Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi

11-28

Authors: Oktay Kızılkaya

XIII. yüzyılda Horasan bölgesinde dünyaya gelen Hacı Bektaş Veli’nin fikrî altyapısını Ahmet Yesevi’nin dünyaya bakış açısı etkilemiştir. Ahmet Yesevi’nin müritlerinden Lokman Perende’den dersler alan Hacı Bektaş Veli, olgunlaştığına kanaat getirilince Türkmenleri aydınlatmak amacıyla Anadolu’ya gönderilmiştir. Hacı Bektaş Veli, Anadolu’da Sulucakarahöyük adlı yerde meskûn olmuş ve burada ölmüştür. Fikirleri, yetiştirdiği müritleri aracılığı ile Anadolu ve Rumeli’ye yayılarak, Osmanlı Devletinin ve toplumunun dinî, sosyal ve siyasi yapısını şekillendirilmesinde aktif rol oynamıştır. Bu çalışmada, Hacı Bektaş Veli’nin ölümünden sonra müritlerinin mezarını ziyaret etmeye başlamaları, mezarının üzerine Osmanlı padişahı I. Murat’ın görkemli bir türbe yaptırması ile mekânın tekke ve ziyaretgâh hâline dönüşmesi değerlendirilmiştir. Yeniçeri Ocağı ile Bektaşi tarikatının bağlantısı açıklanmıştır. Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra Bektaşi tekkelerinin de kapatıldığı, sadece Sulucakarahöyük’te bulunan Hacı Bektaş Tekkesinin manevi değerine saygı nedeniyle açık bırakılması incelenmiştir. Bektaşi tekkeleri kapatıldığında, kapatılmayan Sulucakarahöyük’teki Hacı Bektaş Veli Tekkesinde yapılan onarım ve inşaat çalışmaları, çalışmaların maliyetleri ve karşılaşılan zorluklar açıklanmaya çalışılmıştır. Tekkede yapılan inşaat ve onarım çalışmalarında hangi yapıların tamir edildiği, ihtiyaç duyulan onarım ve inşaatların yapılması konusunda alınan karar ve izlenen yöntem ele alınmıştır. İnşaat ve tamiratlarda kullanılan malzemelerin adedi, birim fiyatı ve toplam maliyetleri çalışmanın akışına uygun olarak verilmiştir. Çalışma, konu ile alakalı Osmanlı arşiv belgeleri, kitap, makale ve bilimsel tezler incelenerek, hazırlanmıştır.

43-65

Authors: Bekir şişman, Mehmet Şahin

Türklerin İslamiyet’i kabulü ve ardından da Anadolu coğrafyasına göçü ile birlikte Anadolu sahasında kültürel bağlamda senkretik bir yapı meydana gelmiştir. Anadolu’da yaşamış birçok medeniyetin ardında bırakmış olduğu inançsal ve kültürel ortam, Türklerin Anadolu’ya gelmesiyle birlikte kökeni Orta Asya’ya dayanan Türk kültürü ve inançlarını da kısmen etkilemiştir. Ağırlıklı olarak Anadolu’da Türk kültürünü oluşturan bu senkretik yapı günümüze kadar mitolojiler, destanlar, efsaneler, atasözleri, masallar ve halk inanışları ile taşınmıştır. Yaylak ve kışlak hayatı yaşayan Türkler İslamiyet’i, içinde bulundukları Gök Tanrı Dini ile diğer tanışmış oldukları dinlerin/kültürlerin yerel ve evrensel değerlerini tasavvufun da etkisiyle bir araya getirerek kabul etmişlerdir. Bu durum Anadolu’da Hz. Muhammed’e, Hz. Ali’ye, Hz. Fatıma’ya, Hz. Hasan’a ve Hz. Hüseyin’e sevgi, on iki imamlara ve onların soyundan geldiğine inanılan dedelere bağlılık çerçevesinde Anadolu Aleviliğini oluşturmuştur. Bu çalışmamızda, Anadolu’da yaşayan Alevi-Bektaşi topluluklarının kendi iç dinamikleri doğrultusunda İslam’ı anlama ve yorumlama farklılıklarından ileri gelen halk inanışlarını tespit etmeye çalıştık. Bu tespit ile birlikte Anadolu sahası Türk halk inançlarının menşei hususuna Alevi-Bektaşi kaynaklı halk inanışlarının da eklenmesini önereceğiz. Yapılan bu çalışmada kullanılan bilgiler Alan Araştırma Yöntemiyle elde edilen verilere dayanmaktadır. Bu veriler neticesinde Alevi kültürüne ait sözlü ve yazılı kaynaklar aracılığıyla Türk Halk İnanışlarının menşeine farklı kadrolar eklenmiştir.

