FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi

33-56

Authors: İsmail Bilgili

Yetiştirdiği sayısız öğrencileriyle hicrî 6. miladi 12. asırdan itibaren gerek Türkistan bölgesinin gerekse Anadolu kültür ve medeniyetinin İslam ile şekillenmesinde büyük katkısı olan Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed-i Yesevî (ö. 562/1166), Anadolu’nun manevî fatihlerindendir. Hanefi fakîhi Yusuf-u Hemedanî’den (ö. 535/1140) ilim ve irfan eğitimini tamamlayan Ahmed-i Yesevî, özellikle yaşadığı Türkistan coğrafyasında Kıpçak ve Oğuz boyları arasında İslam’ın benimsenip yayılmasında önemli hizmetlerde bulunmuş, Çağatay Türkçesi ile serbest halk edebiyatı vezninde manzum olarak söylediği dînî içerikli şiirleri olan hikmetleriyle insanlara anlayacağı dilde İslam’ı tebliğ etmiştir. Ahmed-i Yesevî’nin hikmetleri, İslam’ın asgarî seviyede bilinmesi gereken îmân, ibâdet ve ahlâkın temel esaslarını, bir Müslüman için zorunlu bilgileri içermektedir. Türkler arasında gelişip yayılan ve ilk örneğini Ahmed-i Yesevî’nin Divân-ı Hikmet eseriyle veren îmân, ibâdet ve ahlâka dair asgarî bilgilerin genel prensipler mâhiyetinde ele alındığı ilmihâl geleneği, Cibrîl hadîsinde yer alan üç konuyla ilgili sorulara yönelik îzâhın yaygınlaşmasıyla oluşmuştur. Ahmed-i Yesevî, hikmetlerinde bu bilgilere, ahkâm cihetinden değil, dînîn özünü oluşturan ilkeler bakımından yer vermiş, insanların İslam ile olan bağını sahih bir yolla kurma amacını hedeflemiştir. Ahmed-i Yesevî’nin, ilmihâl konularından ibâdetlere verdiği hassasiyeti, Divân-ı Hikmet’te ibâdetin gereğine değindiği sayısız hikmetleriyle birlikte 68 yerde namazdan, otuz üç yerde oruçtan, üç yerde zekâttan bahsetmesi ile de görmekteyiz. Ayrıca dokuz kıtadan oluşan 242. hikmetini sadece hac ibâdetine ayırması da bu kanaati desteklemektedir. İlmihâl kültürünün oluşumu hakkında kısa bilgi verdikten sonra Ahmed-i Yesevî’nin hikmetlerinde zâhirî hükümlerinden ziyâde iç anlamları yani manevî boyutları üzerinde durduğu ibâdet konularını ele alacağımız çalışmamızda, Divân-ı Hikmet’ten tespit ettiğimiz bazı ibâdet ilkelerini hikmetler ışığında sunacağız. Hodja Ahmad-i Yasawi (d. 1166) with his many students, VI / XII. it has been a great contribution both from Turkestan and from Anatolia in the shaping of Anatolian culture and civilization with Islam. He is the spiritual conqueror of Anatolia. Ahmad-i Yasawi completed the education of knowledge and wisdom from the Hanafi physician Yusuf-u Hemedani (d. 1140). Ahmed-i Yasawi, the almighty VI / miladi XII. In the geographical region of Turkistan, Kipchak and Oguz had important services in the adoption and spread of İslâm. Ahmad-i Yasawi notified Islam on the level of understanding the people with his wisdoms with religious content poems which he said as a poem in Chagatay Turkish and free folk literature. The wisdom of Ahmad-i Yasawi is that the basic principles of faith, worship and morality that İslâm needs to be known at the minimum level include the minimum level necessary for a Muslim. Although the wisdoms are not predominant, the wisdom gives the impression of infallibility, including the essential principles that every Muslim needs to acquire about faith, worship and general morality, and the essential information he needs to learn. The tradition of ilmihal, which is developed and spread among the Turks and the first principles of which are given in the general principles of faith, worship and morality, giving the first example with the work of Divan-i Hekmat of Ahmad-i Yasawi, explains the internal meaning of the questions of Islam and benevolence. Yasawi places this information in his wisdom as the basis of the spirit of religion, and aims to secure people’s faithfulness to İslâm in a safe way. The connection with the deed is a form of encouragement to him, an attachment of significance and a neglect of his negligence. Islamic faith and jurisprudence of İslâm in Turkistan was learned and taught through the books of kelâm and fiqh. We see the sensitivity of Yasawi to the worship of the subjects of science, the prayer in 68 places in the Divan-ı Hekmat, the fasting in 33 places and the zakat in 3 places. It is also supported by the fact that the 242th Hekmat, which consists of nine continents, is only used for pilgrimage. Yasawi emphasizes the importance of ablution and places sacrifice and itikaf subjects in his wisdom in using ablution on the basis of worship. After giving brief information about the formation of the almighty cult, we will discuss the issues of worship which Ahmad-i Yesevî emphasizes on inner meanings / spiritual dimensions rather than the spiritual meanings in his wisdom. In this paper, we will try to present some principles from the Divan-ı Hekmat that we have determined for the principles of worship.

