FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi

33-90

Authors: İlhami Danış

Menzil; posta teşkilatının, ordunun, hacıların ve seyyâhların yol üzerinde konaklama için kullandıkları yerleşim yerlerini veya yerleşim yerleri dışında kurulan coğrafi alanları ifade eder. Osmanlı İmparatorluğu, payitaht İstanbul’a bağlanan yol ağı üzerinde faklı amaçlara hizmet eden menziller kurmuştur. Bunların içinde sefer esnasında ordunun takip ettiği güzergâh üzerinde kurulan menziller oldukça önemlidir. Sefere giden ordunun belli mesafe kat ettikten sonra istirahat ettiği, iaşe ihtiyaçlarını karşıladığı bu menziller su yollarına yakın kurulur ve her seferin güzergâhına göre belirlenirdi. Sefer güzergâhları üzerindeki bu menziller; isimleri, coğrafi konumları, fiziki ve mimari özellikleri, birbirlerine olan mesafeleri ve menzilleri birbirine bağlayan yolların durumu gibi hususlar bağlamında çok sayıda eserlere konu olmuş ve bir Osmanlı sefer menzilnâmeleri literatürü ortaya çıkmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1529 yılındaki Viyana Seferi’ne çıkan Osmanlı ordusu bu seferden yüz elli dört yıl sonra 1683’te IV. Mehmed döneminde tekrar Viyana kapılarına dayanmıştır. İlk sefer esnasında ordunun takip ettiği güzergâh Feridun Bey’in Münşeâtü’s-Selâtîn eserinde, ikinci sefer esnasında takip edilen güzergâh ise Teşrifatçıbaşı'nın Vekâyi-i Beç eserinde ve Silâhdâr Mehmed Ağa’nın Zeyl-i Fezleke’sinde (Silâhdâr Târihi) detaylı olayları ile ele alınmıştır. II. Viyana Seferi menzillerinin Edirne’den Belgrad’a kadar olan kısmı ise Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi’ndeki bir mecmuada (Fezâil-i Cihâd Mecmuası) müstakil bir menzilnâme olarak yer almaktadır. Menzillerin isimleri, mesafeleri ve tafsilatlarının yer aldığı bu menzilnâme kapsamında kaleme alınan bu çalışmada mecmuadaki müstakil menzilnâmeden yola çıkarak II. Viyana Seferi’nde ordunun takip ettiği güzergâh üzerindeki menziller Silâhdar Târihi ile mukayeseli bir şekilde ele alınmış olup Osmanlı ordusunun İstanbul’dan Viyana’ya kaç günde eriştiği, hangi menzillerde konaklayarak ilerlediği, menzillere varış tarihleri ve güzergâhtaki menzillerin hangi coğrafi şartları taşıdığı hususlarına cevaplar aranmıştır. Ayrıca çalışmada Belgrad’dan Viyana’ya olan menziller Vekâyi-i Beç ve Silâhdâr Târihi’nden alınarak okuyuculara ve araştırmacılara tüm menziller hakkında bir çerçeve sunulmuştur. Menzilnâmenin sonunda II. Viyana Seferi’ne katılan Osmanlı ordusuna dair sayısal veriler yer almaktadır. Bu veriler de sefer bağlamında çalışmaya dahil edilmiştir. Menzil (halting place) refers to the settlements or the geographical regions used by the postal organization, the army, pilgrims and travelers for accommodation on the way. The Ottoman Empire established menzils serving different purposes on the road network connecting to Istanbul, the capital. Among these, the menzils established on the route followed by the army during campaigns are very important. These places, where the army rest after traveling a certain distance and met its needs, were established close to the waterways and determined according the route of each campaign. Menzils on the campaign routes have been the subject of many works in the context of issues such as their names, geographical locations, physical and architectural features, distances to each other and the condition of the roads connecting them. Thus a literature of Ottoman campaign menzilnâmes emerged. During the reign of Suleiman the Magnificent, the Ottoman army embarked on the Vienna Campaign in 1529. One hundred and fifty-four years after this campaign, in 1683, it reached the gates of Vienna again during the reign of Mehmed IV. The route followed by the army during the first campaign is described in Feridun Bey’s Münşeâtü’s-Selâtîn. The route followed during the second campaign was covered in detail in the Vekâyi-i Beç and Zeyl-i Fezleke (Silâhdâr Tarihi) of Silâhdâr Mehmed Ağa. The part of the Second Campaign for Vienna menzils from Edirne to Belgrade is included as a separate menzilnâme in a journal in the Süleymaniye Manuscripts Library. (Fezâil-i Cihâd Mecmuası) In this study, this menzilnâme, which includes the names, distances and details of the menzils, has been evaluated. Based on the separate menzilnâme in the journal the menzils on the route followed by the army in the Second Campaign for Vienna are discussed in a comparative way with Silahdâr Tarihi. Answers were sought to the questions of how many days the Ottoman army reached Vienna from Istanbul, at what distances it advanced, the dates of arrival at the destinations and the geographical conditions of the destinations on the route. In addition, in the study, the halting places from Belgrade to Vienna were taken from the Vekâyi-i Beç and Silahdâr Tarihi and a framework was presented to the readers and researchers about all the menzils. At the end of the Menzilnâme, there are numerical data about the Ottoman army that participated in the Vienna Campaign. These data were also included in the study.

