FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi

27-60

Authors: Francesco Conte

In this paper, I would like to take into account some of the main elements that in my opinion forge Yunus Emre’s form of life and that are directly reflected in his Divan, one of the most important works of Turkish poetry written during the XIII and XIV centuries. Although we have little information about Yunus Emre’s life, we know for sure that he was a dervish, a person who followed the path of Sufism. I will investigate to what extent Yunus Emre’s Divan relates to his spiritual journey experiences. What can we understand about his life by reading his poetry? Did he write to witness his innermost experiences? Did he write to understand his journey toward the Ineffable Absolute (Hakk)? What is the relationship between his way of walking along the spiritual path and his conception of language? Bu makalede, Yunus Emre’nin yaşam biçimini oluşturan ve XIII. ve XIV. yüzyıllarda yazılmış en önemli Türk şiiri eserlerinden biri olan Divan’ına doğrudan yansıyan bazı ana unsurları dikkate almak istiyorum. Yunus Emre’nin hayatı hakkında çok az bilgiye sahip olsak da onun bir derviş, tasavvuf yolunu takip eden bir kişi olduğunu kesin olarak biliyoruz. Yunus Emre’nin Divan’ının onun manevi yolculuğundaki deneyimleriyle ne ölçüde ilişkili olduğunu araştıracağım. Şiirlerini okuyarak onun hayatı hakkında ne anlayabiliriz? En derin deneyimlerine tanıklık etmek için mi yazdı? Tarifsiz Öteki’ye (Hakk’a) doğru kendi yolculuğunu anlamak için mi yazdı? Manevi yolda yürüme biçimi ile dil anlayışı arasındaki ilişki nedir? Makalede bu soruların cevabı aranacaktır.

87-106

Authors: Kübra Demir

Düşünce adamları ve roman yazarlarının üzerinde hassasiyetle durduğu konulardan biri yaşamın anlamı, yaşamı algılama ve yorumlamadır. Alman feylesofu Friedrich Wilhelm Nietzsche’ye göre yaşamın kendisi “güç istenci”dir. “Güç istenci” hem pozitif hem de negatif bir anlama sahiptir. Zira canlı olan her varlıkta bir “güç istenci” görülmektedir. Hizmet edenin istencinde dahi “efendi” olma istenci vardır. Yalnız “güç istenci”nde bir eşitlik olmadığı için bazı insanlar daha güçlü, bazıları da daha zayıf ve cılızdır. “Aktif karakterdeki insan”ın yaşama bakış açısında mücadele, özgür irade, yaşamı olumlama, yaşamın bütün acılarına rağmen ona “evet” deme söz konusudur. Oysa “pasif karakterdeki insan”da düşüş, yeise kapılma ve yaşamı yadsıma vardır. Servet-i Fünûn romancısı Halid Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah adlı romanının başkahramanı Ahmet Cemil şöhret arzusuyla eserini vücuda getirmek, annesini ve kız kardeşi İkbal’i maddi sıkıntıdan azade yaşatmak ve sevdiği kız Lâmia ile evlenmek ister. Ancak bu hülyaların hemen hepsi hayal kırıklığı ile sonlanır. Ahmet Cemil’in mizacı ve yaşadığı hayal kırıklıkları onun yaşamı algılayış biçimine, yaşamı anlamlandırma tarzına tesir eder. Bu çalışmada başkahraman Ahmet Cemil’in mizacı, kız kardeşi İkbal’in ölümü, sevdiği kız Lâmia’nın bir başkasıyla evlenmesi, yazmak istediği eseri ve hayal kırıklıklarının sonucunda çöle gitmesi odağında Ahmet Cemil’in yaşamı algılama ve anlamlandırma tarzı Nietzsche’nin “yaşam istenci” kavramlaştırması üzerinden yeniden okunmaya çalışılacaktır. One of the issues that thinkers and novelists delicately focus on is the meaning of life, the perception of life, and the interpretation of life. According to the German philosopher Friedrich Nietzsche, life itself is the “will to power”. The “will to power” has both a positive and a negative meaning. Yet the “will to power” is seen in every living being, even in the will of the servant there is the will to be the master. However, because there is no equality in the “will to power”, some people are stronger, while others are weaker. In the perspective of the life of “an active person”, there is a struggle, free will, an affirmation of life, and saying “yes” to life despite all the pain. Whereas the “passive person” is characterized by decline, despair, and denial of life. Ahmet Cemil, the protagonist of Servet-i Fünûn novelist Halid Ziya Uşaklıgil’s novel Mai ve Siyah, wants to bring his work to life with his desire for fame, to keep his mother and sister İkbal free from financial difficulties and to marry the girl he loves, Lâmia. However, almost all of these dreams end in disappointment. Ahmet Cemil’s temperament and disappointments affect his way of perceiving life and making sense of life. In this study, the temperament of the protagonist Ahmet Cemil, as well as his perception and interpretation of life, are revisited through Nietzsche’s conceptualization of the “will to live”. The analysis focuses on pivotal events such as the death of his sister Iqbal, the marriage of his beloved Lâmia to another person, his thwarted aspirations to write a particular work, and his subsequent journey to the desert in response to these disappointments.