83-100

Authors: Ahmet Taşğın, Öner Atay

Bu çalışma, Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde geçen Turna ve kullanımını konu edindi. Turna’nın hangi anlamda kullanıldığına ışık tutacağı düşüncesiyle hem Hacı Bektaş Veli Velâyetnamesi’nde geçtiği yer ve hem de Velayetnamede geçen bu pasajda hangi bağlamda kullanıldığına ilişkin de açıklama yapıldı. Konunun aktarım ve anlaşılmasını kolaylaştırması dikkate alınarak Turna’nın kadim anlamını da aktarmaya yardımcı olacak kaynaklarda yer alan bilgiler de verildi. Buna bağlı olarak makaleye “Turna İlahisi veya Turna Destanı” bir risale de eklendi. Çalışma boyunca yazılı kaynaklarda yer alan Turna ile ilgili veriler örnekler halinde verilirken mecazların içeriğine yönelik yöntemden istifade edildi. Klasik metinlerdeki mecazların anlaşılmasının önemli ve gerekli olduğuna yönelik yaklaşım, aynı zamanda çalışmanın takip ettiği yöntemdir. Sosyal Bilimler alanında imtina edilen hususlardan bir tanesi de Doğu, Müslüman veya daha özel olarak Türklerin sözlü ve yazılı klasik metinlerinin çalışılmamasıdır. Çalışmalar, geleneksel takip ettiği veya öykündüğü alan olarak Batılı klasik metinlere yönelirken Doğu, Müslüman veya Türk klasik metinleri üzerine daha azdır. Doğrusu Doğu, Müslüman ve Türk klasik metinlerine yönelik çalışmaların takip edilebileceği bir yaklaşım ve yöntem geliştirilememiştir. Horasan erenlerinin Turna şeklinde uçup Türkistan’a gitmeleri ve Horasan’dan gelen bu erenleri Ahmet Yesevi’nin de Turna şeklinde karşılaması, Hacı Bektaş Velâyetnamesi’nde aktarılmaktadır. Horasan erenleri, neden Turna şekline girdiler ve Turna olup uçtular? Aynı şekilde Türkistan pirleri de neden Horasan erenlerini Turna şeklinde karşıladılar? Acaba metinde kullanılan Turna’nın bir anlamı var mı, bir anlamı varsa Turna ile anlatılmak ve verilmek istenen bir mesajı var mı? Başka bir ifadeyle Turna ile aktarılan konu ve konu başlıkları, başka türlü anlatılamaz mıydı? Sonuç olarak Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nde kullanılan mecazlar ve mecazi anlatımın tespiti, varlığı ve aktarımı etrafında yapılacak izahlar, Hacı Bektaş Veli Velayetnamesi’nin içerik olarak zengin bir metin olduğunu göstermektedir. Velayetnamenin zengin bir içerik ve konu çeşitliliği özelliği, bu çalışmayla Turna örneğinden yola çıkılarak ortaya konuldu. Velayetnamenin kadim irfanı aktardığı ve bu irfanı da yine mecazlar yoluyla koruduğu ileri sürüldü. Hacı Bektaş Velayetnamesi’nde kullanılan Turna ve anlamının anlaşılmasını kolaylaştıracak “Turna İlahisi veya Turna Destanı” da yine metne eklendi. Böylece Turna’nın anlamı ve irfandaki karşılığı rahat anlatılırken metin üzerinden takibini de kolaylaştırdı.

127-142

Authors: Aslı BÜYÜKOKUTAN TÖRET

Eskişehir’in Odunpazarı ilçesine bağlı Yahnikapan mahallesinde hizmet veren Şah Pabucu Ocağı, taliplerini Mansur Baba’ya kerameten gönderilen ocak kitabının içinde yazılanlar doğrultusunda tedavi etmektedir. Mansur Baba’nın soyundan gelen ve kendisinden aldıkları izinle bir sağaltma/şifa ocağının hizmetini yürüten aile, bölge insanı tarafından sıkça ziyaret edilmektedir. Ocağın kaynağı, Horasan’a bağlanmaktadır. Mansur Baba’nın, Hacı Bektaş Veli’den önce Anadolu’ya gelmiş erenlerden olduğu, soyunun İmam Cafer’e dayandığı belirtilmektedir. Mansur Baba’nın eski köy evinde, çatıdaki pencereden indiği belirtilen ocak kitabı buraya manevi bir güç kazandırmıştır. Ocağın temsilciliğini yürüten İnanç ailesi, hastalara ocak kitabıyla birlikte indiği belirtilen ocak yastığını sürerek, taşından kazıyıp suyla içirerek, diyet listesi vererek üç seanslık bir tedavi uygulamaktadır. Makalede, Anadolu sahasında yaşayan Alevî gelenekli sağaltma/şifa ocakları bağlamında atalar kültü ile ocak kavramı üzerinde durularak, Mansur Baba soyundan gelen bir ocak ailesi olarak Şah Papucu Ocağı’nın hastalık sağaltımındaki rolü sorgulanmıştır. Yapılan tespit ve yorumlarda “katılma”, “gözlem” ve “mülakat” teknikleriyle elde edilen malzeme esas alınmıştır. İnceleme ve değerlendirmeler neticesinde; söz konusu ocağın, günümüzde şifa ocağı olarak faal olduğu, özellikle ocağa inanarak giden ve yeme-içme konusunda verilen tavsiyelere uyan kişilerin şifa bulması noktasında önemli bir hizmeti yerine getirdiği/getirmekte olduğu görülmüştür. Birçok ocağın, köylerde yaşayan ocak ailelerin şehir merkezlerine taşınması ya da aile bireylerinin ocağı devam ettirmemeleri nedeniyle kapanmış oldukları göz önüne alındığında Şah Papucu Oc

207-230

Authors: Abdülkadir YELER

In this study, the creation of identity and institutionalization processes of the Ja’faris living in Turkey are discussed in the context of social change in Turkey. Firstly, the historical process of Jafarism and its position in the Turkish society were examined. The effects of urbanization on the institutionalization and identity building of Jafarism were investigated. Because social transformations and changes taking place in Turkey with urbanization and modernization in the last century have led to the emergence of new religious, ethnic and political identities in the country and to the process of institutionalization. In this study, qualitative research techniques such as documentation, interview and direct observation techniques were used. The migration processes of Ja’faris living in Turkey were examined utilizing the Ottoman archive documents. To assess the situation of Ja’faris, living in Turkey today, is made of interviews with leaders and members of the Ja’farism. In addition, observations were made in places of worship and research was conducted by participating in their some rituals. When the obtained data were evaluated, in the process of internal migration, that experienced in Turkey, it is seen that the Ja’faris began to settle in large cities. Because of, has been seen that, Ja’farism in Turkey has been institutionalized in parallel to the urbanization and modernization processes in the Turkish society. This institutionalization was the determining factor in shaping the identity of Ja’farism. However, it has been observed that the identity of the Ja’farism in Turkey is not homogeneous but it has diversity. In addition, it was determined that the mosque played a central role in the institutionalization of Ja’farism and the ashura ceremonies that performed in Muharram constitute an example of institutionalization in the modern sense. The problems and demands of Ja’faris living in Turkey, are also included in the study.

