Gabriel to the last Prophet Muhammad. Key Words: Quran, The Prophet, Direction, Existence

69-84

Authors: Mustafa TÜRKAN

Özet Hz. Peygamber (s.a.s.) hayatta iken vahiy devam edegeldiğinden, sorunlar vahiy merkezli olarak çözülmüştür. Hz. Peygamber (s.a.s.)’in ahirete irtihalinden itibaren de sahâbe, meseleleri Kur’an ve sünnet merkezli çözüme kavuşturmuş, bu kaynaklarda hükmünü bulamadıkları konularda ise İslam’ın ruhuna uygun olarak re’y ictihadına başvurmuşlardır. Re’yin belirli kalıplara sokulmuş şekli olan kıyasın delil değeri üzerinde yoğun tartışmalar yaşanmış; kıyasın hücciyetini kabul edenlerle muhalifleri kendi görüşlerini naklî ve aklî verilerden yararlanarak gerekçelendirmişlerdir. Şeriatı aklî olarak yorumlayan Mu’tezile mezhebinde de kıyasın delil değeri tartışılmış; çoğu Mu’tezilî âlim kıyası şer’î bir delil olarak kabul ederken, başta İbrahim b. Seyyar en-Nazzâm olmak üzere bir kısım Bağdat Mu’tezilîleri kıyasın hüküm istinbatında bir yöntem olamayacağını iddia etmişlerdir. Bu makalede kıyasın Mu’tezile mezhebindeki delil değeriyle ilgili tartışmalara yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Kıyas, Mu’tezile Mezhebi, Nazzâm According to Scholars of Mu’tezilite Evidentiory Value of Syllogism Abstract When the Prophet was alive problems were solved by him. Because revelation was continuing. In the next period of the Prophet’s demise, the companions of him applied to Qur’an and Sunnah to solve problems. When they couldn’t find the solutions their problems they applied to “rey” ijtihad in accordance with the spirit of Islam. Intensive discussions took place about evidentiary value of syllogism. Those who accepted the evidentiory of syllogism and their opponent based their opinions on wisdom and revelation. The value of syllogism were discussed by Mu’tezilite that commented shairah mentally. While most of scholars members of Mu’tezilite accepted syllogism some of them –firstly İbrahim b. Seyyar en-Nazzâm who were from Bağdad- claimed that syllogism wasn’t be able to be a method for bringing out judgment. This article deals with the discussions of the evidentiory value of syllogism at Mu’tezilite. Keywords: Syllogism, Mu'tazilite sect, Nazzâm

102-125

Authors: Nuh SAVAŞ, İdris TÜRK, Ali KARATAŞ

Özet Müslüman olan ve olmayan birçok düşünür ve araştırmacının özellikle önem vermesinden dolayı, bugün “İslam düşüncesi” özel bir konuma sahiptir. Tecdit konusu da İslam düşüncesinde muasır araştırmacıların gayretlerini yansıtan önemli kültürel ve fikrî tartışma alanlarından birisini temsil eder. Bu alanlarda kitaplar yazılmakta, sempozyum ve bilimsel kongreler düzenlenmektedir. Bu araştırma öncelikle “tecdit” ve “İslam düşüncesi” kavramlarını doğru bir şekilde tanımlayarak sınırlarını belirlemek, İslam düşüncesinde tecditin meşruiyyeti ve günümüzdeki gerekliliğini açıklamak ve yapılmak istenen tecdit alanlarını ve dini esaslarını ortaya koymak üzere kaleme alınmıştır. Ayrıca bu makalede, İslâm kurallarının, zamanın gerektirdikleri ve çağın şartları ile uyuşan İslâm düşüncesinin gücü üzerinde ışığını yansıtmada ve aydınlatıcı ve dengeli bir görüş ve yenilik vadeden bir yapıya doğru ümmeti götürmede, tecditin rolünü ortaya koymak hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Tecdit, İslâm Düşüncesi, Kur’ân, Sünnet Renewal in Islamic Thought Its Legitimacy, Fields and Rules Abstract Today, Islamic thought has a special status. Because many Muslim or non-Muslim thinkers and researchers consider important it. As for renewal (tecdit), it represents one of the important cultural and intellectual fields that reflect efforts of the contemorary researchers in Islamic thought. In this field, books are published, lectures are gived and symposiums are arranged. This article firstly is written to define renewal and Islamic thought and to determine their boundaries; to explain renewal’s legitimacy and necessity in Islamic thought at the present time and to introduce the fields and religious basics of renewal. Islamic rules lead Islamic society to a course that promises enlightening and balanced idea. This article also aims what renewal take part with regard this topic. Key Words: Renewal, Islamic Thought, Quran, Sunnah,

130-136

Authors: Sema ÇEVİRİCİ

Varlık-bilgi-değer sacayağı üzerinde gelişen felsefe Antik Yunan’la değil insanlık tarihi ile başlamıştır diyebiliriz. Zira insanın düşünme ameliyesi, kendisini ve çevresini temaşası Antik Yunan’ın öncesine uzanan bir tarihe sahiptir. İnsanlığın varoluş soru(n)larına dair her zaman söyleyecek sözü olan bu disiplin, geçmişte olduğu gibi günümüzde de önemini korumaktadır. Bu haseble pek çok eser yazılmış ve yazılmaya devam etmektedir. Felsefeye Giriş adlı tanıtacağımız eser de bu yoldaki bir adım olarak görülmelidir. Öncelikle şunu ifade etmeliyiz ki, Felsefeye Giriş niteliğinde pek çok çalışma mevcuttur fakat bununla birlikte bu çalışmayı diğer Felsefeye Giriş kitaplarından ayıran ise hitap ettiği kesimin genelliğidir. Zira yazarlar kitabın önsözünde bugüne kadar hiç felsefi formasyonu olmayan kişilerin anlayacağı sade bir üslupla ve felsefeyi sevdirme maksatlı yazıldığını ifade etmişlerdir.