111-138

Authors: Mehmet Erkan Kıllıoğlu

Çarlık idaresi döneminde 1742-1917 yılları arasındaki dönemde Kazak bozkırında meydana gelen dönüşüm, Kazak tarihinin en önemli dönemlerinden birisidir fakat bu sürecin doğası ve önemi hakkında Kazak entellektülelleri arasında derin düşünce farklılıkları vardır. Pek çok çalışmada bu süreç Kazakların Tatarlar tarafından “İslamileştirilmesi” olarak tanımlanır. Tatarların önderliğini yaptığı bu uyanış hareketini yerel bir milli kimlik oluşturulmasına ek olarak İslami bir kimlik oluşturulmasını da içermektedir. Kazak bozkırında yaşanan bu süreçler Volga-Ural bölgesi ve Rusya genelinde Müslümanlar arasında yaşanan kültürel canlanma süreçleri ile paralellik göstermektedir. Kazak İslami dönüşümünün kökleri 18. yüzyılda atılmıştır, ama 19. yüzyılın ikinci yarısında belirginleşmeye, hissedilmeye başlamış, 20. yüzyılda da asıl çıkışını yapmıştır. The cultural and religious awakening that occurred in the Kazakh steppe between the years of 1742 and 1917 was one of the most important periods in Kazakh history, but there are profound differences among Kazakh intellectuals about the nature and significance of that reform process. In some studies, this process is defined as the “Islamization” of Kazakhs by Tatars. This movement led by the Tatars, includes the creation of an Islamic identity but also creation of a national identity. The origins of the Kazakh Islamic awakening were constructed in the 18th century, but it began to grew in the second half of the 19th century and made its major breakthrough in the 20th century.