11-27

Authors: Ünsal Yılmaz Yeşildal

Menqabes a part of which is the religious and a part of which is the historical legends has an important place in the daily life of the people due to the relationship between religion and history. The menqabe protagonists, who are distinguished by their religious characteristics and who are mostly referred as “veli”, give lessons and messages to the people and societies, which have been transformed into a literary text form through events or acts. “Velis” are the religious elders living in the society. The Velis are clerics known as saints in the Christian societies and called Kam among the pre-Islamic Turks. After adopted the religion of Islam, Turks met the concept of veli accepting Ahmet Yesevi as the beginning and through silsile, especially through Hacı Bektaş Veli, they have put forward an perception of a Veli cult that has lasted. The Turks, who connected Ahmet Yesevi with the Messenger Hz. Mohammad, succeeded in developing a specific form of religious education with the help of the cult of the Veli. The menqabes, which has a pattern of events based on the cult of the Veli, is decorated with the “keramets” shown by the protagonists, that are Velis. “Keramets”, which are thought to be included in narratives inspired by the miracles of the Messenger, are the main element of the menqabe. Many extraordinary features such as not sinking in water, not burning in fire, being in two different places at the same time, being able to travel from the current time to another time,making few too many, reading the mind of the passersby are listed under the title of “keramet”. One of this “keramet” is fighting with the pitchfork. Pitchfork, which is originally an agricultural tool, is transformed into the weapon of the “veli” who fights against the equipped armies in menqabes. In this respect, it is reminiscent of the wooden swords that the “velis” are putting on. In this study, the spiritual, historical and mythical origins of the narratives of “Yabalı Baba” which are known in different parts of Anatolia will be evaluated and the reasons why these narratives have existed in public imagination for many years will be emphasized.

43-64

Authors: Ali ÇAPAR

This article examines the relationship between the Nusayris and the Ottoman central administration in the 1850s in the light of İsmail Khayr Bey Revolt. The Ottoman-Nusayri relations had changed over centuries according to general and regional political developments, Nusayris fit to the Ottoman organizational mode and Ottoman pragmatism. Therefore, while the Nusayris were recognized as a part of the Muslim community, sometimes they were considered heretics. In this context, the status of the Ottoman-Nusayri relations prior to the revolt, the process of İsmail Hayr Bey’s nomination to the position of müdir of Safita, the beginning of the revolt and the reaction of the Nusayri and Sunni communities to the revolt, the Ottoman strategies of dealing with that revolt, and the similarities and differences between the İsmail Khayr Bey Revolt and the other revolts took place in other parts of the empire around the same time period will be discussed. In the light of the use of the Ottoman and British archival sources along with traveler’s and missionaries’ accounts and secondary sources written in English, Turkish and French, this article seeks to fill the gap on Ottoman and Nusayri relations in the 1850s and to contribute to the understanding of the İsmail Khayr Bey Revolt.

89-106

Authors: Wameedh Sarhan AL-RUBAYE

The Waqif of Imam Ali is mentioned in all of the Islamic sources because The Sanctuary of Imam Ali is a very sacred and influential place for all Muslims. The Sanctuary of Imam Ali was appeared in 170-193 (786-808) during the reign of Caliph Harun er-Rashid. Nobody knew the location of Ali’s tomb except the Ahl al-Bayt, there was no structure on the tomb but only soil. According to Ottoman archival documents, the Waqif of Imam Ali were not only located in Najaf but also in Baghdad, Hila and on the road to Khorasan. The Waqif of Imam Ali appeared in the fisrt place in the documents in the book of Baghdad. It is also understood that the waqif was also registered during Ottoman reign. Especially, Suleiman the Magnificient respected the Waqif of Imam Ali greatly and all the Ottoman sultans and the statesmen were treated his waqifs with respect. Ottoman sultans and all Baghdad governors did not make any changes in the management of the Waqif of Imam Ali. In addition, the Ottoman Empire did not even appoint an administrator to Najaf, the city of Imam Ali. During the Ottoman period, Nâkibu’l-Eşraf was responsible for Najaf, and Waqif of Imam Ali. The people of Najaf and other holy cities lived in peace and security and these holy places developed socially and economically throughout the Ottoman period. In this study, in the light of sources especially the Ottoman archival documents, the subject of Waqif of Imam Ali in the Ottoman Period with income sources, officials and services were discussed. In addition, the library and items of The Sanctuary of Imam Ali are emphasized.

147-168

Authors: İbrahim Ethem ARIOĞLU

Sufism has been included in the fields called Sufi literature, tekke literature, Religious-Sufi Turkish Literature and Sufi folk literature with its unique system of thought and its accumulations and works revealed by this system. Tekke and sects, which are the places where Sufi thought is institutionalized, show their vitality and influence in social life from centuries ago to the present. The so-called forms of worship and ritual, such as dhikr, sema and devran, performed by dervishes of Tekke and sect alone or collectively, are among the main points of Sufi thought. The subject of “devran”, which means “to return” as the word and is known as the situation of the disciple or Sufis to chant and return in a discretionary, ecstatic state alone or collectively, has been an area of discussion, especially in Ottoman thought life, in which lengthy evaluations are made in favor or against, and works written. Religious scholars (Madrasah Ulama) approached the subject with the dimensions of impermissibility and permissibility, while Sufi people came up with ideas in favor and penned various works. Thus, the issue of devran has created a wide area of interest in our social life from the moment of the debates. In this study, the opinions of Omar Fuadi (1559-1639), one of the caliphs of the Shabaniyye sect, one of the important branches of Halvetiyyah, on “Devran Risalesi” and “Devran”, along with the subjects of Sufi music, sema and dhikr, evaluated by considering the aspect of Turkish Sufi literature as well.