129-143

Authors: Aslı Sürgit

Tarîkatnâme, seyr u sülûk sırasında uyulması gereken kurallar silsilesini açıklayan bir türdür. Tekke ve tarîkatlerin ortaya çıkmasından sonra tarîkatnâmelerin sayısı hızla artmıştır. Ni’metullâhiyye tarîkatına mensup bir mürşit olan Fakîrullah el-Hüseynî’nin telif ettiği Tarîka Fî Âdâbi’s-Sülûk adlı risale, tarîkatnâme türüne örnek teşkil etmektedir. Söz konusu eserin tespit edebilen tek nüshası, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi’nde kayıtlıdır. Bu nüsha, kırk dokuz varaktan müteşekkildir. Fakîrullah el-Hüseynî, beş babdan oluşan bu mensur eserinde, Ni’metullâhiyye tarîkatının tekke âdâbını ayrıntılı bir şekilde açıklamaktadır. Ni’metullâhiyye tarîkatına kabul edilen kişinin mürşitle ve ihvanla iletişim kurarken dikkat etmesi gereken hususları ele almaktadır. Ayrıca müridin gerek tekke içinde gerekse tekke dışında yerine getirmesi gereken hizmetleri başlıklar hâlinde açıklamaktadır. Buna göre mürit sırasıyla tuvalet, ayakkabılık, mutfak, süpürgecilik, sakalık, çerağcılık, hâdimlik ve serhalka hizmetlerine getirilmektedir. Bunların her birinin insanın sabrını sınayan zorlu görevler olduğunu kaydeden müellif, müridin kendisine verilen her işi aşkla yerine getirmesinin önemine vurgu yapmaktadır. Bu görevlerin onun hamlıktan kurtulmasına ve müfretlik makamına erişmesine vesile olacağını ifade etmektedir. Bu çalışmada, önce tarîkatnâmeler ve Ni’metullâhiyye tarîkatı hakkında bilgi verilmiş, daha sonra bahsi geçen eserin muhtevası üzerinde durulmuştur. Tarîkatnâme is a genre that explains the series of rules that must be followed during the spiritual journey called seyr-u sülûk. After the emergence of dervish lodges and sects, the number of tarikatnâmes increased rapidly. The risalah called Tarîka Fî Âdâbi’s-Sülûk, written by Fakîrullah el-Huseyni, a sufi member of the Ni’metullâhiyye sect, is an example of the genre of tarîkatnâme. The only copy of the work that we can identify is registered as a detached work in the Süleymaniye Manuscript Library. The current copy consists of forty-nine leaves. In his prose work, which consists of five chapters, Fakîrullah el-Huseyni explains in detail the tekke customs of the Ni’metullâhiyye sect. It deals with the issues that a person who is accepted to the Ni’metullâhiyye sect should pay attention to when communicating with the master and the ikhvan. In addition, it explains the services that the disciple must perform both inside and outside the lodge, under headings. Accordingly, the disciple is brought to the services regarding restroom, shoe holder, kitchen, sweeper, water, furnace, lamp burning, servant, and serhalka respectively. The author notes that each of these challenging tasks requires patience and emphasizes the importance of the disciple fulfilling every task assigned to her with love. The author states that these duties will be instrumental in getting rid of immaturity and reaching the rank of teacher. In this study, information about the tarîkatnâmes and the Ni’metullâhiyya order is given, and then the content of the work is emphasized.