195-230

Authors: Murat Öztürk

Hz. Osmân b. Affân, hilâfeti zamanında kazanılan deniz zaferleriyle temâyüz etmiştir. Bizans İmparatorluğu’nun denizdeki üstünlüğü devam ettiği sürece Bilâdü’ş-Şâm ve Mısır’daki hâkimiyetlerinin tehdit altında olduğunu ve Bizans’a karşı mücâdelenin donanmanın desteği olmadan yürütülemeyeceğini fark eden ilk devlet adamı olan Suriye (Şâm) Vâlisi Muâviye b. Ebû Süfyân’ın (ö. 60/680) deniz seferleriyle ilgili isteklerini ilk başta selefi Hz. Ömer b. el-Hattâb (13-23/634-644) gibi reddeden Hz. Osmân, en nihâyetinde onun denize açılma isteğini bâzı şartların yerine getirilmesi koşuluyla kabul etti. Hz. Osmân’dan aldığı izinle denizcilik faâliyetlerini hızlandıran Muâviye b. Ebû Süfyân önderliğinde Müslüman Araplar, Kıbrıs, Ervâd (Arados), Sicilya, Rodos, Kos, Girit adalarına ve Endülüs’e seferler düzenleyerek çok miktarda ganîmet elde ettiler. Kaynakların verdiği bilgilere göre bu dönemde İstanbul’a da deniz seferi yapan Müslüman Araplar, 31 (652) veya 34 (655) yılında Antalya’nın Finike (Phoenix) ilçesi açıklarında, İmparator II. Konstans’ın (641-668) kumandası altındaki Bizans donanmasını İslâm tarihinde Zâtü’sSavârî adıyla anılan muhârebede yenmek sûretiyle ilk büyük deniz zaferini elde ederek Bizans’ın Doğu Akdeniz’deki hâkimiyetine son verdiler. Bu makalede Müslümanların denize açılma sebepleri, bahrî anlamda kıyı şehirlerinde yürüttükleri faâliyetler, tertip edilen çıkarma harekâtları öncesinde yapılan hazırlıklar ve seferlerin netîceleri hem İslâm hem de Hıristiyan kaynaklarında verilen bilgilerin ışığında değerlendirilecektir. ʻUthmān b. ʻAffān shined through the sea victories at the time of his caliphate. Muʻāwiya b. Abī Sufyān (d. 60/680), the governor of Syria (Shām), was the first statesman to realize that as long as Byzantium’s rule in the sea continued, their dominance in Bilād al-Shām and Egypt was under threat and that the struggle against Byzantium could not be carried out without the support of the navy. Although Muʻāwiya’s requests for naval expeditions were initially rejected by ‘Uthmān just like the former Caliph ‘Umar b. al-Khaṭṭāb (13-23/634-644), he accepted his request to sail only if certain conditions were met. Under the leadership of Muʻāwiya b. Abī Sufyān, who accelerated his maritime activities with the permission of ʻUthmān, the Muslim Arabs made expeditions to Cyprus, Arados, Sicily, Rhodes, Cos, Crete Islands and Andalusia. According to the information given by the sources, Muslim Arabs who made the sea expedition also to Istanbul in this period, defeated the Byzantine navy under the command of Emperor Constans II (641- 668) around Antalya Phoenix in the battle called Dhāt al-Sawārī [The Battle of Masts] in Islamic history in 31 (652) or 34 (655). This was the first major naval victory achieved by Muslim Arabs and it ended Byzantium’s dominance in the Eastern Mediterranean. In this article, the reasons for the sailing of Muslims, the activities carried out in coastal cities in maritime sense, the preparations made before the landing operations and the results of the expeditions will be evaluated in the light of both Islamic and Christian sources.