193-204

Authors: Eşqane Akif qızı BABAYEVA

This study aims to reveal the perspectives of how the phenomenon of religion and the clergyman typology in the Turkish and Azerbaijani novel. As it is known, was criticism of the clergymen in the works of writers such as Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar, Sadri Etem and Reşat Enis Aygen. In Azerbaijani literature, it was the subject of the works of writers such as Abdurrrahim Bey Hagverdiyev, Celil Memmedguluzade, Yusuf Vezir Çemenzeminli. Yakup Kadri Karaosmanoglu and İsmayıl Shikhly are among the most important writers of this subject. Y. K. Karaosmanoglu (1889- 1974) is one of the famous writers of Turkish Literature. The social political events of the period were reflected in the novels. The novel of Nur Baba (The Father Nur) is one of the important works of the author. İsmayıl Shikhly (1919-1995) is one of the famous authors of Azerbaijani literature. He known as a famous writer, an author of screenplays, publicist and a researcher of literature. He was the First Secretary of the Union of Azerbaijani Writers for a while 1965-1968. During 1976-1978, he was the chief editor of Azerbaijan magazine, and then he was the Chairman of Union of Azerbaijani Writers between 1981 and 1987. He was awarded by honorary title of Azerbaijan People’s Writer in 1984 and was member of Supreme Azerbaijan National Parliament. He has published many works such as story, novel, moment, translation. Such as, Doctor’s Tale (Doktorun Masalı) (1947), Divided Ways (Ayrılan Yollar) (1957), Turbulent Kura (Deli Kur) (1968), My Opponent (Rakibim) (1975), Do Not Miss Me (Beni Kaybetmeyin) (1984), My Dead World (Ölen Dünyam) (1992) and etc. In this article, was analysed the phenomenon of religion in the works of both authors. Comparative research methods was used in the study. This topic was first evaluated in the context of Azerbaijani and Turkish literature, and then the Deli Kur and Nur Baba novels were analyzed in terms of idea content. As a result of the study, it was concluded that both novels were criticized not religion, but the clergy who used religion for their own benefit.

11-24

Authors: Orhan Kurtoğlu

Memoirs are the literary texts that individuals have written about moments and events that took place in their lives. There are significant pieces of works written in Turkish and world literature in this genre. These works are often created with the purpose of ensuring that other people are aware of the events and individuals that the author came across and thought to be important and preventing the people and events mentioned in these memoirs from being forgotten. Relatively important information can be found between the lines of these memoirs. Through these works, an important part of the life of a writer can be informed about a lost work or a new copy of a recognized work. Sıdkî Baba who lived between the second half of the 19th century and the first quarter of the 20th century has an important role in Alevi-Bektashi tradition and is recognized with his works on Alevi-Bektashi culture and its world of thought. He is also respected due to his close relations with Şeyh Cemâleddin Efendi and Mudarris Ali Nihânî in the Hacı Bektash Velî Dervish Convent where he studied at a young age. In the documents written by the Sıdkî Baba in 1341/1923 that comprises of his memoirs, there are notes regarding Ali Nihânî’s life and unknown facts about his work. In this study, the analysis of these documents revealed information about Ali Nihânî’s hometown, family, education, teaching activities in the Dervish Convent, his illness, death, and funeral as well as the story of the writing of his work.

47-64

Authors: Gökçen Çatlı Özen

The name is not only an identifier of the individual but also of the family, community, society and culture. In this study, it is aimed to interpret the attributional attitudes of contemporary Alevi and Bektashi communities with the idea that names have influence on the behaviors of the individuals. The basic point of the study is that the name completes the person and the person completes the name. However, the name is both individual and social. The name of the individual is actually the visible part of the iceberg; on the other part there exists a deeper level which reflects all experiences of society from past to present. Therefore, individual names are cultural, just like traditional. Each community and society may have a unique name. The universe of this study is Istanbul and the research sample consists of 224 people male and female who are over 18 years old. The research technique consisted of a structured questionnaire consisting of closed-ended questions and the data were analyzed with SPSS. In Turkish culture, it is not a coincidence but a preference of social memory that families give their children respectively religious/well-known/loved person-oriented names. It is understood that the Alevi and Bektashi communities, which are an important part of our society, have given names to their children through their own traditional understanding and that they pay attention to ensure a harmonious relationship with the rest of the society. Alevi and Bektashi communities prefer to use the names of Ehli Beyt as well as of giving importance to the names inspired by nature. Although there is a male-dominated understanding in the naming hierarchy of the studied group, it is understood that women’s ideas are also important with urbanization.

77-98

Authors: Aziz Altı

The Bektashism, which had an important place in the Ottoman Empire, was prohibited simultaneously with the closure of the Janissary corps. Hacı Bektaş Veli dervish lodge (Pir House), the center of Bektashism, was influenced by this process and remained under the rule of the Naqshis. Based on different archive documents in the studies conducted so far, this period of Pir House was tried to be clarified in this study. What is significance in this study is that Pirevi is examined in the light of the data of the population books and to reveal new information in this direction. 6 population registers held between 1830 and 1846 constituted the main lines of this study. Based on population data, new information and opinions are put forward about Babagan Bektashis, Celebis and Naqshi sheik and his family under the roof of Pir House. Thus, other aspects of the dervishes found in Pir House, the Naqshi sheik and his family and the demographic characteristics of the Çelebil are explained. Therefore, other aspects of the dervishes residing in Pir House, the Naqshi sheik and his family, and the other, particularly the demographic features of the Celebis are explained. In particular, thanks to appearance records, which are the basic data of the population of registry, the physical appearance of the Bektashi dervishes is known. In some records, the detail of the area where the dervishes came from is important in terms of showing the distribution of the human resources in Pir House in the Ottoman borders. In addition, the villages of the Pir House foundation and the people living in these villages were also identified. Apart from the population registers, the property of Sheikh Veli, who had previously made a sheikh in Pir House, was also revealed by making use of the temettuat register.