173-208

Authors: Mehmet Erken

Bu makale, Osmanlı’da matbaa hattatlarının harf devrimine kadarki serencamını ele almaktadır. Taşbaskının Osmanlı topraklarında kullanılmaya başlanması ile matbaalarda ihtiyaç duyulan hattatlar büyük matbaalarda kadrolu personel, küçük matbaalarda ise parça başı yazılar yazarak matbuat alemine dahil olmuştur. Taş baskının ilk yıllarında müstakil hattatlara yazı başına iş yaptırılırken zaman içinde matbaalar hattat da istihdam etmeye başlamışlardır. Yüzyıl sonuna doğru Mushaf basımı başta olmak üzere önemli ve yaygın baskıların devreye girmesi yanında klişeye yazı yazma ile beraber fatura, defter, kartvizit gibi yeni matbu türlerin yaygınlaşması ile beraber hattatların iş alanları da genişlemiş ve hattatlar müstakil yazı evleri açmaya başlamıştır. Bu gelişmelerin II. Meşrutiyet sonrasında matbuat kapitalizminin gelişimini teyit ettiği ve matbaa hattatları da yeni piyasanın önemli bir aktörü oldukları vurgulanmaktadır. This article aims to explore the history of scribes in the printing world. Scribes of printers were first needed with the using of lithography in the Ottoman World and by the time they became an actor of printing and publishing world. Printing clerks were first needed in the Ottoman world with the use of lithography, and in time they became an actor in the world of printing and publishing. Although they initially wrote books for lithographic printers, as new printing techniques develop, they wrote not only books but also business cards, invitations, company invoices, etc. Scribes of printers entered the market as freelance workers, then took permanent positions in printers and in the 20th century they opened calligraphy stores for printers but their story ended with language reform in 1928. It is emphasized that the development of printing capitalism after 1908 and that scribes became important actors in the new market.