91-123

Authors: Ahmet Gökdemir

Makalede Osmanlı kıraat eğitiminde tarikler, meslekler ve mesleklerin temel kaynakları işlenmektedir. Tarikler başlığında tarik kelimesinin ne anlama geldiği, tariklerin tasnif çeşitleri ile Osmanlı’daki durumlarına değinilmiştir. Meslekler başlığında ise mesleklerin kurucuları ile kaynaklarına yer verilmiştir. Makalenin yazılış amacı Osmanlı kıraat eğitimindeki tariklerin uygulanış şekilleri ile bu tariklerin Osmanlı’dan önceki uygulamalardan farklı olduğu noktaları ortaya koymaktır. Ayrıca daha önce aynı konuda yazılmış makalelerden farklı olarak mesleklerin kurucularıyla temel kaynaklarını ayrıntılı bir şekilde ele almaktır. Makalede Osmanlı’da tariklerin uygulanış şekilleri ve isimlendirilmelerinde öncesine göre birtakım farklılıklar olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Meslekler ve mesleklerin kaynakları başlığında ise makalede adı geçen kaynakların daha ziyade kıraat ilminin tahrirat kısmına yönelik olduğu kanısına varılmıştır. The article deals with “Tariq”s, “Meslek”s and their resources in the field of “Qiraah” (Quranic Recitation) education in Ottoman era. Under the title, “Tariq”s it is touched upon the meaning of “Tariq”, varieties of classifications of “Tariq”s and their condition in Ottoman era. As for the title “Mesleks”, it includes the information about the respective founders of the “Meslek”s and their resources. The purpose of writing the article is revealing the ways of implementation of “Tariq”s in Ottoman “Qiraah” education and if available to unveil the distinction points from the earlier application. The scope of section “Mesleks” -unlike similar articles written in this field- is to handle the founders and the main resources of these “Meslek”s in detail. It is concluded in the article that there were differences in application ways and naming the “Tariq”s comparing to earlier times. As for the section “Mesleks and their resources” it is inferred that the resources mentioned in the article are more likely to be about the “Tahrirat” (registering of references) field of the “Qiraah”.

145-166

Authors: Nihal Aracı

Kitap sanatları Türk Sanatı’nın oluşumundaki en önemli unsurlar arasında gösterilmektedir. Bu alanda verilmiş eserler, sanatımızın geçmişten günümüze ulaşabilmesi bakımından son derece etkili olmuştur. Şah Mahmud Nişâburî Albümü de, kitap sanatlarının uygulama alanlarından olan murakka’ yapımcılığının en mühim örnekleri arasında gösterilmektedir. Başta Şah Mahmud Nişâburî olmak üzere İranlı hattatların kıt’alarının yer aldığı bu albümün tezhiplenmesinin ve ciltlenmesinin Osmanlı Nakkaşhânesi’nde yapıldığı kabul edilmektedir. Albümde kıt’a formunun sıra dışı örnekleri bir arada toplanmıştır. Hem hat hem de tezhip sanatı açısından çok değerli ve aynı zamanda yol gösterici bir eser niteliği taşıyan albümdeki kıt’a formlarının farklılığı, değişik boyutlarda ve şekillerde koltuk alanlarının oluşumunu sağlamış ve bu durum tasarımdaki çeşitliliği de beraberinde getirmiştir. Bu makalede de, Şah Mahmud Nişâburî Murakkaı’nda yer alan birkaç örnek, koltuk tezhibi yönünden ele alınacak ve incelenecektir. The arts of book are one of the most important elements in the formation of Turkish art. The works which are given in this field have been highly influential in terms of our art to reach from past to the present. Shah Mahmud Nişâburî album is shown as one of the most important examples of album production which is application area of book arts. In this album, which contains calligraphic kıt’as of Persian calligraphers, mostly of Shah Mahmud Nişâburî, illumination and binding in Ottoman palace studio, kıt’a forms’ extraordinary examples are gathered together. The variety of kıt’a forms in the album, which is both valuable and at the same time an advisor in terms of calligraphy and illumination, has provided the formation of koltuk areas in different sizes and shapes and this brought diversity in the design. In this article, some samples in Shah Mahmud Nişâburî album will be analyzed in terms of koltuk illumination.