111-134

Authors: Rabia Şenay Şişman

Poetry is a form of composition that takes its production process from the structural skills. In the process of this composition, senses originated from the outer world change into their desirable value from the inner world. Each item’s ability in a poetry line, which is the builder of this transformation, is related with their positions in a sentence as well as their inspiration strength and rhythm richness. This placement in the syntax is the determiner of both the word’s meaning and its impact skill. The purpose is to process any verse type from the classic tradition with the methods of stylistic linguistic analysis. The work that is the basis of this study is called Kenzu’l-Mesâ’ib written in the form of Maktel-i Hüseyin that is structured with didactic and lyrical aspects. This copy which has just been translated into Turkish is a work of Mirzâ Muhammed Takî, writing under the pseudonym of Kumrî who is one of the maktel poets. The data of this 186 foiled work written in the form mersiye, which is a poem written after the dead ones, focuses on the “theme of separation (ayrılık)”. To introduce the new copy of the text and to analyze the poetic language material, the stylistic language uses of the sentences are examined and interpreted within the scope of “syntactic prominences”. For this purpose, text is examined and in general the sentences that include the word “ayrılık” and the couplets/ lines that have the verb “ayrıl (-to separate)” as their repeated voice are scanned and the findings are arranged in accordance with the purpose. In the second part of the study the stylistic features of the text is tried to be enlightened through the analysis of the verbs, pronouns and prepositions in the sentences that are concentrated on the theme of separation and the prominences of the words that are synonyms, homonyms and antonyms within the same scope; and the stylistic notions within the inner/ outer structure are reflected through meaning-sensation web. As a result of the effort to try to analyze the multi-dimensional structure of the poem lines with the stylistic language studies, the purpose is to unravel the sophisticated meanings and the aesthetic of the voices in the literary texts that are the reflections of the experiences and by this way being able to help out other linguistics studies.

11-41

Authors: İncinur ATİK GÜRBÜZ

Mehdi, çok eski tarihlerden günümüze kadar birçok toplumda ve inanışta kıyametin yaklaştığını haber veren bir alamet olarak kabul edilmiştir. Mehdi inanışının temelini dünyanın son zamanlarında, her tarafa kötülüğün hâkim olduğu bir anda ortaya çıkarak kötülükle savaşıp onu yenecek ve dünyaya iyiliği egemen kılacak bir kurtarıcı hükümdar beklentisi oluşturur. Kaynaklarda belirtildiğine göre ilk olarak MÖ 3. yüzyılda Sümerlerde görülen bu inanış, sonraki tarihlerde beşerî ya da İlahî pek çok dinde kendine yer bulmuştur. İslam inancı içerisinde de kıyamet alametleri arasında adı anılmıştır. Mehdi kavramından bahseden kaynaklar onu daima Deccâl ve Hz. İsa ile birlikte anmışlardır. Bu inanışa göre ahir zamanda önce mehdi çıkarak dünyayı zulümle doldurmuş olan küfrü yok edecektir. Sonrasında Deccâl ortaya çıkarak dünyaya hâkim olacak ve kötülüğü egemen kılacaktır. En son olarak da Hz. İsa gökten inerek Deccâl’in hâkimiyetine son verecektir. Bu süreçte Hz. İsa mehdiye yardım edecektir. Ancak ne Deccâl ne de mehdi ile ilgili Kur’ân-ı Kerim’de doğrudan bir atıf yoktur. Bunlar hakkında bilinenler Hz. Peygamber’in hadislerine dayanır. Deccâl ile ilgili rivayetler üzerinde muhaddislerin ve diğer İslâm âlimlerinin ittifakı söz konusu iken mehdi ile ilgili bazı ihtilaflar mevcuttur. Dinî eserlerin dışında edebî nitelikteki manzum ve mensur bazı eserlerde de Deccâl ve mehdiden bahsedildiği görülmektedir. Bunlar bazen doğrudan bilgi verme ve okuyucusunu uyarma amacı taşır. Bazı örneklerde de Osmanlı şiirinin mecaz dünyasının bir unsuru olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmanın temel amacı Osmanlı toplumunun zihniyet dünyasındaki mehdi tasavvurunun araştırılmasıdır. Bu çerçevede öncelikle konu ile ilgili güncel dinî kaynaklar taranarak mehdi hakkında geçmişten bugüne üretilmiş olan bilgi birikimi ve inanışlar tespit edilecektir. Sonrasında da edebî metinlerden hareketle bu inanışların toplum nezdinde nasıl karşılık bulduğu anlaşılmaya çalışılacaktır. Çalışmada inanışın gerçekliği ya da din içerisindeki yeri tartışılmayacaktır. Sadece mehdi inanışının Osmanlı edebî metinlerinde hangi yönleriyle ve ne şekilde ele alındığı araştırılarak durum tespiti yapılması amaçlanmaktadır.[The mahdi has been regarded as a sign of apocalypse in many societies and beliefs since the ancient times. The expectation of a savior ruler who will appear in the end of the world, at a time when evil is dominant all over and who will defeat the evil and ensure the goodness in the world, underlies the basis of mahdi belief. This belief, first mentioned in the Sumerians in the 3rd century according to the sources, found its place in later periods in many religions. In addition, in Islamic faith, it is mentioned as one of the signs of doomsday. Mahdi has always been affiliated with the Antichrist and the Prophet Jesus (pbuh). According to this belief, at the end of the world, the mahdi will first destroy the blasphemy that filled the world with cruelty. And then the Antichrist will appear and dominate the world and make the evil dominant. And finally, Jesus Christ will descend from heaven and put an end to the rule of the Antichrist. In this process, Jesus Christ will help the mahdi. However, there is no direct reference neither to the Antichrist nor the mahdi in the Quran. What is known about them is based on the hadith of the Messenger. While there is an alliance of Islamic scholars and hadith narrators on Antichrist-related rumors there are some conflicts about the mahdi. Apart from religious works, it is seen that the Antichrist and the mahdi are mentioned in some literary poetic and prosaic works. These are sometimes intended to give direct information and to stimulate the reader. In some cases, it appears as an element of the metaphor of Ottoman poetry. The main purpose of this study is to examine the mahdi concept in the world of mentality of the Ottoman society. In this context, first the updated religious sources related to the subject was scanned and the knowledge and the beliefs about mahdi which have been produced from the past to the present are determined. Then, based on the literary texts, it was tried to understand how these beliefs were responded in the society. The reality of the belief or its place in religion was not discussed. The aim of this study is only to determine in what aspects and in what ways the mahdi belief is dealt with in Ottoman literary texts.]