237-270

Authors: Said Nohut

Osmanlı Devleti’nde tüm müderris adayları bir sistem dahilinde mesleğe giriş yapıyor ve medrese kariyerlerine belirli hiyerarşi ile devam ediyordu. Bununla birlikte ulemâ ailesinden gelen isimlerin kendilerine tanınan imtiyazlarla meslektaşlarına göre daha kısa sürede kariyer basamaklarında ilerleyebildiği görülüyordu. XV. yüzyılın ortalarından itibaren bazı ulemâ ailelerine verilen sözkonusu ayrıcalıklar zamanla diğer ulemâ ailelerine de sunulmuş; fakat bu uygulama, suistimallerle farklı noktalara taşınmış ve ilmiyedeki bozulmaların önemli sebeplerinden biri olmuştur. Bu durum, uygulamanın devam ettiği dönemde çeşitli eserlerde eleştirildiği gibi Osmanlı dönemi sonrasında da muhtelif açılardan değerlendirilmiştir. Ancak konuyla ilgili ilk çalışmalarda ağırlıklı olarak Osmanlı erken dönemindeki örneklere odaklanılarak neticede ulemâ ailesine mensup isimlerin ilmiye sınıfında aristokratik yapı oluşturduğu ve ilmiyede bir tekel bulunduğu kanaati ağırlık kazanmıştır. Özellikle XIX. yüzyılın farklı zaman dilimlerindeki ulemâları merkeze alan güncel çalışmalarda ise ilmiye sınıfının muhtelif aile tabanlarından gelen isimlere açık bir kariyer imkanı sunduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada konuyla ilgili yapılan araştırmalardan farklı olarak imtiyaz meselesine bir medresenin müderrisleri üzerinden yaklaşılmıştır. Çalışmanın amacı Ayasofya Medresesi’ne XIX. yüzyılda tayin edilen ulemâ ailesine mensup müderrislerin medrese kariyerlerinin takip edilerek kendileriyle aynı yüzyılda bu medreseye gelen diğer müderrislere göre medrese derecelerinde yükselmedeki imtiyaz durumlarının ortaya koyulmasıdır. Çalışmada temel veri kaynağı olarak Tarik Defterleri kullanılmıştır. In the Ottoman Empire, all muderris candidates entered the profession within a system and continued their madrasa careers with a certain hierarchy. However, it was observed that the names coming from the ulema family could advance up the career ladder in a shorter time than their colleagues with the privileges granted to them. These privileges, which had been granted to some ulemā families since the mid-15th century, were eventually extended to other ulemā families; however, this practice was carried to different points through abuses and became one of the important reasons for the deterioration of the scholarship. This situation was criticized in various works during the period when the practice continued, and it was also evaluated from various angles after the Ottoman period. However, the first studies on the subject mainly focused on the examples in the early Ottoman period, and as a result, the belief that the names belonging to the ulemā family formed an aristocratic structure in the ilmiye class and that there was a monopoly in the ilmiye gained weight. Recent studies focusing on ulemās from different time periods of the nineteenth century, on the other hand, have found that the ilmiye class offers an open career opportunity to names from various family backgrounds. In this study, unlike other studies on the subject, the issue of privilege is approached through the muderris of a madrasah. The aim of the study is to follow the madrasa careers of the muderris belonging to the ulemā family who were appointed to the Hagia Sophia Madrasa in the nineteenth century and to reveal the privileges of the other muderris who were appointed to this madrasa in the same century. The main source of data for this study is the Tarik Books.

307-334

Authors: Lale Uçan

Osmanlı saray mutfağı geleneksel tatların ve farklı kültürel unsurların birleşimiyle ortaya çıkan seçkin lezzetleri barındırır. Siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel süreç imparatorluğun mutfağına yansımıştır. İstanbul’un Avrupa ile artan ticari ve ekonomik ilişkileri şehre gelen gıda malzemelerini farklılaştırmıştır. 19. yüzyılla birlikte, Tanzimat’ın getirdikleri arasında mutfağın da Batılılaştığı görülmektedir. 19. yüzyıl boyunca Osmanlı Saray mutfak kültürü, alaturka ve alafranga ikilemi yansıtan unsurlara sahip olmuştur. Özellikle sofra düzeninde ve adabında Avrupa kültürünün etkisiyle yenilikler ortaya çıkmıştır. Saray teşrifatından yemek araç gereçlerine kullanılan ürünlere bir çeşitlenme söz konusu olmuştur. 19. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle Osmanlı sarayının yabancı konukları sadece geleneksel Osmanlı mutfağı ile değil, Fransız mutfağının lezzetleriyle ağırlanmıştır. Yazımızda, son Veliaht Abdülmecid Efendi’nin mutfağı özelinde saray mutfağı değerlendirilmiştir. 1918-1922 yılları arasında Veliaht Dairesi’ne sipariş edilen gıdaların yanı sıra Abdülmecid Efendi’nin sofrasına davet edilenler ortaya çıkarılırken aslında onun muhiti üzerinde durulmuştur. Son dönem Osmanlı mutfak kültüründe veliaht mutfağının nerede yer aldığı tartışılmıştır. Ottoman palace cuisine contains distinguished flavours that come from combining of traditional tastes and different cultural elements. Political, economic, social, and cultural processes were reflected in the culinary of the empire. Istanbul’s increasing commercial and economic relations with Europe differentiated the food materials coming to the city. In the 19 th century, it was observed that the culinary was also Westernized due to the Tanzimat reforms. During the19 th century the Ottoman Palace culinary culture had elements reflecting the Turkish and European dichotomy. Mainly, in the table settings and manners, innovation has emerged under the influence of European culture. There was a diversification in the protocols and products used in the palace’s culinary and cooking utensils. As of the second half of the 19th century, foreign guests of the Ottoman palace were entertained with traditional Ottoman cuisine and the flavours of French cuisine. This article evaluates the palace’s cooking, focusing on the last Crown Prince Abdülmecid Efendi’s cuisine. While revealing the foods ordered to the Crown Office between 1918 and 1922, as well as those invited to the table of the crown prince, the focus is on his circle. The place of the Crown Prince’s kitchen in the late Ottoman culinary culture is discussed.