187-210

Authors: Hasan Fırat Diker, Arzu Ulaş

Timsahın yaşadığı iklimlerde insan yaşamını tehdit eden yırtıcı bir sürüngen olması, Antik Mısır’dan itibaren inanç sistemlerinde bir güç sembolü olmasına vesile olmuştur. Osmanlılar, Mısır’ın fethinden sonra tanıştıkları bu egzotik hayvana karşı ilgi duymaya başlamış ve merkezi otoritenin iklimine yabancı bu hayvanı gerek kendi varoluşuyla, gerekse de çağrıştırdığı imgelerle ilişkilendirebildikleri boyutlarda benimsemişlerdir. Başlangıçta bir merak şahikası iken, sonrasında İstanbul’a getirilip temaşa edilen bu hayvan, zihinlerde çağrıştırdığı imgelerle dertlilere deva, gemilere ilham, çikolatalara marka ve en sonunda gizemli bir mumya kurgusunun baş kahramanı olarak, pek çok gerçek ve tevatüre alet olmuştur. Bu araştırmada timsahın çağrıştırdığı merak dolu gizemlerin Osmanlı’nın kültür hayatına etkisi bağlamında günümüze kadar süren izleri sürülmek istenmiştir. Threatening the life of mankind as a predator reptile in its habitual regions caused crocodiles to be a symbol of power in belief systems since Ancient Egypt. Ottomans were very interested in this exotic animal, which they met after the conquest of Egypt, and although it was foreign to the climate of central authority, they adopted it both with its own existence and the images it reminded within the aspects they could associate with. As it was the peak of wonder itself at the begining, crocodiles were later brought to Istanbul to be exhibited, and with the images they inspired, they became motifs in many facts and fictions such as remedies for sufferings, inspiration for ships, marks for chocolates and finally, the leading actor of a mystery mummy fiction. This study aims to following the traces of the wondrous mysteries evoked by crocodiles within the context of their effects to Ottoman cultural life, still present today.

237-250

Authors: Mahmud Zeyn El Abidin, Suphi Saatçi

Tarihin en eski kentlerinden biri olan Halep, Türkiye’nin sınır komşusu Suriye’nin ticari, ekonomik ve endüstriyel başkenti niteliğindedir. Önemli ticaret yollarının buluştuğu kent, ülkenin kuzeyinde yer almaktadır. Konumu itibariyle kent, tarih boyunca doğu ile batı arasında bir ticaret merkezi olmuştur. Taş devrinden bu yana yerleşim yeri özelliğini koruyan Halep, Orta Tunç Çağı’nda bile nüfus topluluklarının merkezi olmuştur. Coğrafi konumu, dinî cazibesi, sosyal yapısı ve iklim şartları Halep’in ayakta kalmasını sağlayan başlıca etkenler olmuştur. Halep kent dokusunun en ilgi çeken yanı geleneksel konut mimarisidir. Halep evlerinde eski doku incelendiğinde Anadolu’da benzer iklim ve sosyal yapıya sahip olduğu görülür. Organik sokak dokusu, sağır ve yüksek avlu duvarlarıyla çevrilidir. Ev mimarisini etkileyen ikilim, malzeme, gelenek, çevre, kültür ve sosyal hayat faktörleri, fiziki plana da yansımıştır. Halep geleneksel ev mimarisi Mezopotamya döneminden başlayarak İslam dönemine kadar varlığını sürdürmüştür. Aleppo, as one of the oldest urban settlements, is the commercial, economic and industrial capital of Syria, the neighbor of Turkey on its southern border. The city, where important trade routes meet, is located in the north of the country. Aleppo has been a trade center between east and west throughout its history. Aleppo, which has preserved its character since the Stone Age, has been a center of attraction for communities even in the Middle Bronze Age. Geographical location, religious attractiveness, social structure, and climatic conditions were the main factors that enabled Aleppo to survive throughout the centuries. The most interesting part of the urban fabric in Aleppo is its traditional residential architecture. When the urban residential fabric is examined in Aleppo, it is seen that it has similarities to the climatic and social structure in Anatolia. The streets with organic texture are surrounded by blind and high courtyard walls. The climate of the area, building materials, traditions, social and cultural environment have their physical effects on the residential architecture. The traditional residential architecture of Aleppo starting from the Mesopotamian period has lasted as well through the Islamic Period.