55-70

Authors: Fatma Süreyya KURTOĞLU

İnsanlık tarihi boyunca tüm din, dil ve ırklara mensup insan ve toplumlar için kendilerine özgü birtakım değerler algısı ve bunun üzerine inşa ettiği değerler sistemi söz konusu olmuştur. Aynı zamanda kişi ve toplumların duyarlılıkları olarak değerlendirilen değerlerin bir kısmı millî özellikler taşırken önemli bir kısmı da evrensel mahiyettedir. Son zamanlarda dünyada birtakım olumsuz duygu ve düşüncelerin yaygınlık kazandığı görülmekte; birey giderek ön plana çıkarken toplumsal dinamiklerin etkisi önemli ölçüde azalmaktadır. Mutsuzluk, sahip olunanlarla yetinmeme, kendisinden farklı olana karşı tahammülsüzlük vs. dünyanın ortak sorunu hâlini almaktadır. Maddî bakımdan gelişen insanların manevi yönden bazı huzursuzluklar yaşaması, toplumları bu huzursuzlukların nasıl giderilebileceğine dair çözüm önerileri aramaya itmiştir. Bu bağlamda benzer sorunlarla yüz yüze gelen tüm ülkeler bir çözüm olabileceği düşüncesiyle geçmişlerinde var olan millî değerleriyle farklı kültürler arasında müştereklik arz eden kimi evrensel değerleri kendi fertlerine kazandırma gayretine girişmişlerdir. Bu değerlerin kazandırılabileceği en önemli mekân ve vasıta olduğu düşünülen okullarda hiç değilse bu değerlerle ilgili temelleri atabilmek için öğrencilerde kazandırılması hedeflenen “adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik ve yardımseverlik” gibi millî ve evrensel yönleri olan bazı kök değerler tespit edilerek tüm ders öğretim programlarına dâhil edilmiştir. Ahmet Yesevî geleneğinden taşıdığı düşünceleri yaymak için 13. yüzyılda Anadolu’ya gelen Hacı Bektaş Velî’nin eserlerinin ihtiva ettiği mesajlar ile ders öğretim programlarında yer alan kök değerler büyük oranda örtüşmektedir. Bu düşünceden hareketle çalışmada, Hacı Bektaş Velî’nin eserleri kök değerler açısından incelenmiştir. Doküman incelemesi yöntemiyle yapılan çalışmanın sonucunda, programda kök değer olarak yer alan pek çok hususun incelenen eserlerde de bulunduğu ortaya çıkmıştır. Hacı Bektaş Velî’nin eserlerinden kök değerlerle ilişkili olduğu düşünülen kısımlardan zaman zaman aynen alıntılar yapılarak oluşturulan bulgular kısmından yola çıkarak önerilerde bulunulmuştur. [Through the history, there has always been a perception of a set of values and a value system built on this perception for people and societies of all religions and languages. Although, a part of the values which can be labelled as societies’ sensitivities has national characteristics, another part has universal characteristics. Recently, it has been seen that some feelings and thoughts have become widespread; the individual has gradually become more important and the effects of social dynamics have considerably decreased all over the world. Such problems as unhappiness, not being satisfied with what one possesses, and intolerance towards the different have become the world’s common problems. Since people who have developed financially have moral uneasiness, societies have had the need to seek solutions to overcome this uneasiness. In this context, all countries facing similar problems have made an effort to make their individuals acquire some universal values which are common both in their nations’ past and in different cultures as an idea to solve this problem. In schools, considered as the most important place and mean to foster these values, some core values that have both national and universal aspects such as “justice, friendship, honesty, self-control, patience, respect, love, responsibility, patriotism and helpfulness” have been determined and included into teaching programs in order to establish the fundamentals related to these values. Core values in course programs and the messages in the works of Hacı Bektaş Velî, who came to Anatolia in the 13th century in order to spread the ideas of Ahmet Yesevî tradition, overlap considerably. In the light of this thought, we have studied the works of Hacı Bektaş Velî in terms of core values in the study. Document review method was used in this study. It was found that most points that exist in the program as core values also existed in the works that were reviewed. Recommendations were made after findings part which was formed by exact quoting from the parts considered as in relation to the root values in the works of Hacı Bektaş Velî.]