357-379

Authors: Nefise Efe

Kur’an-ı Kerim’de geniş yer tutan kıssalarda birçok konu işlenmiştir. Bu kıssalarda yer alan mevzulardan birisi de dünya malıdır. İnsanın dünya malı ile imtihanı ise insanlık tarihi kadar eskidir. Bu sınav, Kur’an-ı Kerim’de farklı ayetlerde dile getirilmiştir. Bu ayetlerin ortak noktası, insan için yaratılan dünya malının bazı insanlar için araç değil amaç haline gelmesidir. el-Kehf Sûresi 18/32-44. ayetlerindeki kıssa, dünya malı ilgili ayetlerin hepsini kapsar niteliktedir. Bu ayet grubunda verimli, geniş araziye sahip bir kişinin arkadaşına üstünlük taslamasından sonra malının helak olması anlatılmaktadır. Kıssadaki kişiler, yer ve zaman müphem olduğundan aynı kıssanın herhangi bir zaman diliminde herhangi bir yerde tekrar yaşanması muhtemeldir. Bu çalışmada ilgili ayetlerdeki kıssayı müstakil olarak incelenmeyi uygun gördük. Çalışmamızı yaparken önce kıssanın tanımını yaptık. Sonrasında hem Mushaf sıralamasına hem de olayın zaman sürecine uygun olarak ayetleri tahlil etmeye çalıştık. Bu araştırma esnasında konuyu açıklayıcı ayet ve hadislerden yararlandık, tefsir kaynaklarına başvurduk, kelime açıklamalarında ise sözlüklerden istifade ettik. In the Qur’an, many subjects are covered in the stories. One of the subjects in these stories is worldly goods. The test of man with world property is as old as the history of humanity. The test of man with worldly goods is as old as human history. The common point of these verses is that the worldly goods created for humans turn out not as means but as an end for some people. In Surah al-Kahf 18/32-44, the parable covers all the related verses of worldly property. In this group of verses, the destruction of the property of a person with a fertile, large land after he claims superiority over his friend is narrated. Since the people, place, and time in the parable are ambiguous, it is possible that the same parable may happen again in any place at any time. In this study, we found it appropriate to examine the parable in the relevant verses separately. While doing our study, we first defined the parable. Afterwards, we tried to analyze the verses in accordance with both the order of the Mushaf and the time course of the event. During this research, we benefited from explanatory verses and hadiths, applied consulted tafsir sources and used of dictionaries for word explanations.