251-286

Authors: Selahattin Aydın, Recep Yıldız

Sosyal Rol Valörizasyon (SRV) Kuramı çeşitli sosyal kategorilere yerleştirilen bireylerin farklılıkları sebebiyle sosyal değersizleştirilme ve değersiz rollerle ilişkilendirilme süreçlerini açıklamaya yönelen bir yaklaşımdır. SRV Kuramı değersizleştirilmiş bir kategori olarak engellilerin, içinde yaşadıkları toplumca muteber sayılan sosyal roller ifa edebilme kapasitelerinin geliştirilmesi yoluyla toplumsal konumlanışlarının olumlu yönde değişeceğini önermektedir. Çalışmada SRV yaklaşımının önermeleri ile engellilik olgusunun Türk toplumundaki anlamlandırılma formları arasında ilişki bulunduğunu; SRV kuramının bir sosyal hizmet uygulama yaklaşımı olarak kullanılmasının ihtiyaç duyduğu sosyokültürel zeminin Türk toplumunda mevcut bulunduğunu ve özellikle Osmanlı döneminde işitme engellilerin devlet kurumlarında istihdamları, görme engellilerin din hizmetleri ve hafızlık müessesesinde istihdamları gibi örneklerle ortaya koyma amacındadır. Social Rol Valorization (SRV) theory is an approach intending to explicate the processes which socially devaluate those individuals located in various social kategories, and designate them with devalued roles due to their differences. SRV Theory proposes that social positions of disabled persons, as being devalued category, can glow up by improving their capacity to undertake such social roles valued by the society they live in. This study aims to demonstrate that there is a remarkable relevance between forms of interpretation of disability in Turkish society and the main propositions of SRV Theory; Turkish society holds the proper socio-cultural background required SRV theory to be utilized as a socialwork implementation approach. These views have been discussed by holding up the employment of deaf individuals in state agencies and employment of blind individuals in religious services and Quran memorization sector in Ottoman period as examples.

317-334

Authors: Zeynep Deniz Seven, Serdal Seven, Feyza Uçar Çabuk

Bu araştırmanın amacı, bağlanma ve duyarlılık davranışlarının nesiller arası aktarımla 3-5 yaş çocukları üzerinden yansımasını incelemektir. Araştırma karma desenlidir. Araştırmaya 2 anneanne ve bunların 3-5 yaş aralığında çocuğu olan birisi ikincil bağlanmaya sahip ikişer kızları dahil edilmiştir. Böylece 3 nesilden toplam 10 kişi araştırmaya katılmıştır. Bağlanma durumları Yakın İlişkilerde Yaşantılar Envanteri-II ölçeğiyle belirlenmiştir. Annelerin duyarlılık davranışları yarı yapılandırılmış bir ortamda oyun hamurları yardımıyla 3-5 yaş çocuklarla annelerinin etkileşimleri dahilinde incelenmiştir. Sonuç olarak anneannelerin büyük çocuklarıyla bağlanma ilişkisinden dolayı nesillerarası bir aktarımın olduğu ancak bunun anneannelerin ikincil bağlanmaya sahip küçük kızlarını kapsamadıkları görülmüştür. Annelerin duyarlılık davranışlarında ikincil bağlanmaya sahip olanlarının daha olumlu oldukları görülmektedir. Araştırma sonuçları nesiller arası aktarım ve hiyerarşik bağlanma biçimi teorilerini desteklemektedir. The aim of this study is to examine the reflection of attachment and sensitivity behaviors on children aged 3-5 with intergenerational transmission. The research has a mixed pattern. The study included 2 grandmothers and two daughters, one of whom had secondary attachment, with children between the ages of 3-5. Thus, a total of 10 people from 3 generations participated in the study. Attachment status was determined using the Experiences in Close Relationship Inventory-II scale. The sensitivity behaviors of the mothers were examined in a semi-structured environment with the help of play dough, within the interaction of children between 3-5 years and their mothers. As a result, it was observed that there was an intergenerational transmission due to the attachment relationship of grandmothers with their older children, but this did not include the grandmothers’ younger daughters with secondary attachment. It is seen that those who have secondary attachment in mothers’ sensitivity behaviors are more positive. The results of the research support the intergenerational transfer and hierarchical attachment style theories.