83-95

Authors: Arif SARI

Safeviyye tarikatının Türkmenlerin İslam anlayışına uygun yeni bir din yorumu getirmesi, tarikatın konar-göçerler arasında yayılmasını kolaylaştıran temel unsurdur. Safevi şeyhleri, medreseler ve sünnî İslam akidesine bağlı zâviyelerin etkisinden uzak aşiretlere halifeler göndererek taraftar toplamayı başarmışlardır. Tarikat, önce Akkoyunlu ve Karakoyunlu bölgesindeki göçebe kabileler arasında, akabinde Anadolu’da yayılmıştır. Safeviyye tarikatı, Osmanlı Devleti’ne bağlı göçebelerin yanı sıra Ramazanoğlu ve Karamanoğlu beyliklerinin ahalisini meydana getiren Türkmenlerden de önemli sayıda destekçi bulmuştur. Safevi şeyhlerine gönülden bağlanan ve Safevi Devleti’nin kuruluşuna da büyük bir şevkle iştirak eden Türkmen teşekküllerinden biri de Dulkadirli Türkmenleridir. Bu makalede, Dulkadirli Türkmenlerine mensup aşiretlerden hangilerinin ne suretle Safevi birliğine katıldığı izah edilmeye çalışılacaktır. Makalenin ilk kısmında Dulkadirli aşiretleri arasında Safevi tarikatının yayılmasını sağlayan şartlar ele alınmaktadır. Bu amaçla Dulkadirli Türkmenlerinin yurt tuttukları Maraş, Kars-ı Maraş (Kadirli) ve Bozok (Yozgat) bölgelerinde XV. ve XVI. yüzyılda etkili olan dini çevre hakkında, özellikle Osmanlı tahrir defterlerinden elde edilen veriler sunulacaktır. Çalışmanın ikinci kısmı ise Dulkadirli Türkmenlerinden, Safevi birliğine katılan aşiretler hakkındadır. Safevi Devleti’nde önemli vazifeler üstlenen Dulkadirli şahsiyetlerden örnekler verilerek, bunların mensup oldukları aşiretlerin Dulkadirlilerin hangi kolundan oldukları ve hangi bölgeden ayrılarak İran’a gittikleri izah edilecektir. Dulkadirlilerden Safevilere katılan aşiretlerin asıl yurtlarının tespitinde yine Osmanlı Tahrir defterleri asli kaynak olarak kullanılmaktadır. [The introduction of a new religion explanation in accordance with the Islamic understanding of the Safavid order of the Turkmans facilitated the dissemination of the tariqat among the nomads. Safavid sheikhs were able to gather supporters sending caliphs to the tribes that were far from the influence of zawiyas adherent to madrasas and Sunnih Islamic doctrine. The sect was first spread among the nomadic tribes in the Aqkoyunlu and Karakoyunlu regions and later in Anatolia. The Safaviyye sect found a significant number of followers from the Turkmans who formed the community of Ramazanoglu and Karamanoglu, as well as nomads from the Ottoman Empire. One of the Turkman organizations, who were sincere followers of Safavid sheikhs and participated in the foundation of the Safavid State, was the Dulkadir Turkmans. The aim of this article is to explain which of the tribes belonging to Dulkadirli Turkmens participated in the Safavid Union and in what way they participated. In the first part of the article, the conditions that enabled Safavi tariqat spread among the Dulkadirli tribes are discussed. For this purpose, the data especially from the Ottoman Registry Books about the religious environment which was effective in Maras, Kars-i Maras (Kadirli) and Bozok (Yozgat) regions of Dulkadirli Turkmans in XV. and XVI. centuries are presented. The second part of the study is about the tribes who joined the Safavid unit from the Turkman of Dulkadir. Some examples of Dulkadirli personalities who carried out important duties in the Safavid State are presented; which tribe they belonged to and what region they were from the Dulkadirs and where they left for Iran are explained. The Ottoman Tahrir books are used as the main source for the determination of the main dwellings of the tribes who joined the Safavids.]