285-312

Authors: Zeynep Gemuhluoğlu

Tasvir meselesinin kökenindeki sûret ve temsil konusu, başlangıcından günümüze kadar bütün bir felsefe tarihinin de en temel problemidir ve bu yüzden söz konusu tartışmalar da sadece sanata özgü değildir. Tasvirin temsil ve taklit kavramları ile ilişkisi, epistemoloji-ontoloji merkezinde felsefenin, isim-sıfat tartışmaları açısından teolojinin ve elbette ahlâkın zeminini belirler. Bu makalede tasvir meselesinin felsefe açısından varlık ve oluş, teolojik açıdan da yaratma ve kurtuluş kavramlarıyla ilgisi tartışılarak temsil ve taklidin teorik zemini belirlenmeye çalışılmaktadır. Makale ayrıca meselenin İbnü’l-Arabî metinleriyle nasıl yorumlanabileceğini göstermeyi hedeflemektedir. The problem of representation and mimesis which is at the roots of the issue of depiction (taswir) is from the beginning until now the most basic problem within the whole body of philosophy and, therefore, arguments in question are not limited to art only. The relation between depiction (taswir) and the concepts of representation and mimesis define the foundations of philosophy in terms of epistemology-ontology, theology with regard to ‘name-designation’ discussions, and, with no doubt, morality. In this article, the connection between the issue of depiction (taswir) and the concepts of “on” and “genesis” is discussed from the point of view of philosophy. In the same time, its connection to the concepts of creation and salvation are examined with regard to theology. Additionally, the author attempts at defining the theoretical foundation of representation and mimesis. Last but not least, the article aims at showing that the issue in question could be interpreted using the books of Ibn al-Arabi.

335-356

Authors: Veli Uğur

Gotik edebiyat ilk olarak Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu kıtanın tarihi özelliklerini yansıtmaktadır. Aristokrat geçmişin otoriter ayrımları gotik edebiyatın en önemli belirleyenidir. Ayrıca modernizmi savunan ve karşı çıkan alt türleriyle kuramsal bir tavır da barındırmaktadır. Bu edebi tür Amerika’ya götürüldüğünde yeni kıtanın sosyal, tarihi, ekonomik yanlarının etkisinde kalmıştır. Amerikan gotiğinde söz konusu ülkenin coğrafi özellikleri yansıtılmıştır. Benzer şekilde Anadolu gotiği de yerli coğrafyanın özelliklerini barındırmaktadır. Geçmişten gelen halk kültürün içindeki korku ögeleri yeni dönem romanlarına aktarılmaya başlanmıştır. Böylece Anadolu’nun insanı ve coğrafyası korku romanlarının konusu olmuştur. Gothic literature first appeared in Europe. Therefore, it reflects the historical features of this continent. The authoritarian distinctions of the aristocratic past are the most important determinants of gothic literature. It also has a theoretical attitude with its sub-genres defending and opposing modernism. This literary genre is taken to America and has been influenced by the social, historical and economic aspects of the new continent. In the American gothic, the geographical features of the country were reflected. Similarly, Anatolian gothic include the characteristics of the native geography. The elements of fear in the folk culture from the past began to be transferred to the novels of the new era. Thus, the people and geography of Anatolia became the subject of horror novels.