363-416

Authors: Hidayet Aydar

Bu çalışmada ilk dönem Osmanlı âlimlerinden olan Hacı Paşa Aydınî ve Mecma’u’l- envâr fî cemî’i’l-esrâr adlı tefsiri ele alınmaktadır. Çalışmada Hacı Paşa’nın hayatı, eğitim-öğretimi ve tahsil için gittiği merkezler işlenmektedir. Hacı Paşa aslında bir müfessir olmaktan ziyade bir tabip olarak meşhurdur. Çalışmada neden doktor olarak şöhret bulduğu üzerinde de durulmaktadır. Hacı Pasa Aydınî çoğunluğu tabâbetle ilgili olmak üzere çok sayıda eser telif etmiştir. Bunlardan biri de Mecma’u’l-envâr fî cemî’i’l-esrâr adlı tefsiridir. Çalışmada Hacı Paşa Aydınî’nin bir tefsir yazmaya ihtiyaç duymasının sebebi irdelenmektedir. Kütüphanelerimizde çok az sayıda nüshası bulunan tefsir, müellifi tarafından tamamlanmış olduğu halde bugüne kadar biri ilk, diğeri de onuncu cilt olmak üzere sadece iki cildi bilinmekteydi. Ayrıca son cildi bilinmediğinden tamamının kaç cilt olduğu da bilinmiyordu. Araştırmalarımız neticesinde eserin son cildi olan on ikinci cildini de tespit ettik. Böylece eserin toplam on iki cilt olduğu netleşti. Bununla birlikte şimdilik tefsirin geri kalan ciltleri kayıptır. Çalışmada elde mevcut iki nüsha ve yeni tespit ettiğimiz on ikinci cilt hakkında bilgi de verilmektedir. Yine müellifin tefsirindeki yöntemi konusunda da bilgi sunulmaktadır. Eserin kaynakları ve daha önceki tefsirlerle münasebeti de ele alınıp işlenmektedir. Bilhassa Ebû Hafs Necmüddîn Ömer en-Nesefî ve Râzî tefsirleriyle sıkı bir ilişkisinin olduğu örnek metinler üzerinden kıyaslar yapılarak tespit edilmeye çalışılmaktadır. Keza eserin mukaddimesinde, ilmin ve âlimin faziletine dair verdiği bilgiler de çalışmada konu edilmektedir. In this study, one of the Ottoman scholars, Haci Pasha Aydinī, and his tafsīr (exegesis) named Majmāʿ al-anwār fī jamīʿ al-asrār, is discussed. In the study, the life of Haci Pasha, an early Ottoman scholar, and the places he went for education and training are covered. Haci Pasha actually became famous as a doctor rather than a mufassir. The study also emphasizes why he became a doctor and why he gained fame as a doctor. Haci Pasha Aydinī wrote many works, mostly in the medical field. One of them is his exegesis named Majmāʿ al-anwār fī jamīʿ al-asrār. Here, the reason why Haci Pasha Aydinī needed to write an exegesis and which motives led him to write an exegesis are also examined. His exegesis named Majmāʿ al-anwār fī jamīʿ al-asrār is a work that has very few copies in our libraries. Although the work was completed by the author, unfortunately, only two volumes, one of which was first and the other was tenth, were known so far. In addition, since the final volume was not known, the total number of volumes was not known. In our studies, we determined the twelfth volume, which is the last volume of the work. Thus, it became clear that the work had a total of twelve volumes. For now, however, most of the exegesis is unfortunately missing. In the study, information about the two existing copies and their location is presented. Especially, the twelfth volume, which we recently identified, is emphasized. Again, in the study, information is given about the author’s method in his exegesis and his style of handling various issues. The sources of the work and especially its relationship with previous exegeses are also discussed. It is stated that he had a very close relationship with Abû Hafs Najm al-din Omar el-Nesefî and Rāzī’s exegesis in particular. Here, this issue is tried to be determined by making comparisons over the sample texts. The preliminary of the work, some of the issues mentioned here, and especially the information given by him regarding ʿilm (science) and the virtue of the ʿālim (scholar) are also included in the study.