119-146

Authors: Yalçın ÇAKMAK

Bu makalede, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Bektaşiliğe bakışını şekillendiren etkenlerin, yaşamı ve çalışmaları bağlamında ele alınması amaçlanmaktadır. Bahse konu amaç doğrultusunda, Karaosmanoğlu’nun romanları ve özellikle Nur Baba olmak üzere çalışmalarındaki belirli simalar ve hadiselerin hayat öyküsünden kesitler içerdiği öne sürülmektedir. Bu bakımdan Yakup Kadri’nin Bektaşilik algısı ve tasviriyle kendi gerçek yaşamına ışık tuttuğu anlaşılacaktır. Nur Baba, Yakup Kadri’nin bir edebiyatçı olarak Bektaşiliğe dair tecrübeleri ve bu düşüncelerini romanlaştırdığı öncü çalışmasıdır. Romanın kaleme alınmasında halkın Kızılbaş/Alevi ve Bektaşilere yönelik merakının etkisi de vardır. Kızılbaş/Alevi ve Bektaşiler, çoğu zaman kendileri dışındaki topluluklarca bir merak konusu oldu. Yapılan araştırmalar da göstermektedir ki onlar ile aynı inancı paylaşmayanlar, tarih boyunca söz konusu topluluklar aleyhine birtakım iftira ve ithamlar üretti. Cinsel içerikli suçlamalar bunların başlıcalarıdır. Söz konusu durumu besleyen nedenlerin başındaysa, Kızılbaş/Alevi ve Bektaşilerin tarihsel tecrübeleri ve inançlarının bir gereği olarak, ibadetlerini dışa kapalı gerçekleştirmeleri gelmiştir. Bu da özellikle cem törenleri merkezli dile getirilen “mum söndü” metaforu üzerinden, aleyhlerine yöneltilen çeşitli dedikoduların üretilmesine vesile oldu. Bu nedenle Yakup Kadri’nin, merkezinde bir Bektaşi tekkesi ve şeyhinin olduğu Nur Baba romanıyla mevcut tartışmaları yeniden alevlendirdiği ve aynı zamanda birçok eleştirinin de muhatabı olduğu görülür. Çalışmada ilk olarak, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun eserlerindeki belirli temalar ortaya konulmaktadır. Bunu, dönem ve zamanı bağlamında Nur Baba’nın içten bir analizi takip edecektir. Akabinde, bu genel çerçeve içerisinde, Yakup Kadri’nin romanını hangi motivasyon ve etkilerle kaleme aldığı ve romanın tefrikalar halinde yayımlanmasından sonra meydana gelen tartışma ve eleştiriler ortaya konulmaktadır. Takip edilen yöntem uyarınca da bir bütün olarak Yakup Kadri Karaosmanoğlu edebiyatında Bektaşilik kurgusu ve bu kurgunun gerçekle olan ilişkisi irdelenecektir. [The aim of this paper is to explore the factors that shaped Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s approach towards Bektashism in the context of his life and his works. In line, it is put forward that in Karaosmanoğlu’s novels and works, especially in Nur Baba, certain characters and events bear biographical traces. In this respect, it is well understood that through his perception and representation of Bektashism, Yakup Kadri casts a light upon his own life. Nur Baba is Yakup Kadri’s major work in which he fictionalized his thoughts and experiences as to Bektashism. People’s curiosity about the Qizilbash/the Alevi and the Bektashi also motivated him to write the novel. The Qizilbash/the Alevi and the Bektashi has most of the time been an object of curiosity. Studies have shown that those who do not share their belief system have asserted malicious prosecutions and inculpation against them throughout history, the primary ones of which are sexual. The main reason has been that they conduct their religious rituals, owing to their historical experiences and as a requirement of their beliefs, in a self-enclosed way, which results in gossips directed at them, drawing on the metaphor of mum söndü (the-candle-blown-out) based on the cem (the service) rituals. Consequently, it is seen that Yakup Kadri in his Nur Baba centered on a Bektashi lodge and a Bektashi sheikh aggravated the disputes already existing and became an addressee of many criticisms at the same time. This study first reveals certain themes in Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s works, followed by a detailed analysis of Nur Baba in the context of the age and the time he wrote it in. Thereafter, in this frame, what kind of motives and factors made him write the novel and the discussions and criticisms upon the publishing the novel in periodicals are presented. In this light, the fictionalization of Bektashism and its relevancy to reality is scrutinized in its wholeness in Yakup Kadri Karaosmanoğlu’s literature.]

169-185

Authors: Türkan ARIK

Bu makale; Azerbaycan Türkleri arasında her sene büyük bir coşku ile kutlanan ilkbahar bayramını konu edinmektedir. Bayram kışın bitmesi, doğanın uyanması ile alakalı olarak düzenlenmektedir. Makalenin esas amacı; bayram ayında doğada olan değişiklikler, bayrama hazırlık, celimeler adı ile bilinen çerşembeler hakkında bilgi vermek ve bayram günlerinde yapılan uygulamaları belirtmektir. Aynı zamanda Türk halklarının yaşamış oldukları coğrafyalarda düzenlenen ilkbahar şenliklerinin benzer ve farklı yönlerini incelemek, merasimler arasında kültürel bağlantıların olup olmadığını tespit etmektir.Yöntem olarak konu ile ilgili olan ana kaynaklara ve kaynak kişilerden derlenmiş olan bilgilere istinaden araştırma yapılmıştır. Kaynak kişilerden derlenmiş olan bilgiler kaynaklarla mukayese edilerek incelenmiş, bayram günlerinde düzenlenen merasimlerin uzun yıllardan beri Azerbaycan Türkleri arasında uygulandığı tesbit edilmiştir. Nahçıvan bölgesinde yapılan bayram hazırlıkları, semeni ile ilgili inanışlar, semeni helvasının yapılması hakkında bilgiler verilmiş, aynı zamanda İlkbahar bayramı, “Bayram Toyu”, “Han Bezeme”, “Köse-Köse”, “Godu-Godu” merasimlerinin düzenlenmesi açıklanmıştır. Bahsedilen bayram ve merasimler yılın bereketli olması ve insanların sağlıklı, huzurlu olması için kutlanmıştır. Özellikle semeni helvasının yapılması ve onunla ilgili inanışlar halk arasında halen varlığını korumaktadır. Araştırma sonucunda Nevruz adı ile bilinen bayramın çok eski zamanlardan beri Türkler arasında İlkbahar bayramı olarak kutlandığını ve benliğinde saklamış olduğu bin yıllık inanışları günümüze kadar ulaştırdığı anlaşılmıştır. [This study deals with the spring festival which is celebrated with great excitement among Azerbaijani Turks. This festival is organised for celebrating the end of winter and the renewal of nature. The main purpose of this article is to give information about changes in nature during the festival month, various preparations for the festival and about the concept of “cerşenbe” which is generally known as “celime;” and to elaborate on the celebrations organised for the festival. In addition, this study will also examine the similar and different characteristics of spring festivals organised by Turkish people in regions or geographies upon which they have lived and will investigate whether there are cultural ties between the ceremonies. As a method, this research is based on the information obtained from the primary sources and people related to the subject. Information collected from those who have first-hand knowledge is examined through making a comparison with other resources and ceremonies which were organized in the Bairams are found to have been organized by Azerbaijani Turks for years. This study provide information about preparations for the festival, “semeni” belief and its practices and the “Semeni halvah”. It also explains organization processes of various ceremonies such as “Bayram Toyu,” “Han Bezeme,” “Köse-Köse,” and “Godu-Godu”. Celebrations organized during the aforementioned bairams and ceremonies aims at wishing for a fertile year and for a healthy and peaceful life. Particularly, the “Semeni halvah” and the beliefs about it still exist among the people. As a result it is concluded that the festival known as Newroz has been celebrated by the Turks as a spring festival since ancient times and it has maintained its inherent beliefs up to the present.]