377-401

Authors: Ahmet Ayhan Koyuncu

İslamî düşüncenin önemli bir kısmı söylemsel düzlemde modern dünya ile ilgili olarak problemli bir tavra sahiptir. Bugün İslam dünyasında modern dünyaya bakışa ilişkin iki uç yaklaşım mevcuttur. Birinci yaklaşım modernliği bütünü ile reddeden ve “Altın Çağ’a” dönmeyi hedefleyen yaklaşımdır. İkinci yaklaşım ise modern dünyayı bütünüyle İslamîleştirmeyi hedefleyen yaklaşımdır. Bu anlamda birinci yaklaşıma devrimci tavır, ikinci yaklaşıma reformist tavır denilebilir. Ancak her iki yaklaşım da sorunlu yaklaşımlardır. Geriye dönüş mümkün değildir. Bugün modern dünyanın içerisinde yaşıyoruz. Modern dünya, teknolojik, ekonomik, sosyal, siyasi vs. bazı yeni durumları beraberinde getirmiştir. Bu iki tavırla da Müslümanların sorunlarının çözülmesi mümkün değildir. Bu bağlamda yeni bir yaklaşıma ihtiyaç vardır. Bu bağlamda bu yeni yaklaşım, Hz. Peygamber’in içinde yaşadığı toplumla ilişki kurma biçimi olmalıdır. Hz. Peygamber’in toplumuyla kurduğu ilişki üç boyutlu bir ilişkidir. Birinci boyutu devrimci boyut olarak da adlandırılabilir. Bu noktada Hz. Peygamber bazı uygulamaları kökten kaldırmıştır. Örneğin faiz, kaldırılmış ve yerine karz-ı hasen uygulaması önerilmiştir. İkinci boyutu ıslah boyutudur. Bu bağlamda uygulama tamamen kaldırılmamış, sadece ıslah edilmiştir. Örneğin çok evlilik yasaklanmamış, ancak sınırlanmıştır ve hukuki bir çerçeveye oturtulmuştur. Üçüncü boyut ise muhafazakâr boyut olarak adlandırılabilir. Bu yaklaşım, o toplumun iyi olan davranışlarını muhafaza etmektedir. Nitekim Hz. Peygamber, bir hadiste “cahiliyede iyi olan İslam’da da iyidir” buyurmaktadır. Örneğin haram aylar uygulaması, değiştirilmeden muhafaza edilmiş ve haram aylarda savaş yapılmaması geleneği korunmuştur. Sonuç olarak İslam, ne saf devrimci ne de saf reformist bir konuma sahiptir. İslam’ın genel uygulaması, olaylara göre şekillenmektedir. Bugün modern dünyanın bütünüyle reddedilmesi, olguya savaş açmaktır. Bütünüyle İslamîleştirilmesi ise İslamî ilkeleri realiteye kurban etmektir. Olguya savaş açmadan, ama ana ilkelerinden de taviz vermeden modern dünya ile kurulacak sağlıklı bir ilişki, Müslüman toplumlar için ivedi bir meseledir. Today, an important part of Islamic thought has a problematic attitude regarding modern world on discursive level. Currently, there are two extreme approaches towards modern world in the Islamic world. One part of them rejects the modern world with its all characters completely and wants to return “Golden Age”. Another part argues Islamization of the modern world with its all aspects. Both of these approaches, namely, revolutionism and reformism are having many problems. Firstly, it is impossible to turn back. We live in modern world. But, modern world has come out with some new situations. These new situations are political, economic, technological, etc. Both of these approaches don’t solve these problems. We need a new approach, a third way, towards modern world. In this context, the new approach must be our prophet’s method. While our prophet was spreading out the messages of Allah and he was calling to Islam, he applied three ways to change his society. First of all, he changed some practices entirely. For example, interest abolished and replaced karz-ı hasen, a special interest- free lending system. We can call this application revolutionist. Secondly, he revised some practices, for example polygamy didn’t prohibit, but it limited and based on a legal framework. This applications can called reformist. And thirdly, he didn’t change some practices and allowed to go on them. For example, forbidden moths are protected. In this context, Prophet Mohammad says “Good things in Jahiliyya are good in Islam as well.” We can call conservatism for this application. As a consequence, we can say that Islam is not merely revolutionist or merely reformist. Its position changes according to case. So, he offers a model for us to understand the world we live in. We, as Muslims, can understand modern world and figure out our problem with this triple approach.