419-455

Authors: Serkan Ünal

Kur’ân-ı Kerîm, temelde insanların hidayetini hedeflemiş olsa da bu hedef için kullandığı bazı argümanlar bilimsel olgularla ilişkilidir. Hatta bunlardan bazıları, kimi ilim adamlarınca ilmî iʻcâz olarak ifade edilen bilimsel mucizeler de içermektedir. Kur’an’ın bu nitelikte ayetleri modern dönemde “bilimsel tefsir” adı verilen bir tefsir türünü ortaya çıkarmış gerek klasik gerekse modern dönemde bu alanda çeşitli eserler yazılmıştır. Bu zamana kadar bilimsel tefsir alanında yazılmış eserler genel olarak ayetlerin bilimle irtibatlarının yanında, bilimsel tefsiri destekleyenler ve karşıtlarının ele alındığı, bunların kabul ve red açısından gerekçelerini sunar mahiyettedir. Bizim çalışmamızda ise bu iki grup arasındaki karşıtlıktan ziyade, bazı örneklerden hareketle Klasik ve Modern Dönemde kevnî âyetlerin tefsiri için kullanılan argümanlar ve metodolojinin tespiti için gayret edilmiştir. Ayrıca bir genel kabul olarak Gazzâlî ile başlatılan bilimsel tefsir ekolünün, ondan önceki nüvelerinin ortaya çıkarılmasına çalışılmıştır. Qur’an basically Aims to guide human beings. Besides, some of the arguments Qur’an used for this goal are related to the scientific facts. A few of them even contain the scientific miracles, which are referred as iʻjaz al-ilmi (scientific iʻjaz) by some scholars. The verses of the Qur’an of this nature have given rise to a type of tafseer called “scientific tafseer” in the modern period, and various works have been written in this field both in the classical and modern periods. So far, the works in the field of scientific tafseer have predominantly focused on exploring the relationship between Quranic verses and scientific concepts. These works also discuss the proponents and critics of scientific tafseer, presenting the reasons for both its acceptance and rejection. In our study, rather than the contrast between these two groups, an effort has been made to determine the arguments and methodology used for the interpretation of the kawnî (cosmic) verses in the Classical and Modern Period, based on some examples. In addition, as a general acceptance, an attempt has been made to reveal the scientific school of tafseer initiated by al-Ghazālī and its predecessors

479-503

Authors: Mehmet Mart, Fatma Alisinanoğlu, Oğuz Serdar Kesicioğlu, Şule Erşan

Çocuklar için mekânda konum kavramlarının kazanımı erken yıllarda başlayarak, okul öncesi dönemde eğitimin etkisi ile hızlı bir ilerleme kaydetmektedir. Bu çalışmada, okul öncesi eğitime devam eden 83 çocuğun mekânda konum kavramlarını kullanımları incelenmek için örnek bir resim kullanılmıştır. Çalışmaya dört farklı ilde eğitim gören 43 kız ve 40 erkek çocuk katılmış olup, resimde görülen dokuz farklı kişinin yerleri tarif edilerek, alınan cevaplar kaydedilip, daha sonra araştırmacıların analizleri sonucu, her bir kişi için dört farklı (mekanda konum ifadeleri kullanarak tarif edenler, mekanda konum ifadelerini kullanmadan doğru tarif edenler, mekanda konum ifadelerini kullanarak yanlış tarif edenler ve mekanda konum ifadelerini kullanmadan yanlış tarif edenler) başlık ortaya çıkarak, bu başlıklara göre değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda, çocuklar mekânda konum ifadelerini kullanarak doğru tarif edenler olduğu kadar mekânda konum ifadelerini kullanmadan doğru tarif eden cevaplar da olduğu görülerek, genel olarak çocukların doğru cevabı bildikleri fakat kavramsal gelişimlerin yeterli olmadığı görülmüştür. The acquisition of spatial location concepts for children starts in the early years and has significant progress with the impact of education in the early years. In this study, a sample picture was used to examine the usage of the concept of location in space for 83 children attending preschool education. 43 girls and 40 boys attending preschools in four different cities participated in this research. In the sample picture, the locations of nine different people were described, and the answers were recorded. Then, four different categories (those who described using location concepts, those who described correctly without using location concepts, those who failed to describe using location concepts, and those who failed to describe without using location concepts) were determined for each person as a result of the researchers’ analysis. Children’s responses for each person were evaluated according to these categories. As a result of the research, some answers describe the children correctly using location concepts as well as those that describe them correctly without using location expressions. Thus children generally know the correct answer, but their conceptual development may not be sufficient to describe using conceptual words.

523-529

Authors: Ayşe Kılıç

Yayın değerlendirme