451-482

Authors: Şaban Öztürk

Bu çalışmada terâdüf (eşanlamlılık) konusu, kelâm ilmi –özellikle Ehl-i Sünnet kelâmcıları– açısından ele alınmıştır. Konu, esasen bir dil problemi olması nedeniyle Arap dilcilerinin görüşleri öncelikle ortaya konulmuştur. Bu bağlamda terâdüfün sözlük ve terim anlamı, dilcilerden terâdüf taraftarları ve karşıtlarının görüşleri ve delilleri, terâdüfün ortaya çıkışı, terâdüfü doğuran sebepler, terâdüfün çeşitleri gibi konulara değinilmiştir. Terâdüf konusu, Ehl-i Sünnet kelâm âlimlerinin görüşleri çerçevesinde ve onların temel kelâm kaynaklarına müracaat edilerek değerlendirilmiştir. Söz konusu kelâmcıların terâdüfe yaklaşımları iki açıdan ortaya konulmuştur. Birincisi, bazı Ehl-i Sünnet kelâm âlimleri kronolojik sırayla ele alınarak terâdüf konusundaki görüşleri, müterâdif kabul ettikleri veya etmedikleri kelimeler tespit edilmeye çalışılmış ve bunlarla ilgili yaptıkları açıklamalara yer verilmiştir. İkinci olarak, ulûhiyyet, nübüvvet, âhiret, esmâ ve ahkâm, varlık ve bilgi gibi temel kelâm konularına ilişkin müterâdif oldukları iddia edilen bazı kavramlar ele alınarak aralarındaki farklar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylece iki ayrı kavramı bir anlamda kabul etmenin anlam kaybına yol açıp açmadığı gösterilmeye çalışılmıştır. This study discusses the subject of taraduf (synonymy) from the prospect of the science of kalam. First, the views of Arab linguists have been presented as the subject is essentially a linguistic problem. In this perspective, the lexical and term meaning of taraduf, the views and evidence of proponent and disputant linguists for the taraduf subject, the emergence of taraduf, the direct causes of taraduf, and the types of taraduf are mentioned. Then, the subject of taraduf has been evaluated within the framework of the views of Ahl as-Sunnah kalam scholars while referring to their studies. The approaches of the stated scholars to taraduf are examined in two aspects. First, some Ahl as-Sunnah kalam scholars are examined in chronological order by showing their views on taraduf, the words they repeatedly accepted or did not accept, and their explanations about these words. Secondly, the terms from kalam studies claimed to be synonyms, such as divinity, prophecy, the hereafter, names and judgments, and existence and knowledge, have been discussed to reveal their differences. Thus, it has been tried to show whether accepting two different notions as synonym leads to a loss of meaning.

503-530

Authors: Nur Yılmaz, Fazilet Duygu Saban

Köşenin tasarımı, mimari tasarım alanında önemli bir problem olarak yer almakta ve kent köşelerinin anlamsal olarak kentlinin sosyal yaşamındaki önemi vurgulanmaktadır. Bu çalışma, mimaride köşelerin anlamına ve mimarların köşe bina tasarımı yaklaşımlarına odaklanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda mimarlara uygulanmak üzere sorgulama metni tasarlanmış ve veri analizi yöntemi olarak parametrik hipotez testleri içerisinde yer alan bağımsız örneklem t testi uygulanmıştır. T test grubunda veriler köşe parselde bina tasarlayanlar/tasarlamayanlar olmak üzere analiz edilmiş ve anlamlılık analizinde ölçüt olan, ″005″ değerine eşit veya küçük bir değer izlenmemiştir. Değerlendirme sonucunda köşe parselde bina tasarlayan ve tasarlamayan mimarlar arasında anlamlı bir farklılık görülmemiştir. In architectural design, designing a corner building is considered to be a major problem and the significance of the meaning of urban corners is emphasized. The aim of this study, focusing on the corner is to investigate the meanings attributed by architects to the design of a corner building. Within this aim, the methodology is adopted for the study, involving literature review, designing and the implementation of questionnaire. For the data analysis, the t-test, which shows whether any significant difference exists between two independent groups is used. In conclusion, no significant difference is found between the architects who had and had not designed corner buildings, based on their answers.