423-448

Authors: Hakan Şahin

Bu çalışma, anaokuluna devam eden beş-altı yaşındaki çocukların ebeveyn görüşlerine göre değer düzeylerinin belirlenmesini amaçlayan betimsel bir araştırmadır. Çalışmanın evrenini Ankara ilinde resmi anaokullarında eğitim gören beş-altı yaş gurubu 14.218 çocuk oluşturmuştur. Çalışma grubunu seçkisiz örnekleme yöntemlerinden tabakalı örneklem yöntemiyle seçilen beş yaştan 172, altı yaştan 202, toplamda 374 çocuk oluşturmaktadır. Araştırmada, araştırmacı tarafından geliştirilen “Aile Bilgi Formu” ve “Okul Öncesi Değerler Ölçeği Ebeveyn Formu” kullanılmıştır. Gruplar arasındaki farklılıklar incelenirken normal dağılımdan gelmeyen değişkenler için Mann Whitney U ve Kruskal Wallis-H testlerinden yararlanılmıştır. Kruskal Wallis-H Testinde anlamlı farklılıkların görülmesi durumunda Post-Hoc Çoklu Karşılaştırma Testi ile aralarında farklılık olan gruplar belirlenmiştir. Normal dağılımdan gelmeyen değişkenler arasındaki ilişkiler incelenirken Spearman’s Korelasyon Katsayısından yararlanılmıştır. Sonuçlar yorumlanırken anlamlılık düzeyi olarak 0,05 kullanılmış olup; p<0,05 olması durumunda anlamlı bir ilişkinin olduğu, p>0,05 olması durumunda ise anlamlı bir ilişkinin olmadığı belirtilmiştir. Araştırma sonucunda; çocukların sırasıyla en fazla sorumluluk, saygı, işbirliği, dürüstlük, dostluk/arkadaşlık ve paylaşım değerlerini edindikleri saptanmıştır. Ortanca ve son çocukların değer puanları ilk çocuklardan anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Öğ-renim düzeyleri yüksek olan ebeveynlerin çocuklarının değer puanları, öğrenim düzeyi düşük olan ebeveynlerin çocuklarının değer puanlarından yüksektir. Yüksek ve orta gelir grubunda olan çocukların puanlarının düşük gelir grubunda yer alan çocukların puanlarından anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. Çocukların yaşı arttıkça değer edinim düzeyleri artmaktadır. Kardeş sayısı ve ebeveynlerin yaşlarıyla değer edinim düzeyleri arasında anlamlı bir ilişkinin olmadığı saptanmıştır. This descriptive study aims to determine the value levels of children in the age group of five-six attending official kindergartens according to teacher views. Target population of the study consisted of 14.218 children in the age group of five-six attending official kindergartens in Ankara. Study group consisted of 172 children from the age group of five, 202 children from the age group of six and a total of 374 children who were selected with stratified sampling method, which is among random sampling methods. “Family Information Form” that was developed by the researcher and “Family’s Form for Preschool Values Scale” that was developed were used in the study. Differences between the groups were examined by using Mann Whitney U and Kruskal Wallis-H tests for normally distributed variables. Groups that had significant differences in the Kruskal Wallis-H Test were determined by using Post-Hoc Multiple Comparison Test. Relations between the variables that were not normally distributed were examined by using Spearman’s Correlation Coefficient. As a result of the study; it was determined that children respectively adopted the values of; Responsibility, Respect, Cooperation, Honesty, Friendship and Sharing respectively. The Middle/median and the youngest children value scores were significantly higher than their first child. The Children with higher educated parents have higher value scores than the children with lower educated parents. The scores of children in the high and middle income groups were significantly higher than the scores of the children in the low income groups. As the children grow older the level of value acquisition increases. There was no significant relationship between the number of siblings and their parents’ age.

505-510

Authors: Nurdan Şafak

Yayın Değerlendirme